CCF20100928005

28 Flaubert analizuje Flauberta. Lektura „Szkoły uczuć "I

przejawiające się na poziomie zjawiskowym pod postacią motywacji psychologicznych, takich, jak miłość lub ambicja, tworzy warunki dla pewnego eksperymentu socjologicznego. Pięciu młodzieńców, w tym główny bohater Fryderyk, tymczasowo połączonych w grupę wspólną pozycją studentów, zostanie rzuconych w tę przestrzeń niczym cząstki w pole siłowe, a ich trajektorie będą uwarunkowane relacjami między siłami pola a ich własnym bezwładem. Ten bezwład jest wpisany, z jednej strony, w dyspozycje, które zawdzięczają swemu pochodzeniu oraz trajektoriom i które zakładają tendencję do utrzymywania się w jakimś sposobie bycia, czyli trajektorię prawdopodobną; z drugiej strony zaś - w kapitał, który odziedziczyli i który przyczynia się do określenia tego, co jest dla nich możliwe, a co niemożliwe w polu¹⁵.

_i..!

y 'Of ^ vT

Pole władzy, pole możliwych sił, działających na wszystkie obiekty, które mogą się w nim znaleźć, jest także polem walk i być może z tego powodu wolno porównać je do gry. Dyspozycje, czyli całość wcielonych cech, włączając w to elegancję, swobodę bycia, a nawet urodę, a także kapitał w różnych postaciach - ekonomiczny, kulturowy, społeczny - stanowią atuty, które będą decydować i o sposobie gry, i o powodzeniu w grze, czyli, krótko mówiąc, będą sterować procesem starzenia się społecznego, określanym przez Flauberta jako „szkoła uczuć”.

Pisarz, jakby w celu wystawienia zbioru jednostek - posiadają-''^ 0 ^cy^{ch w r}óżnych proporcjach zdolności, które stanowią w ich oczach V warunki powodzenia w społeczeństwie - na działanie sił pola, „buduje” grupę młodzieńców w taki sposób, by każdy z nich został powiązany ze wszystkimi i j ednocześnie od wszystkich oddzielony przez zespół podobieństw i różnic, rozkładających się w sposób niemal systematyczny. Cisy jest bardzo bogaty, dystyngowany

roku 1842 w przedmowie do Komedii ludzkiej), Taine’a (który uczynił z niego jedną z trzech podstawowych zasad wyjaśnienia historii).

¹⁵ Przyszłość przedstawia się więc jako wiązka trajektorii o nierównym stopniu prawdopodobieństwa, zawartych między granicą górną — dla Fryderyka, na przykład, będzie nią stanowisko ministra i pozycja kochanka pani Dambreuse- a dolną; stanowi ją dla tego samego bohatera posada u prowincjonalnego adwokata i małżeństwo z Ludwiką Roque.

(przystojny?), pochodzi ze szlachty i ma spore koneksje, jest jednak mało inteligentny i mało ambitny; Deslauriers jest inteligentny, kieruje nim nieokiełznana żądza sukcesu, jest jednak biedny, pozbawiony stosunków i urody; Martinon jest wystarczająco bogaty, dość przystojny (a przynajmniej chełpi się urodą), dosyć inteligentny i żądny powodzenia; Fryderykowi nie brakuje, jak to się mówi, niczego - jest względnie zamożny, ma wdzięk i inteligencję, nie ma jednak woli sukcesu.

- aJU/c.

LjlA Zy j

su/icei.fĄ.

W tej grze, jaką stanowi pole władzy, stawką jest oczywiście potęga, którą należy osiągnąć i zachować; wchodzący do tej gry mogą różnić się pod dwoma względami: po pierwsze z punktu wi

dzenia tego, co otrzymują w spadku, czyli atutów, po drugie zaś -z punktu widzenia dyspozycj i samego spadkobiercy do wykorzystania tego spadku, czyli pod względem „woli sukcesu”.

-T\

£-

■p

Co decyduje o tym, że spadkobierca jest, bądź też nie jest dysponowany do przyjęcia spadku? Co skłania do tego, by albo go po prostu zachować, albo też pomnażać? Odpowiedź, jakiej Flaubert udziela na to pytanie, zwłaszcza w przypadku Fryderyka, jest złożona. Stosunek do dziedziczenia jest zawsze zakorzeniony w stosunku do ojca i matki, postaci o szczególnym znaczeniu, stosunku, w którym komponenty psychiczne (opisywane przez psychoanalizę) oraz społeczne (opisywane przez socjologię) przenikają się. Przyczyną dwuznacznego stosunku Fryderyka do swego dziedzictwa, który jest źródłem jego wybiegów, mogłaby być dwuznaczność jego stosunku do matki, postaci podwójnej, oczywiście kobiecej, lecz także męskiej, przez to, że stanowi substytut nieobecnego ojca -zazwyczaj wyraziciela ambicji społecznych. Ta kobieta z głową na karku, wdowa po mężu plebejuszu - który „zginął w pojedynku, gdy była w ciąży, zostawiając nadszarpnięty majątek” (SU 14) -pochodzi z drobnej szlachty prowincjonalnej. Przeniosła na syna wszystkie ambicje powrotu do znaczenia w społeczeństwie i nie ustawała w przypominaniu mu nakazów świata interesu i pieniądza, które stosowały się także do spraw uczuciowych. Otóż Flaubert sugeruje (zwłaszcza w przypomnieniu ostatniego spotkania: „doznawał [Fryderyk] jednocześnie jakiegoś uczucia nie dającego się określić, niby odrazy i lęku przed kazirodztwem”, SU 363), że