Obraz 3 (9)

374 O poezji naiwnej i sentymentalnej

raczej ustawicznie jej prteczy, przeto także i w tym przypadku, jak w tylu innych, z pomocą przychodzi rozumowi zdolność poetycka, doprowadzając tę ideę do naoczności i w jednostkowych przypadkach ją urzeczywistniając.

Wprawdzie owa niewinność stanu pasterskiego istnieje tylko w wyobrażeniu poetów i fantazja także i tutaj musiała okazać się twórcza, ale nie mówiąc już o tym, że zadanie było tu o wiele prostsze i łatwiejsze do wykonania, już w samym doświadczeniu mogła ona znaleźć poszczególne elementy, które trzeba było tylko wyłuskać i połączyć w całość. Pod niebem łaskawym, przy prostych stosunkach panujących w tym pierwszym stanie, przy ograniczonej wiedzy, łatwo jest zaspokoić naturę; człowiek dziczeje dopiero wtedy, gdy trapią go potrzeby. Wszystkie ludy, które mają historię, mają także swój raj, swój stan niewinności, swój złoty wiek, a nawet każdy poszczególny człowiek ma swój raj, swój złoty wiek, o którym sobie przypomina z większym lub mniejszym zachwytem, zależnie od tego, czy jest maturą bardziej czy mniej poetycką. Samo doświadczenie dostarcza więc dostatecznie wielu elementów do obrazu, którym zajmuje się idylla pasterska. Ale też dlatego jest ona zawsze fikcją piękną i budującą i w jej przedstawieniu zdolność poetycka rzeczywiście pracowała dla ideału. Albowiem dla człowieka, który odszedł od prostoty natury i poddał się niebezpiecznym rządom swego rozumu, jest rzeczą nieskończenie ważną móc znowu oglądać prawodawstwo matury w wydaniu czystym i w tym wiernym zwierciadle oczyścić się od deprawacji sztuczności i sztuki. Ale zachodzi przy tym jedna okoliczność, która bardzo istotnie umniejsza wartość estetyczną takich poematów. Umieszczane przed

początkiem kultury, wyłączają one nie tylko jej strony ujemne, lecz jednocześnie jej strony dodatnie, i ze swej istoty muszą być z kulturą w konflikcie. Teoretycznie cofają więc nas wstecz, chociaż praktycznie wiodą nas naprzód i uszlachetniają. Cel, ku któremu powinny nas przecież prowadzić, umieszczają niestety za nami i dlatego mogą w nas wywoływać tylko smutne poczucie utraty, a nie radosne uczucie nadziei. Ponieważ osiągają swój cel tylko przez uchylenie wszelkiej sztuki i tylko przez prymitywizację natury ludzkiej, przeto bardzo wiele dając sercu, o wiele za mało ofiarowują dla ducha i ich jednostajny krąg zbyt szybko się zamyka. Toteż lubimy je i chętnie z nimi przestajemy tylko wtedy, gdy odczuwamy potrzebę spokoju, a nie w momentach, gdy nasze siły pragną ruchu i aktywności. Mogą one być tylko lekarstwem dla duszy chorej, a nie pokarmem dla zdrowej; nie są zdolne ożywiać, lecz tylko uspokajać. Tego niedostatku założonego w samej istocie idylli pasterskiej nie zdoła usunąć najwyższy nawet kunszt poety. Wprawdzie także i temu rodzajowi poetyckiemu nie brak entuzjastycznych wielbicieli i znajdą się zawsze czytelnicy, którzy wolą Amyntasa i DaJnisa od największych arcydzieł muzy epickiej i dramatycznej, ale u takich czytelników o wartości dzieła sztuki wyrokuje nie tyle smak, co indywidualńa potrzeba, i dlatego ich sądów nie możemy tu brać pod uwagę. Czytelnik obdarzony inteligencją i wrażliwością docenia wprawdzie wartość takich utworów poetyckich, ale rzadziej go one pociągają i szybciej wywołują w nim przesyt. Za to tym silniej odziałują w momencie aktualnie odczuwanej potrzeby; ale piękno prawdziwe nigdy nie powinno wyczekiwać na taki moment, lecz raczej samo powinno go stwarzać.