VICO GIAMBATTISTA  filozof, humanista, ur. 23 VI 1668 w Neapolu, zm. 23 I
1744 tamże.
Uczył się (nieregularnie) w szkołach jezuickich i (krótko) na Wydziale
Prawa Uniwersytetu w Neapolu; erudycyjną wiedzę zdobywał jako samouk.
Pracował jako prywatny nauczyciel (1686 1695) w domu Domenica Rocca w
Vatolla, gdzie obracał się w środowisku ludzi oświeconych i korzystał z boga-
tych zasobów bibliotecznych. W 1699 uzyskał posadę wykładowcy retoryki na
uniwersytecie w Neapolu. FunkcjÄ™ tÄ™, skromnÄ… i z
le płatną, pełnił do końca
swojej kariery zawodowej (żadna z prób uzyskania awansu nie udała się), tzn.
do 1741.
Najważniejsze dzieła V.: De nostri temporis studiorum ratione (Na
1709); De antiquissima Italorum sapientia ex linguae Latinae originibus eru-
enda (Na 1710); De universi juris uno principio et fine uno (I II, Na 1720
1721, t. II: De constantia jurisprudentis)  znane dziś pod wł. nazwą Diritto
universale; Principi di una scienza nuova d intorno alla natura delle nazioni
(Na 1725, z poważnymi korekturami 1730 i 1744; Nauka nowa, tłum. A. Lan-
ge, Wwa 1916, tłum. T. Jakubowicz, Wwa 1966); Cinque libri di Principi d u-
na scienza nuova d intorno alla commune natura delle nazioni (Na 1730).
Dzieła V. wydano pt. Opere, wyd. B. Croce, F. Nicolini (I VIII, Bari 1914
1936); Opere di Giambattista V., wyd. G. G. Visconti [i in.] (Bol, Na 1982
2004; dotychczas wydano: I, II/1 3, VIII, XI, XII/1 2); Opere, wyd. A. Batti-
stini (I II, Mi 1990). Frg. pol. przekładów prac V. wydano w: S. Krzemień-O-
jak, Vico (Wwa 1971, 133 275).
Pierwsze teksty filozoficzne V. to wykłady z lat 1699 1707 Orazioni in-
augurali (opublikowane pośmiertnie pt. Cinque orazioni latine inedite, Na
1869) oraz publiczny wykład z 1708 pt. De nostri temporis studiorum ratione
(Na 1709). Podejmował w nich humanistyczną problematykę szerzej niż przy
takiej okazji było w zwyczaju. Jeszcze ambitniejszy zamiar przyświecał kolej-
nemu przedsięwzięciu, jakim był traktat De antiquissima Italorum sapientia ex
linguae Latinae originibus eruenda, który stanowił część I (Liber metaphysi-
cus) dzieła, które miało zawierać też części II (Liber physicus) i III (Liber mo-
ralis)  obydwie jednak zostały w sferze zamierzeń.
Dziełem życia V. była Nauka nowa. Tekst ten traktował jako ostateczny
wyraz swojej wizji świata ludzkiego. Mówił o tym w autobiografii, którą opu-
Vico Giambattista PEF  © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu 1
blikował pt. Vita di Giambattista V. scritta da se medesimo (Raccolta di
opuscoli scientifici e filologici 1 (1728), 147 256). Pisał ten życiorys w prze-
świadczeniu, że głównym zadaniem nałożonym nań przez Bożą opatrzność
było stworzenie owej sumy wiedzy; każdy kolejny moment swego naukowego
życia wyjaśniał jako etap na drodze odkrywania Nowej Prawdy.
Traktat ten przyjęto bez zrozumienia i interpretowano błędnie, toteż V.
gruntownie go przeredagował. W nowym kształcie ukazał się w 1730 pt. Ci-
nque libri di Principi d una scienza nuova d intorno alla commune natura del-
le nazioni  jest to druga Nauka nowa. V. nie poprzestał na tym: trzecią wersję
ukończył w 1743 (ukazała się już po jego śmierci pt. Principi di una scienza
nuova, I II, Na 1744).
