Kompendium Wiedzy geografii46

wód i dna). W wyniku ustanowienia stref ekonomicznych aż 40% powierzchni mórz zostało objętych działalnością gospodarczą państw nadmorskich, a znajduje się w nich około 90% światowych zasobów ryb. W związku z tym pojawił się problem państw, które mają mały dostęp do morza lub nie mają go wcale. Kraje takie mają zagwarantowane pierwszeństwo wykupu licencji połowowych na wodach innych państw. Jeżeli morza są zbyt małe do wyznaczenia 200-milowych stref, dokonuje się podziału ich powierzchni według linii środka (mediany), którą prowadzi się od najbardziej wysuniętych miejsc (również wysp). Przyjęta metoda podziału jest korzystniejsza dla państw mających urozmaiconą linię brzegową (np. Polska — dysponuje 8% Bałtyku, Szwecja — 30%). W sytuacji gdy brzeg jest bardzo rozczłonkowany, wytyczenie przebiegu granicy przeprowadza się od wcześniej obliczonej i narysowanej linii podstawowej (baseline).

Ustalenie granic, a także ich zmieniające się funkcje, są kwestiami bardzo złożonymi, które mogą być rozpatrywane w różnych kontekstach: historycznym, politycznym, prawnym, wojskowym i geograficznym. Z tego też względu badanie granic jako zjawiska pozostaje sprawą aktualną zarówno w sensie teoretycznym, jak i praktycznym.

Pierwsze granice między poszczególnymi państwami miały charakter rozległych stref o nieokreślonej przynależności, położonych na peryferiach tych państw (kresach). Zwykle obejmowały one tereny puszcz, wysokich gór. bagien lub inne obszary' trudne do zasiedlenia ze względu na warunki przyrodnicze. Były to pustkowia lub przestrzenie bardzo słabo zaludnione. Tam państwa zazwyczaj stawiały własne znaki graniczne i lokowały obozy wojskowe (forty), których zadaniem było str/eżcnic zamieszkanego terytorium (np. granice imperium rzymskiego, wschodnie granice I Rzeczpospolitej — tzw. Kresy). Granice w tamtym czasie nic miały dzisiejszego charakteru, tzn. stałej, wyraźnie wytyczonej linii, a wyznaczały je w przybliżeniu jedynie obronne punkty rozmieszczone w miejscach strategicznych — w węzłach dróg, przy przeprawach rzecznych, przejściach przez bagna i puszcze, w dolinach górskich itp.

Granice historyczne a sieci transportu — przykład polskich kolei (/ródło: M. Baczwarow, Geopolilika — terminologiczm spravocznik, Peiekston, Sofia 1999. s. 46)

I - skrzyżowanie kolejowe. 2 - trasy kolei w latach osiemdziesiątych, 3 - koleje nic funkcjonujące. 4 - granica państwa

Współczesna koncepcja granic jesl stosunkowo nowa, powstała dopiero w XIX w. W tym czasie rozwój transportu i gospodarczy oraz wzrost zaludnienia poszczególnych krajów wymusiły zawężenie obszarów granicznych, które stopniowo zaczęły zmieniać się w pasy liniowe. W czasach nam współczesnych dawne strefy peryferyjne odradzają się niekiedy w regionach konfliktów, pod postacią stref zdcmilitaryzowanych.