DSC21 (3)

Mieczysław Łobocki — Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych

Ocena metody sondażu diagnostycznego

Jak już wspomniano, metoda sondażu diagnostycznego jest jedną z najmniej trafnych i rzetelnych metod badań pedagogicznych. Pozwala bowiem na nader dowolną selekcję zgromadzonych z jej pomocą danych, co może łatwo prowadzić do zafałszowania końcowych wyników badań, zwłaszcza w przypadku niskiego morale badacza. Pomimo to zasługuje na uwagę i może okazać się pomocna szczególnie w rozwiązywaniu problemów, których badanie jest utrudnione lub wręcz niemożliwe przy użyciu innych metod postępowania badawczego (.Metoda sondażu diagnostycznego — niezależnie od tego, czy jest stosowana za pomocą badań ankietowych lub rozmowy i wywiadu — sprzyja:

— sformułowaniu problemów badawczych i hipotez roboczych;

— zgromadzeniu opinii badanych o różnych kwestiach istotnych z punktu widzenia przeprowadzanych badań;

— lepszemu poznaniu osób badanych pod względem sposobu widzenia przez nie niektórych przynajmniej interesujących badacza zagadnień.)

Ponadto np. za pomocą badań ankietowych istnieje możliwość w krótkim czasie zebrania bogatego w treści materiału badawczego dotyczącego zwłaszcza opinii badanych, ich stanowisk, przekonań w różnych sprawach, także niekiedy intymnych i osobistych. Rozmowa i wywiad natomiast mają szczególną rolę do odegrania w badaniach z udziałem dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym (por. L. Yarrow, 1960).

Niemniej jednak posługując się metodą sondażu diagnostycznego, należy stale pamiętać, że wskutek błędnie postawionych pytań otrzymuje się odpowiedzi nieprawdziwe. Do tego rodzaju pytań zliczyć można m.in.:

— pytania alternatywne, pomimo że poprawna odpowiedź nie ogranicza się tylko do jednej z podanych w nim możliwości, np. „Czy wolisz spędzać czas wolny od nauki w świetlicy, czy w domu?”,

— pytania domagające się informacji w sprawach, o których badani nie mają nic lub niewiele do powiedzenia,

— pytania o zdecydowane stanowisko w określonej sprawie, gdy tymczasem osoba badana nie ma co do tej sprawy wyrobionego zdania,

— pytania sformułowane w sposób nieprecyzyjny, sugestywny lub zbyt trudne (por. S. Szostkiewicz, 1961, s. 94-97).

Nade wszystko zaś nie wolno zapominać, że metoda sondażu diagnostycznego upoważnia głównie do poznania opinii badanych na temat podjętych problemów badawczych. Nie może natomiast pretendować do rozstrzygania o słuszności lub falszywości tych opinii. O tym z reguły decydują inne metody badań pedagogicznych.

Skuteczność zastosowania metody sondażu diagnostycznego zależy w dużym stopniu od świadomego i celowego rozwijania pozytywnej motywacji osób badanych do składania szczerych i w miarę przemyślanych wypowiedzi. Warto też podeprzeć je pytaniami wymagającymi odpowiedzi, w postaci określonej skali ocen (por. F.N. Kcrlingcr, 1986, s. 443 i n.), o czym mowa jest w dalszej części niniejszego rozdziału.

6. Analiza dokumentów

Metodą mniej na ogól docenianą — w porównaniu z pozostałymi metodami badań pedagogicznych—jest analiza dokumentów. Przybiera ona przeważnie— poza wykorzystaniem jej w opracowaniach historycznych — charakter metody uzupełniającej, a nie podstawowej. Dzieje się tak często z powodu braku możliwości jednoznacznej interpretacji badanych dokumentów, a tym samym pewnego niedosytu co do trafhcj i rzetelnej ich analizy.

Określenia analizy dokumentów i ich rodzaje

Analiza dokumentów polega na uporządkowaniu i interpretacji zawartych w- nich treści pod kątem problemu (celu) badawczego lub także hipotezy roboczą. Charakterystyczną jej cechą jest to, żc dotyczy ona w dużej mierze nie tylko materiału otrzymanego w procesie zainicjowanych specjalnie badań, lecz także w wyniku działań nie związanych bezpośrednio z podejmowanym procesem badawczym. Zależy to od rodzaju dokumentu poddanego analizie.

Chodzi tu o dokumenty szeroko rozumiane, obejmujące nie tytko materiały archiwalne w ścisłym znaczeniu tego słowa, lecz także takie aktualne wytwory dzieci i młodzieży, jak: rysunki, zeszyty szkolne, listy, pamiętniki, twórczość literacka. Dokumentem może być również kronika klasy lub szkoły, różnego rodzaju zapisy w dziennikach klasowych, sprawozdania dotyczące różnych spraw z życia szkolnego czy zakładowego, sondaże i roczniki statystyczne, a niekiedy poniekąd także prace konstrukcyjne czy wytwórcze z plasteliny, gliny, tektury, drewna, metali, włókna wykonane przez dziewczęta i chłopców.

Słowem, dokumenty objęte analizą mogą — ze względu na ich formę — przy brać postać dokumentów pisanych (werbalnych), cyfrowych (statystycznych) lub obrazDWO-dżwiękowych (pozapisemnych i pozacyfrowych). Do dokumentów

241