Zamiary V. od początku były ambitne: już w Orazioni inaugurali i w De
antiquissima [...] szukał odpowiedzi na pytanie o istotę człowieczeństwa. Od-
powiedz
formułował w sporze z dominującym wówczas metodologicznym
wzorem, tj. z kartezjanizmem, który ignorował nauki humanistyczne. Karte-
zjusz łudzi się  argumentował V.  twierdząc, że cogito prowadzi do osiągania
prawdy o bycie. Obniżywszy autorytet nauk ścisłych, V. podnosił wartość wie-
dzy historycznej, gdyż historię uznał za tę sferę ludzkiego poznania, która jest
zarazem rezultatem ludzkiego tworzenia, dlatego w jej obrębie realizuje się
gwarantująca wiedzę wartościową zasada konwertywności prawdy i faktu.
To radykalne przesunięcie zainteresowania w stronę spraw ludzkich wią-
zało się z odmiennym od kartezjańskiego spojrzeniem na człowieka, na jego
możliwości i powinności, a także na pedagogikę i jej zadania. Kartezjusz nie
ufając zmysłom, cenił intelekt, V. natomiast sądził, że jednostronne kształcenie
intelektu prowadzi do katastrofalnego zubożenia ludzkich możliwości.
Do świadectwa Greków i Rzymian nawiązał w kolejnych pracach, w któ-
rych kwestię mądrości ludzkiej powiązał z czasem historycznym, pytając o
sens ludzkich dziejów.
Jeden z pierwszych aksjomatów Nauki Nowej głosi, że ludzie sami stwo-
rzyli swoją historię, a więc, że dzisiejszy stan człowieczeństwa jest efektem
ludzkiej podmiotowej autokreacji. Zarazem podkreślał, że dzieje się tak z woli
Bożej opatrzności, która sprawia, że mimo głębokiego upadku ludzie zachowu-
ją predyspozycję wewnętrzną, rodzaj instynktu, który rodzi pragnienie wydo-
bycia się ze stanu zwierzęcej dzikości.
Vico Giambattista PEF  © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu 2
Historyczny los człowieka wyznaczony jest przez ewolucję ludzkiego ro-
zumu, przez stopniowy rozwój jego zdolności percepcyjno-poznawczych. U
progu swej drogi człowiek żył zmysłami, nie potrafił logicznie myśleć, nie był
w stanie tworzyć idei abstrakcyjnych. Reagował na przedmioty konkretne i po-
znawał je za pomocą tych władz, które wiążą się z pracą zmysłów: za pomocą
pamięci i wyobraz
ni. Przedmiotem poznania nie było dla niego pojęcie, lecz
mit. Człowiek, aby dojrzeć, musi przebyć drogę od epoki zmysłów do epoki in-
telektu  inaczej mówiąc, od ery poezji do ery filozofii. Faza wczesna obejmu-
je dwie epoki, w których treść ówczesnej świadomości wyrażał człowiek za
pomocą mitologii, najpierw epokę bogów, następnie bohaterów; trzecią fazę,
póz
ną, nazywał epoką ludzi.
Prawo ewolucji ludzkiego rozumu, biegnÄ…cej przez 3 epoki, jest sednem
historycznej antropologii V. Działa ono z nieodpartą koniecznością, regulując
bieg zdarzeń we wszystkich dziedzinach ludzkiego życia. Żaden element ludz-
kiej kultury nie rozwija się autonomicznie, wszystkie ewoluują równolegle i
synchronicznie.
Dla V. dawny mit jest nosicielem prawdy. W epokach pozbawionych re-
fleksji mit jest nie tylko jedynym, lecz także pełnowartościowym przekaz
ni-
kiem osiągnięć ludzkiego życiowego doświadczenia.
Poważna jest rola poezji i poetów, gdyż posiadają oni  znajomość rzeczy
boskich i ludzkich , tworzą bogów i bohaterów, przemawiają w ich imieniu. U
początków cywilizacji poeci byli pierwszymi mędrcami i zarazem teologami,
prawodawcami. Powody ich autorytetu wiążą się z fundamentalnym dla reflek-
sji V. założeniem o społecznej istocie natury człowieka. y
ródłem ruchu histo-
rycznego jest ewolucja natury ludzkiej. Ale nie natury pojedynczych osobni-
ków, i nawet nie natury sumy jednostek, lecz natury ludzkich zbiorowości. To-
też V. dostrzegał dzieło zbiorowe wszędzie tam, gdzie tradycja widziała wynik
twórczego geniuszu jednostki. Również w przypadku Homera V. dowodził, że
poematy homeryckie były dziełem zbiorowym pokolenia piewców-ślepców,
reprezentujących poetycką świadomość gr. ludu. Sformułował teorię, zgodnie z
którą szacunek i autorytet, jakim zbiorowość obdarza poetę, nie bierze się z po-
dziwu dla jego wyjątkowej odrębności, lecz przeciwnie  z poczucia zupełnej z
nim jedności: lud uwielbiał Homera, gdyż w istocie to on był Homerem.
