Charakterystyka hodowlana drzew leśnych (105)

1, w

i, jaką pełni w drzewostanie

18S

XXII. TOPOLA OSIKA — Populus tremula L.

1. Występowanie

Osika występuje niemal w całej Europie od Półwyspu Pirenejskiego, z wyjątkiem południowej Hiszpanii, aż po Ural. Na północy dochodzi do 70° szerokości geograficznej (Skandynawia), występuje także na północnych obszarach Rosji. Na południu rośnie głównie: w Alpach, Pirenejach, Apeninach, na Bałkanach, w Atlasie i górach Azji Mniejszej. Zasięgiem swoim obejmuje także: Azję północną (Syberia) i północno-wschodnią (Daleki Wschód aż po Japonię), Chiny i Mongolię oraz kraje środkowej Azji aż do Himalajów. W górach sięga do 1500 m npm (drzewa) i 2000 m npm (krzewy). Na północy dochodzi do granicy lasu i tundry. Tutaj, podobnie jak i w górach, wyrasta tylko w niskie drzewka lub pozostaje krzewem. Najlepsze warunki wzrostu znajduje w europejskiej części Rosji w strefie między 53° a 60° szerokości geograficznej północnej (Bugała 1973). W Polsce występuje na obszarze całego kraju.

Lite drzewostany tworzy w krajach nadbałtyckich i północnych regionach europejskiej części Rosji. W Europie środkowej występuje jako domieszka lub gatunek o charakterze przejściowym (przedplonowym).

Na tak znacznym obszarze występowania wytworzyła odrębne formy klimatyczne i edaficzne, które jednak nie różnią się między sobą cechami morfologicznymi. Pod tym względem osika wykazuje małą zmienność w porównaniu z topolą białą i czarną. Osikę często dzieli się na dwa typy, a to:

• terenów górskich i północnych,

• terenów nizinnych środkowej i południowej Europy.

Wartościowy typ północny występuje m.in. w Polsce, zaś typ nizinny ma cechy niekorzystne. Za najcenniejsze ekotypy uznaje się te, które charakteryzują się szybkim przyrostem, odpornością na zgniliznę rdzeniową i wartościowym drewnem. Zdaniem Bugały (1955) szybko rosnące osiki o prostym pniu, nie wykazujące w wieku 50-70 lat porażenia pnia przez hubę, odznaczały się zawsze korą jasno-szaro-zieloną, schodzącą do podstawy pnia. Drzewa te cechowały się ponadto zwartymi koronami i doskonale oczyszczonymi pniami.

2. Wymagania siedliskowe

Klimat

Gatunek ten występuje w bardzo różnych warunkach klimatycznych od gorących, suchych, półpustynnych obszarów Afryki północnej do wilgotnych i chłodnych rejonów Skandynawii. Rośnie w stepach południowej Rosji i Ukrainy oraz na północnych chłodnych i wilgotnych obszarach Rosji. Występuje w klimacie wybitnie kontynentalnym (niziny Syberii) i w wilgotnym, morskim klimacie Dalekiego Wschodu (Bugała 1973). 4