CCI00035

W systemie parlamentarnym Wielkiej Brytanii rząd znajduje się teoretycznie stale pod różnego rodzaju kontrolą ze strony parlamentu. Tradycyjnie istnieje możliwość przeprowadzania raz do roku dyskusji nad ogólną polityką rządu z okazji mowy tronowej. Wówczas to po przedstawieniu - w wygłaszanej na otwarcie każdej sesji mowie tronowej - polityki rządu opozycja ma możliwość zaprezentowania poglądów i wyrażenia swych propozycji w stosunku do podstawowych bieżących zagadnień politycznych i ekonomicznych państwa.

Innego rodzaju możliwością prowadzenia debaty nad polityką rządu jest zgłoszenie przez jej członka oficjalnego wniosku o przekształcenie Izby Gmin w Komisję Całej Izby. Jednakże i wówczas rząd znajduje się w sytuacji uprzywilejowanej, gdyż do niego należy stworzenie możliwości prowadzenia w tej formie dyskusji, on też określa czas jej trwania (wniosek w każdej chwili może być przez wnioskodawcę wycofany).

Kolejny rodzaj debaty to dyskusja nad wnioskiem wyrażającym poparcie dla polityki rządu w określonej dziedzinie. Debatę poprzedza wówczas przedłożenie parlamentowi Białej Księgi - określony w niej zakres zagadnień limituje dyskusję.

Jednym ze środków kontroli parlamentu nad rządem jest też debata budżetowa. Zgodnie z prawem zwyczajowym monarcha działający przez swoich ministrów nie może bez zgody parlamentu ściągać podatków. Parlament z kolei może uchwalać podatki i zatwierdzać wydatki ze skarbu państwa wyłącznie z inicjatywy Korony. Inicjatywa w sprawach finansowych należy więc do rządu.

W sytuacji kiedy rząd dysponuje większością w izbie i nie musi obawiać się odrzucenia przedłożonych propozycji budżetowych, uchwalenie ich przez izbę sprowadza się do dość automatycznej akceptacji propozycji Kanclerza Skarbu. Dyskusja toczy się między przedstawicielami rządu a opozycji, która korzysta z jeszcze jednej okazji do zamanifestowania swego stanowiska. Zgodnie ze zwyczajem, do niej należy wybór przedmiotu dyskusji - są to te dziedziny, w których zdecydowanie nie zgadza się ona z polityką rządu i z reguły dyskusja pozbawiona jest wówczas szczegółów natury finansowej na rzecz bieżących zagadnień polityczno-gospodarczych.

W rezultacie faktyczny wpływ Izby Gmin, a tym bardziej opozycji na gospodarkę finansową państwa jest niewielki i najważniejsze decyzje w tym zakresie podejmuje rząd. Izba Gmin sprawuje kontrolę nad finansowymi sprawami państwa w znacznie mniejszym zakresie niż jakiekolwiek inne ciało przedstawicielskie w zachodnich demokracjach.

W dotychczas przedstawionych środkach kontroli decydującą rolę odgrywa partia bądź inicjując debatę, bądź przedstawiając propozycje lub też wyrażając sprzeciw dla koncepcji partii przeciwnej. Natomiast dla indywidualnych członków parlamentu regulamin przewiduje możliwość przedkładania izbie wniosków w pierwszych tygodniach każdej sesji (16-24 posiedzeń) w każdą środę.

Podobna sytuacja zaistniała podczas głosowania 2 lutego 1975 r. w sprawie zwiększenia listy cywilnej królowej, kiedy wniosku swojego premiera nie poparła prawie połowa deputowanych.