DSC00521

Między konstrukcją a destrukcją—

przeciwstawnie epoki. Trzeci schemat ma w sobie coś paradoksalnego bowiem z jednej strony mówi o gwałtownym przyspieszeniu procesu historycznego, o przełomie ( o "jełomie" — jak mówił Irzykowski: Śni] mi się wyraz »jełom«. Miało to znaczyć, że jakiś jełop przeżywa - czy robi sobie - przełom. Och, wasze jełomy!" “), o rewolucyjnym przejściu w inną jakość, z drugiej wszakże strony ukazuje perspektywy eschatologiczne, zapowiada koniec czasu, koniec historii, posthistorię, wieczność. Po siedmiu dniach czasu boskiego, czasu stwarzania, następuje czas ludzki, po nim znów czas boski, ósmy dzień, dzień Sądu Ostatecznego i to będzie koniec czasu. Podobną wizję przynoszą dziewiętnastowieczne historiozofie Hegla i Marksa.

Inną cechą trzeciego schematu jest jego holistyczność. Schemat pierwszy i drugi wprowadzał dwie cezury: początku i końca epoki, prądu czy nurtu, ale były one tylko częścią całości, która mogła się rozwijać według odrębnych praw, niezależnych od rozwoju sztuki, literatury. Tu inaczej: jest tylko jedno cięcie otwierające perspektywę na wieczność, bezczas - i cięcie to przechodzi przez całość, przez wszystkie systemy. Sztuka, literatura to tylko (czy aż) metonimia tej całości.

W rozważaniach nad ekspresjonizmem ten trzeci schemat wystę-pąje w manifestach z epoki, w wypowiedziach twórców należących do tego nurtu; u nas myślał tak Stanisław Przybyszewski i Jerzy Hulewicz, zwłaszcza ten ostatni. Ekspresjonizm pojmował jako Nową Ewangelię, Dobrą Nowinę zapowiadąjącą erę Ducha, siebie mianował jego prorokiem, młodszym bratem Jana Ewangelisty.

3. Posthistoryczne schematy procesu

Dwa ostatnie schematy, już posthistoryczne, to schematy kłącza i ruchu-spoczynku. Kłącze przeciwstawia się wszystkim schematom poprzednim, a szczególnie pierwszemu, drzewu. Schemat ten wymyślili Gilles Deleuze i Felix Guattari. Piszą oni: "Kłącze nie rozpoczyna się ani nie kończy, jest zawsze w otoczeniu, pomiędzy rzeczami, między-byt, intermezzo. Drzewo narzuca czasownik »być«, zaś kłącze ma jako pasmo komunkcję »i...i..i...« W koniunkcji

¹⁴ K. Irzykowski: Słoif wśród porcelany. Lżejszy kaliber. Kraków 1976, s. 588-(Pisma pod red. A. Lama).

tej tkwi 2 Kłącze je ciwstawk schemat: ekspresjo nurt czy a zwłasz automat; uznaje ty więc zas koncepcj porządki Mieczysł historii, kłączem! Pojęcia < jak kłąc naraz, b nie ma początek koniunk cowniacl opowiad U m

Irzykowi i teraz podobne: mieckich nizm, a wiele rc uczonych

“ G. Deli plateau nr 1-2 w J-J. Desire.