Hejnicka Bezwinska ped og 17

rolę w takim rozwoju zdarzeń odegrało zablokowanie naturalnych kanałów komunikacji poprzez wprowadzenie cenzury, które później zaowocowało autocenzurą i mechanizmami selekcji negatywnej w procesie kształcenia i rozwoju naukowego w tej dyscyplinie naukowej, ale nie tylko w niej (Lutyński, 1990).

Instrumentalizacja ideologiczna pedagogiki dokonywała się pod hasłem jej ściślejszego związku z praktyką, co faktycznie oznaczało jej bardziej skutecznie zaangażowanie się w realizację wielkiej utopii komunizmu, określanej u nas mianem „realnego socjalizmu”. W opozycji do pedagogiki ogólnej, dzięki arbitralnemu przyjęciu, iż „Pedagogika jest nauką badającą, w jaki sposób realizować określone, z góry założone i pożądane stany rzeczy” (Muszyński 1876, s. 12) — wyodrębniona została teoria wychowania, w której „...wychowanie jest odróżniane od nauczania. W takim ujęciu wychowanie odnosi się wyłącznie do urabiania tylko pewnej strony osobowości człowieka, podobnie jak nauczanie kształtuje inną, sobie właściwą sferę osobowości. Mówiąc o wychowaniu mamy na myśli zamierzone wpływanie na sferę emocjonalno-motywacyjną jednostki” (Muszyński 1976, s. 10).

Nie trzeba chyba nikogo przekonywać, że te „z góry założone i pożądane stany rzeczy” w ładzie monocentrycznym określało Centrum. Przypomnijmy zatem wypowiedzi kilku minist-iów z okazji inauguracji roku szkolnego, które wyznaczały zkole jej podstawowe zadania⁴.

1947 „Nie ma i nie będzie miejsca w naszej szkole dla wrogów demokratycznego państwa. Wykorzenimy ze szkoły to wszystko, co jest w niej jeszcze niezgodnego z interesami ludowego państwa”.

1949 „Musicie Polskę Ludową kochać jak skarb największy. Z całego serca nienawidzić musicie wrogów naszej nowej Polski Ludowej. Musicie być szczerymi przyjaciółmi Związku Radzieckiego”.

⁴ Fragmenty przemówień pochodzą z: P. Sarzyński, Słuchowisko obowiązkowe, „Polityka” z dn. 3.IX. 1994 roku.

38 TERESA HEJNICKA-BEZWIŃSKA

1951 „W pracy nieocenioną pomoc okazuje nam przodująca teoria i praktyka szkolnictwa radzieckiego”.

1953 „Głównym zadaniem pozostaje podniesienie pracy wychowawczej tak, by w pełni wykonać postawione przez tow. Bolesława Bieruta zadanie wychowania nowego człowieka socjalistycznego”.

1968 „Siły wrogie naszej ojczyźnie istnieją nadal, gotowe w każdej chwili nas zaatakować, gdybyśmy nie byli czujni i pozwalali na osłabienie obozu socjalistycznego na jakimkolwiek bądź jego odcinku”.

1975 „To, czego teraz najbardziej potrzebujemy, to socjalistyczny patriotyzm i internacjonalizm, zdyscyplinowanie i poszanowanie zasad współżycia społecznego”.

1980 „Nasza mądrość polityczna każe nam przezwyciężać trudności w spokoju”.

1983 „Szczególną uwagę należy skupić w obecnym czasie — czasie konfrontacji politycznej i ideologicznej — na realizacji ideowej i wychowawczej funkcji szkoły”.

1989 „Nie sposób izolować szkoły od tego, co się dzieje poza jej murami”.

Bardziej wnikliwa analiza przemówień inauguracyjnych poszczególnych ministrów pokazałaby zmianę retoryki; przechodzenie od języka ofensywy ideologicznej i|w poprzez język troski i obietnic — do rezygnacji z indokrynacji bezpośredniej.

0 współpracy zaś pedagogiki projektującej system wychowania socjalistycznego „realizującej z góry założone i pożądane stany rzeczy” może świadczyć fakt, że projekt systemu wychowania w szkole podstawowej przygotowany pod kierunkiem Heliodora Muszyńskiego został w sposób administracyjny narzucony szkołom Uchwalą Kolegium Ministerstwa Oświaty i Wychowania („Życie Szkoły” 1973, nr 7/8).

Pedagogika socjalistyczna może więc być przykładem i eg-zemplifikacją zjawisk towarzyszących włączeniu się pedagogów w realizację utopii, jej wspierania i legitymizowania. Jej siła

1 atrakcyjność polegała na tym (i chyba nadal polega), że również

EDUKACJA - KSZTAŁCENIE - PEDAGOGIKA 39