Vico Giambattista PEF  © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu 3
W kolejnej fazie biegu dziejów, w epoce ludzi, dojrzewały ludzkie wła-
dze intelektualne i wyłaniał się odpowiadający poziomowi tych władz układ
wszystkich dziedzin życia ludzkiego  od religijnej przez prawną i polityczną
po obyczajową i artystyczną. Ogólny wynik tego procesu jest pomyślny, towa-
rzyszą mu jednak koszty, ponieważ im silniejszy jest intelekt, tym słabsza wy-
obraz
nia i mniej porywające poetyckie mity. Sztuka ulega więc atrofii i schodzi
na margines życia społecznego. Staje się ornamentem zdobiącym refleksyjne
idee, luksusem i zabawą. W ten sposób V. uprzedził póz
niejsze proroctwa tzw.
śmierci sztuki.
Bieg dziejów nie tworzy nurtu ciągłego, lecz przebiega cyklami. O tym,
że pomyślny przebieg trzech epok  bogów, bohaterów i ludzi  pierwszego
cyklu (corso) kończy się dramatycznym upadkiem, czyli powrotem do punktu
wyjścia, przekonuje los cesarstwa rzymskiego: tu ludzie gotują sobie ponury
los, trwoniÄ…c zdobycze cywilizacji. W V w. zaczÄ…Å‚ siÄ™ poczÄ…tek nowego cyklu
(ricorso): od niepiśmiennego barbarzyństwa przez pośrednią epokę  bohater-
ską feudalnych rządów arystokratycznych (rolę Homera przejął Dante), po
 ludzkie ustroje republikańskie bądz
monarchiczne. Owemu nawrotowi biegu
dziejów V. poświęcał niewiele uwagi, ma on jednak swoją wagę: wszystkie
wnioski płynące z kart Nauki nowej kierował V. do swoich współczesnych,
którzy żyją w ledwie rozpoczętej trzeciej epoce aktualnego cyklu dziejów.
Wnioski te mają im uprzytomnić, skąd i dokąd idą i wskazać, że z dziejów wła-
snych, choć przez Bożą opatrzność reżyserowanych, czerpać mają ostrzeżenia i
wskazówki. Intencja edukacyjno-pedagogiczna, od której V. rozpoczął swoje
pisarstwo, towarzyszyła mu do ostatnich kart głównego jego dzieła.
Po śmierci V. przez pierwsze dziesięciolecia z jego inspiracji korzystano
umiarkowanie, we WÅ‚oszech nawiÄ…zywali do niego A. Genovesi, F. Galiani, G.
Filangieri, w Niemczech J. G. Hamann, J. G. Herder, J. W. Goethe, A. Wolf.
Jego wpływ wzrósł w czasach romantyzmu, czemu sprzyjały przekłady: niem.
