DSC02058 (3)

jest psychiczne odczucie potrzeby posiadania go i poszukiwania w otoczeniu językowym".

Słczwilnie ciekawym aspektem omawianego przez Bowerman zagadnienia u rodzonego charakteru pojęć jest związek między pierwszymi pojęciami dziecka. unmersalianii leksykalnymi i elementarnymi jednostkami semantycznymi.

Pogląd. iż centralnon procesem w przyswajaniu języka jest poszukiwanie przez dziecko związków między kognitywnymi i językowymi pojęciami z jednej strony a językowymi fermami i zachowaniami z dnigiej, doczekał się potwierdzenia i wzmocnienia dzięki najnowszym badaniom językoznawczym. Wielu lingwistów twierdzi dziś, nie w kontekście problemów przyswajania języka, iż większość podstawowych elementów językowych to nie abstrakcyjne konfiguracje składniowe, takie jak relacje gramatyczne, lecz uniwersalni zbiór elementarnych pojęć semantycznych łączonych zgodnie z ogólnymi i cbarakteiysycznyini dla danego języka zasadami, tworzących w efekcie słowa i zdania.

Badacze, o których mówi Bowerman, to semantycy generatywni, czyli przedstawiciele kierunku prężnego głównie w późnych latach sześćdziesiątych i wczesnych siedemdziesiątych, lecz od dawna już niemąjącego zwolenników (por. np. R. A. Harris 1993). Jednak koncepcja uniwersalnego zbioru elementarnych jednostek semantycznych nie powstała w ramach semantyki generatywnej ani nie jest związana w żaden sposób z jej losami. Przeciwnie, jak twierdziłam w owym czasie (Wierzbicka 1967a,b, 1972, 1976b), to właśnie z powodu niedostatecznie stanowczego poparcia tej koncepcji przez semantyków generatyw-ttych ich poglądy - zawieszone między „asemantyczną” składnią w stylu Chom-sky ego a prawdziwą semantyką- stały się niemożliwe do utrzymania.

Idea wrodzonych i uniwersalnych elementarnych jednostek semantycznych, stanowiąca fundament proponowanej tu teorii, ma wiele wspólnego z koncepcją -przestrzeni semantycznej” „znaczeń przedjęzykowych” Slobina (1985: 1163), w której „można odnaleźć pojęcia centralne i wiązki pojęć spokrewnionych”. Główna teza Slobina jest taka, że na wczesnym etapie dzieci tworzą „we wszystkich językach podobne gramatyki. Powierzchniowe formy generowane przez te gramatyki będą się oczywiście różnić, ponieważ konkretne wyrażenia różnią się w poszczególnych językach. Podstawowe pojęcia są jednak identyczne - są one wyrażane za pomocą gramatyki jako pierwsze. Dzieje się to wraz z pojawieniem się, na wczesnym etapie rozwoju języka, ograniczeń co do pozycji elementów gramatycznych w określonych strukturach” (wyróżnienie A. W.).

Nawiązując do Sapira (1949: 93), Slobin jawnie utożsamia owe pojęcia podstawowe z „pojęciami absolutnie podstawowymi [...], które muszą być wyrażane, jeśli język ma być skutecznym środkiem komunikacji”.

Zgadzając się w zasadzie z wysuwaną przez Slobina hipotezą BCG (Basic Child Grammar, podstawowej gramatyki w języku dzieci), Bowerman (1985: I284j pisze: „Twierdzę, iż hipoteza BCG uwzględnia najważniejszy aspekt wczesnego rozwoju języka, mianowicie to, że początkowa przestrzeń seman-

tyczna u dziecka to nie tabula rasa biernie oczekująca na dane językowe w celu wytworzenia jakiejś struktury. Dzieci są raczej na przyswajanie języka pojęciowo przygotowane”. Jednocześnie Bowerman utrzymuje, że „początkowa organizacja struktury semantycznej nie jest stała, lecz plastyczna”, a „przestrzeń semantyczna” dziecka nie jest „uprzywilejowanym zbiorem pojęć semantycznych, które «przyciągają» do siebie formy gramatyczne” oraz że „istotnym czynnikiem mogącym wpłynąć na znaczenia przyswajane przez dzieci jest struktura semantyczna przyswajanego języka" (s. 1284).

Nie widzę jednak powodu, dla którego owa początkowa organizacja „przestrzeni semantycznej” dziecka nie miałaby być plastyczna w sensie opisywanym przez Bowerman, a jednocześnie nie mogła być stała w zakresie podstawowego jądra „absolutnie podstawowych pojęć”, o których mówił Sapir. Nie ma sprzeczności między założeniem (które będę się starała uzasadnić w dalszych rozdziałach), że wrodzone pojęcia uniwersalne odgrywają w gramatyce szczególnie ważną rolę, a tezą, iż od wczesnego wieku dzieci przywiązują wielką wagę do rozróżnień semantycznych obecnych, a być może zgramatykalizowa-nych w ich języku ojczystym. Aby jednak w sensowny sposób badać te zagadnienia, potrzebujemy spójnej teorii semantycznej i rygorystycznej metodologii (por. rozdział 7).

Zbieżne poglądy na temat przyswajania języka podzielane przez współczesne językoznawstwo teoretyczne oraz przez badaczy empirycznie poszukujących wrodzonych i uniwersalnych elementarnych jednostek semantycznych chyba najtrafniej komentuje Bruner (1990: 72): „to, w jaki sposób «wchodzimy» do języka, musi opierać się na wybiórczej, przedjęzykowej «gotowości na jego przyjęcie». Chodzi o to, że istnieją pewne klasy znaczeń, na które ludzie są w sposób wrodzony «nastrojeni» i których aktywnie szukają. Przed pojawieniem się języka istnieją one w pierwotnej formie jako właśnie przedjęzykowe przedstawienia świata, a ich pełna realizacja zależy od tego kulturowego narzędzia, j aki m j est j ęzyk”.

Z powodu powodzenia, jakim na rynku idei nieustannie cieszą się prace Chomsky’ego, warto chyba wspomnieć jego nową teorię przyswajania pojęć, zgodnie z którą większość pojęć (włączając w to na przykład ‘ścigać’, ‘przekonywać’, ‘zamordować’ czy ‘stół’, a może nawet ‘biurokrata’ i ‘gaźnik’) jest wrodzona. Podkreślając semantyczną złożoność większości pojęć, Chomsky (199 lb: 29) pisze tak: „Zakładając, że nie przewidujemy tu cudów, pojęcia muszą być w gruncie rzeczy dane właściwie w całej swej złożoności przed doświadczeniem. Dzieci bez wątpienia przyswajają etykietki dla pojęć, które już posiadają - najdobitniej pogląd ten wyraża Jerry Fodor”.

Teoria ta, którą-jak zauważa sam Chomsky (1987: 33)-wielu ocenia jako absurdalną, pomija fakt, że znaczenia większości słów są różne w różnych językach i że są one „kulturowymi artefaktami”, odzwierciedlającymi pewne aspekty kultur, w jakich powstały.