DSC52 (2)

82 Zanik bipolaryzmu i nowy porządek

w Europie, lecz raczej zwycięstwo idei Zachodu, zachodnich instytucji politycy nych i, nade wszystko, zachodnich praktyk ekonomicznych”¹⁶. Mówiąc nieco inaczej, było to zwycięstwo wartości zachodnich przyobleczonych w konkretny kształt bezpieczeństwa zewnętrznego, dostatku dóbr materialnych, wolności osobistej, swobód politycznych i wolnego wyboru w obrębie kultury masowej; zwycięstwo wartości i standardów przełożonych na język życia codziennego całych społeczeństw i pojedynczego człowieka. Zwycięstwo Zachodu nad Wschodem stworzyło bardzo ciekawą sytuację geopolityczną: nie ograniczyło się tylko do tego, że przeciwnik został pokonany - przeciwnik całkowicie zniknął ze sceny międzynarodowej. Co więcej, zniknęła zarazem swoista strefa buforowa, jaką był w okresie zimnej wojny Trzeci Świat. Radykalne przeobrażenia w otoczeniu Zachodu zmieniły jego usytuowanie w świecie, jego pozycję i rolę w stosunkach międzynarodowych. Ujmując rzecz najkrócej, Zachód musiał wziąć na siebie rolę konstruktora nowego porządku międzynarodowego, z całym ryzykiem, jakie się z tym wiązało, począwszy od kosztów, a skończywszy na radzeniu sobie z częstą frustracją i sprzeciwem innych narodów czy kultur. Brały się one często z tego, że ten sam Zachód, obciążony grzechem kolonializmu i imperializmu, miał być ponownie wzorem, który narzuca się reszcie świata. Zachód, powstrzymywany wcześniej przez blok komunistyczny i obóz niezaangażowanych, po zakończeniu zimnej wojny znowu stał się lokomotywą rozwoju dla całej ludzkości. Generowane przezeń trendy ponownie zyskały wszechogarniający i globalny zasięg, a reszta świata zdawała się na nie skazana. Wydawało się, że dla zachodniego wzorca rozwojowego nie będzie alternatywy. W sposób najbardziej przekonujący ujął to Francis Fukuyama w swoim eseju „Koniec historii?”. Młody, nikomu wtedy nieznany analityk pisał, że po upadku faszyzmu i komunizmu nie pojawi się inna całościowa alternatywa ustrojowa wobec modelu zachodniego: rynek plus demokracja (szerzej na temat wizji Fukuyamy w dalszej części pracy).

Atutem Zachodu były Stany Zjednoczone. Względny spadek ich pozycji w gospodarce światowej w latach 60. i 70. został w latach 80. zahamowany. Ich udział w produkcji światowej ustabilizował się na poziomie 22,5-25%. Wprawdzie pozycja w światowym eksporcie była znacznie niższa (w granicach 12-14%), lecz już udział w eksporcie produkcji intensywnej technologicznie wynosił ok. 25%. Potencjał gospodarczy Stanów Zjednoczonych był pod każdym względem przynajmniej dwukrotnie większy od następnego państwa. Przewaga Ameryki nad innymi mocarstwami polegała jednak przede wszystkim na wszechstronności jej potencjału, który Amerykanie potrafili także w niezrównany sposób przemieniać w potęgę (ludność, bogactwa, obszar, zaawansowanie technologiczne, prymat finansowy, przewaga technologiczna, aktywność dyplomatyczna, ogromna przewaga militarna, zdolność do globalnego oddziaływania strategicznego, promieniowanie ideologiczne). To zapewne dlatego - pomimo swojej wiel-

¹⁶ M. Mandelbaum, „The Bush foreign policy”, Foreign Affairs. America and the World 1990/91