IMAG0289 (6)

LXXVII i

JĘZYK POLSKI

pojawiła się — po raz pierwszy! — w słowniku (tzw ) warszawskim, I IV (1908) z przykładem (jedynym!) z Mickiewicza. Obok hasła półgodzina pojawiło się w SW też hasło pój godzinka 'małe pół godziny’ z przykładami: «Po małej półgodzinie wszyscy wrócili*. "Przed półgodzmką listy odesłano». Ten pierwszy przykład z SW przypomina cytowany tu na początku przykład z W Łozińskiego; SW go odpowiednio zmodyfikował

Cytowany przez SW przykład z Mickiewicza w Słowniku języka Adama Mickiewicza n VI. 1969) ma postać następującą "Wszystko byś nic wiclkiemi do kazała trudy. Godziną cierpliwości, półgodziną nudy» (Do DDEL 33—4).

Zatem owa półgodzina ma w języku polskim żywot dość krótki, co jednak trzeb* tu dodatkowo podkreślić: przykład z Mickiewicza i przykłady cytowane z SJPDor mają formy rzeczownika półgodzina tylko w przypadkach zależnych, a więc A Mickiewicz półgodziną nudy; Wal. Łoziński (ur. 1837 w Mikołajowie pod Stryjem): po dobre/ półgodzinie; K. Chłędowski (ur. 1843 w Lubatówce pod Krosnem): po półgodzinie. H Boguszewska (ur. 1883 w Warszawie): przed półgodziną.

Czy więc owa półgodzina to rzeczownik «normalny», mający pełen będący W faktycznym użyciu — paradygmat, czy też jest to może swoista konstrukcja przyimkowo-liczebnikowo-rzeczownikowa?

2. Krótka historia rzeczowników złożonych z pół-.

2.1. Rzeczowniki złożone, w których pierwszym elementem jest człon liczebnikowy pół-, są w języku polskim notowane już w SStp, a więc już od XIV XV w. Oznaczają one z reguły połowę tego, co oznacza podstawowy rzeczownik, np. pólgrzywnie. W tym czasie daje się wyróżnić kilka typów morfologicznych:

a) typ z przyrostkiem -e (<-*itje), np. póldworze 'połowo terenu przydworskiego. podwórza', pólgrzywnie (i poługrzywnie) 'jednostka pieniężna o wartości pół grzywny’, polukłodzic. pólkopie (i połukopie)J połukorcze (?), półtonie, polumierze, półniordze, półpłacie (i połupłacie), pólpdkoleiiie (i polupokolenie), połuśledzie. tu należy też pewno południe 1. "środek dnia...’ 2. 'strona świata...’. W sumie w SStp mamy ok. 11 formacji typu pół (polu)... -'e;

b) typ z przyrostkiem -ek, np. poludzialek, pólgroszek (i poługroszek), polukysek, pólkłodek (i polukłodek), polukopek, polukoszek, półkufek (i poluku/ek), póllaiek (7), paluionek, półmiarek (i polumiarek), pólrzytek, poluważek (z Biblii), półsztuezek (i polusziuczek). palwlóczek (i potu-włóczek), półźrzebek (i połuźrzebek). W sumie w SStp mamy ok. 15 formacji no pół (palu)... -ek\

c) typ rzadki, czy nawet formacja jednostkowa, z przyrostkiem -ne: półstawne 'potowa miary miodu zwanej staw, częściej ustaw...';

d) też typ z drugim członem rzeczownikowym w dopełniaczu lp.: połuhocheńca (bez n. sg.) 'połówka bochenka chleba’, półgrosza (i poługrosza) (bez n. sg.) 'moneta srebrna. I 96 część grzywny’, polukorca (bez n. sg.) 'miara ciał sypkich, stanowiąca połowę korca', północy I. 'środek nocy...’, 2. 'strona świata...’, półpluga (bez n. sg.) 'pług z zaprzęgiem dwu wołów lub koni’, pólustawa (bez n. sg.) 'połowa miary miodu zwanej ustaw, składana jako danina’. W sumie vt SStp mamy ok. 6 struktur tego typu;

e) wreszcie — odosobniony — typ z rzeczownikiem w mianowniku: północ I 'środek nocy...’, 2. 'strona świata...’.

Nie wliczałem do wprowadzonej wyżej statystyki tych form z pól (polu>-, które morfologicznie nie były do końca jasne, np. półachtełe (n. pl.?), półhufnice (n. pl.?), półłaraśniee (n. pl.?). Pominąłem też liczną grupę pół- z drugim członem liczebnikowym, a więc formacje typu pólczwarta.

Nie będę wyliczonych wyżej formacji z pół (polu)- dokładnie analizował pod względem ich struktury formalnej i funkcjonalnej, zrezygnuję też z porównywania 3 — Język Polski