Grundzüge einer neuen Wissenschaft über die gemeinschaftliche Natur der
Völker (tÅ‚um. W. E. Weber, L 1822) i franc. Principes de la philosophie de
l histoire traduits de Scienza nuova (tłum. J. Michelet, Bru 1839); w Anglii
twórczością V. inspirował się S. T. Coleridge, w Polsce C. K. Norwid. Kolejna
fala zainteresowania ideami V. przypadła na przełom XIX i XX w.: we Wło-
szech pobudzili jÄ… F. De Sanctis i B. Croce, do Anglii zainteresowanie to prze-
Vico Giambattista PEF  © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu 4
niósł R. Collingwood, do Polski S. Brzozowski, K. Kelles-Krauz, M. Sobeski i
A. Lange  pierwszy tłumacz Nauki nowej.
Dziedzictwo myślowe V. znalazło wyjątkowo żywy oddz
więk w drugiej
poł. XX w. Sprzyjała temu działalność dwóch instytucjonalnych ośrodków: ne-
apolitańskiego Centro di Studi Vichiani, kierowanego od 1970 przez P. Piova-
niego, póz
niej przez F. Tessitore (badania nad dorobkiem V. i nad jego epokÄ…,
praca nad wyd. kryt. dzieł), oraz amer., działającego od 1974 pod kierunkiem
G. Tagliacozzo i D. P. Verene The Institute for Vico Studies w Emory Univer-
sity (Atlanta). Okolicznością sprzyjającą było dokonanie ang. przekładów naj-
pierw Nauki nowej (The New Science, tłum. M. H. Fish, T. G. Bergin, It 1948),
a następnie pozostałych prac V. Zainteresowanie to pobudzała atrakcyjność an-
tykartezjańskiej myśli V. w dobie postmodernistycznych prób przełamywania
jednostronności oświeceniowego racjonalizmu. Poglądy V. pozwoliły wzboga-
cić i zróżnicować dotychczasowy obraz XVIII-wiecznej kultury umysłowej (I.
Berlin); można go też było uznać za prekursora nowych tendencji w wielu
dziedzinach wiedzy o człowieku i o ludzkiej historii: antropologii, kulturo-
znawstwa, socjologii, psychologii, pedagogiki, religioznawstwa, językoznaw-
stwa, estetyki, retoryki (Piovani, Tagliacozzo, Verene, Battistini, E. Grassi, M.
Danesi, A. Marchetti, J. Mali, G. Cacciatore, R. C. Miner, G. Patella).
B. Croce, La filosofia di Giambattista V., Bari 1911, 19622, Na 1997; G.
Gentile, Studi vichiani, Messina 1915, Fi 19683; M. Sobeski, Giambattista V.,
twórca filozofii historii, Pz 1916; B. Suchodolski, V.  rozum historyczny i hi-
storia rozumna, w: tenże, Rozwój nowożytnej filozofii człowieka, Wwa 1967,
566 582; Le 300-e anniversaire de la naissance de J.-B. V., Organon 6 (1969),
97 208; Giambattista V. An International Symposium, Bal 1969; S. Krzemień-
Ojak, Vico, Wwa 1971; L. Pompa, V. A Study of the New Science, C 1975,
19902; Giambattista V. Science of Humanity, Bal 1976; A. Battistini [i in.], V.
oggi, R 1979; M. A. Kissiel, Dżambattista V., Mwa 1980; V. and Contempor-
ary Thought, Lo 1980; D. P. Verene, V. Science of Imagination, It 1981; A.
Verri, Presenza di V. Confronti e paralleli, Lecce 1986; V. and Joyce, Albany
1987; P. Piovani, La filosofia nuova di V., Na 1990; D. Ph. Verene, The New
Art of Biography. An Essay on the Life of Giambattista V. Written by Himself,
Ox 1991; J. Mali, The Rehabilitation of Myth. V. New Science , C 1992; M.
Vico Giambattista PEF  © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu 5
Danesi, V., Metaphor and the Origin of Language, Bloomington 1993; M.
Lilla, G. B. V. The Making of an Anti-Modern, C 1993; E. L. Paparella, Her-
meneutics in the Philosophy of Giambattista V. V. Paradox Revolutionary Hu-
manistic Vision for the New Age, San Francisco 1993; A. Marchetti, Riscoprire
V. AttualitÄ… di una metafisica della storia, [Mi] 1994; G. Patella, Senso, corpo,
poesia. Giambattista V. e l origine dell estetica moderna, Mi 1995; Il mondo
di V. V. nel mondo. In ricordo di Giorgio Tagliacozzo, Perugia 2000; Pensar
para el nuevo siglo. Giambattista V. y la cultura europea, I III, Na 2001; R. C.
Miner, V. Genealogist of Modernity, Notre Dame 2002; A. Battistini, V. tra an-
tichi e moderni, Bol 2004; Il sapere poetico e gli universali fantastici. La
presenza di V. nella riflessione filosofica contemporanea, Na 2004; G. Patella,
Giambattista V. tra barocco e postmoderno, Mi 2005; A. Sabetta, I  lumi del
cristianesimo. Fonti teologiche nell opera di Giambattista V., CV 2006.
Sław Krzemień-Ojak
Vico Giambattista PEF  © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu 6


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
WMA4505S3 VICO
WMA4585S3S VICO
GAMBATTISTA VICO (1668 1744)
Nuestro Circulo 360 Giambattista Lolli
Vico (2Way)

więcej podobnych podstron