CCF20100823019

X LI I ŚWIAT PRZEDSTAWIONY

de wszystkim na postaci typowego chłopa polskiego, Macieju Borynie, dwa kolejne tomy stanowią znakomicie obmyślone dopełnienie: wielokrotny portret kobiety wiejskiej, Hanki.

Zasadniczy konflikt z dwu pierwszych tomów utworu, między Maciejem i Antkiem o Jagnę, został znacznie wzmocniony przez powiązanie go ze sprawą walki o ziemię. Antek, od paru lat żonaty, mąż i ojciec, pragnie usamodzielnić się. Czeka na spadek. Póki co, pracuje na roli ojca. Oczekiwanie przedłuża się, powodując zaognienie sytuacji, która nabiera dodatkowego wymiaru z chwilą, gdy Maciej dokonuje zapisu 5 morgów ziemi trzeciej gwcj^ żonie, Jagusi, 0 swoją'część spadku walczy .z Maciejem także kowal, mąż Magdy, córki Macieja z pierwszego małżeństwa. Ź upływem czasu kowal zmieni zresztą nieco taktykę, pozostanie wierny jednak nadrzędnemu celowi: zdobyciu majątku.

Obcując na codzień z rodziną Borynów mamy możliwość wglądnięcia w świat parobków i służących (Kuba. Pietrek, Wildo, ale i biedoty wiejskiej (wypędzona /. domu przez dzieci Jagustynka, pracujące na roli Borynów komornicę, uboga siostra Hanki, Węronka). Docieramy do wiejskich urzędników (wójt, sołtys), na plebanię, wkrąg ludzi „luźnych" (Rochu, ślepy dziad). Ogląd życia rodziny Borynów pozwala poznać także sprawy szersze; służby chtepó-w -w-'wojsku rosyjskim (w czasie tej służby ginie Grzela, syn Macieja; bezpośrednio po powrocie ze służby w wojsku podejmuje pracę w gospodarstwie Borynów Pietrek) czy walki chłopów o serwituty (walka z dziedzicem o las). Z kolei pozwanie Macieja do sądu przez byłą służącą o alimenty pozwoliło, autorowi wyjść z opłotków wsi, pokazać w krzywym zwierciadle karykatury działalność sądownictwa powszechnego. W 'domu Macieja Boryny znajduje także 'schronienie Róchó, z którym wkracza na karty powieści sprawa kształtowania świadomości narodowej chłopów.

Obok rodziny Borynów istotną rolę pełni w utworze rodzina Paczesiów. To z domu Dominikowej wywodzi się Jagna, która urasta do rangi bohaterki pierwszego planu. Ale i sama Domi-nikowa pełni w powieści ważną rolę nie tylko kobiety „znającej się” na chorobach, pomagającej przy porodach, lecz w sposób bezpośredni wpływającej na bieg głównych wydarzeń. Utrzymywani początkowo w cieniu dwaj jej synowie: Szymek i Jedrzych w pewnej chwili przebijają się na plan pierwszy utworu. Szymek objawia się nam w roli polskiego pioniera, „brata” Hamsuno-wego Izaaka z Błogosławieństwa ziemi, który niczym biblijny Adam „czyni sobie ziemię poddaną”. Pisarz z rzadka prowadzi nas do innych zagród w Lipcach. Poznajemy jednak kilka z nich. Bywamy więc w walącej się chałupie Bylicy, w której chwilowo znalazł schronienie Antek z rodziną. Odwiedzamy Kłęba, ale tylko po to, by uczestniczyć w zwyczajowych „posia-dach” przy prząślicy. Zaglądamy do domu organistów; są to wszakże wizyty okazjonalne, związane z poszukiwaniem przez Hankę zarobku, bądź w związku z rodzącym się później uczuciem między Jagną i Jasiem-klerykiem. Równie okazjonalnie bywamy w młynie, tartaku czy kuźni. Często natomiast prowadzi nas pisarz do dwu głównych instytucji życia zbiorowego wsi: do .kościoła i Jcarczmy.

Reymont zadbał o to, by wieś Lipce osadzić w polskim krajobrazie. Raz po raz dowiadujemy się też o bliższych i dal-sżycli "sąsiadach lipczan. Padają nazwy okolicznych wsią Rudka, Modlica. Wola, Dębica, Rzepki, Przyłęk... Mieszkańcy tych wsi spieszą do parafialnego kościoła w Lipcach, w czas wiosennych prac przychodzą kobietom lipeckim z pomocą w pracach polo-wych. Radnej, przecież z tych wsi nie odwiedzamy. Podążamy natomiast z lipczakami do prowincjonalnego miasteczka Ty-_mp\ya, gdzie odbywają się doroczne jarmarki, a także gdzie znajduje się siędziha. sądu. Z rozmów mieszkańców Lipiec dowiadujemy się, że w pobliskiej Wólce mieszka dziedzic. Mimo że spotykamy go w Lipcach w czasie" uroczystości kościelnych, a także na naradach u młynarza — nie odwiedzamy jego pałacu. Nie wiemy nawet, jak się on sam nazywa. Spalony w części