DSCN1173 (3)

XL/V Świat przedstawiony

taktykę, pozostanie wierny jednak nadrzędnemu celowi: zdobyciu majątku.

Obcując na co dzień z rodziną Borynów mamy możliwość wglądnięcia w świat parobków i służących (Kuba, Pietrek, Witek). ale i biedoty wiejskiej (wypędzona z domu przez dzieci Jagustynka, pracujące na roli Borynów komornice, uboga siostra Hanki, Weronka). Docieramy do wiejskich urzędników^ (wójt, sołtys), na plebanię, w krąg ludzi „luźnych” (Rocho, ślepy dziad). Ogląd życia rodziny Borynów pozwala poznać także sprawy szersze: służby chłopów w wojsku rosyjskim (w czasie tej służby ginie Grzela, syn Macieja; bezpośrednio po powrocie ze służby w wojsku podejmuje pracę w gospodarstwie Borynów Pietrek) czy walki chłopów o serwituty (walka z dziedzicem o las). Z kolei pozwanie Macieja do sądu przez byłą służącą o alimenty pozwoliło autorowi wyjść z opłotków wsi, pokazać w krzywym zwierciadle karykatury działalność sądownictwa powszechnego. W domu Macieja Boryny znajduje także schronienie Rocho. z którym wkracza na karty powieści sprawa kształtowania Iwiadomośęi narodowej chłopowr—

"Obok rodziny Borynów istotną rolę pełni w utworze rodzina Paczesiów. To z domu Dominikowej wywodzi się Jagna, która urasta do rangi bohaterki pierwszego planu. Ale i sama Domi-nikowa pełni w powieści ważną rolę nie tylko kobiety „znającej się” na chorobach, pomagającej przy porodach, lecz w sposób bezpośredni wpływającej na bieg głównych wydarzeń. Utrzymywani początkowo w cieniu dwaj jej synowie: Szymek i Jędrzych w pewnej chwili przebijają się na plan pierwszy utworu. Sżymek objawia się nam w roli polskiego pioniera, „brata” Hamsuno-wego Izaaka z Błogosławieństwa ztefru, który niczym biblijny Adam „czyni sobie ziemię poddaną”. Pisarz z rzadka prowadzi nas do innych zagród w Lipcach. Poznajemy jednak kilka z nich. Bywamy więc w walącej się chałupie Bylicy, w której chwilowo znalazł schronienie Antek z rodziną. Odwiedzamy Kłęba, ale tylko po to, by uczestniczyć w zwyczajowych „po-

siadach” przy prząślicy. Zaglądamy do domu organistów; są to wszakże wizyty okazjonalne, związane z poszukiwaniem przez Hankę zarobku, bądź w związku z rodzącym się później uczuciem między Jagną i Jasiem-klerykiem. Równie okazjonalnie bywamy w młynie, tartaku czy kuźni. Częste natomiast prowadzi nas pisarz do dwu głównych instytucji życia zbiorowego wsi: do kościoła i karczmy.

Reymont zadbał o to, by wieś Lipce osadzić w polskim krajobrazie. Raz po raz dowiadujemy się też o bliższych i dalszych sąsiadach lipczan. Padają nazwy okolicznych wsi: Rudka, Modlica, Wola, Dębica, Rzepki, Przyłęk... Mieszkańcy tych wsi spieszą do parafialnego kościoła w Lipcach, w czas wiosennych prac przychodzą kobietom lipeckim z pomocą w pracach polowych. Żadnej przecież z tych wsi nie odwiedzamy. Podążamy natomiast z lipcżakami do prowincjonalnego miasteczka Tymowa, gdzie odbywają się doroczne jarmarki, a także gdzie znajduje się siedziba sądu. Z rozmów mieszkańców Lipiec dowiadujemy się, że w pobliskiej Wólce mieszka dziedzic. Mimo że spotykamy go w Lipcach w czasie uroczystości kościelnych, a także na naradach u młynarza — nie odwiedzamy jego pałacu. Nie wiemy nawet, jak się on sam nazywa. Spalony w części folwark na Podlesiu kupują koloniści niemieccy. Ale i oni pozostają dla nas bezimienną masą. Z obowiązku niejako musiał Reymont wprowadzić do powieści rosyjską administrację: naczelnika powiatu, pisarza, żandarmów zwanych strażnikami. Znamienne jednak, że świat ten odmalował bardzo stereotypowo, bez jakiejkolwiek dbałości o pogłębienie psychologiczne sylwetek tych bohaterów. Równie stereotypowo — ale to ma swe uzasadnienie w strukturze powieści — przedstawił Reymont gromadę Cyganów, którzy zjawiają się pewnego dnia we wsi. Właśnie owa krótka i nieoczekiwana wizyta niechętnie przez chłopów witanych gości, podejrzewanych o dokonywanie kradzieży, sprawiła, że nie zawieramy z nimi bliższej znajomości. Wysyłając przecież do Cyganek opuszczoną chwilowo przez