P4290086

M

^gipodarcM], dają Jednak pewne wyobrażani* prz«d« wczyMkim a atonie kultury materialnej i oczywiści* sprawy nie wy czerpu Ją.

Niektóre z pozostałych mierników, jak stopień umiejętności czytania li pisania, i w ogóle stan oświaty, dadzą sir; choćby w przybliżaniu określić — w Królestwie Polskim w r. 1860 analfabeci stanowili ok 80%, w r. 1900 blisko 70%, gdy w Belgii 28%, a we Francji 6%. Sytuacja w zaborze pruskim i austriackim przedstawiała sic znacznie lepiej niż w Królestwie. Wymierny w wielu przypadkach jest takZe stopień bezpieczeństwa i niezależności od sil przyrody — liczba lekarzy, szpitali, daty wprowadzenia szczepień ochronnych przedstawiały sic na ziemiach polskich gorzej niZ w Austrii 1 Prusach, nie mówiąc o Anglii, lepiej niż w Rosji.

Znacznie trudniejsze są jednak porównania w innych dziedzinach. Miernikiem stopnia rozwoju cywilizacyjnego jest przecież także zakres i charakter wiedzy o świecie i stosunek do otaczającej rzeczywistości, i charakter, i rozwój wiązi społecznych (np. zastępowanie wiązi lokalnych obejmującymi szerszy obszar lub stanowych klasowymi), i rozwój instytucji społecznych, i stosunek społeczeństwa do nich, i wiele podobnych kryteriów.

Szczegółowe przedstawienie stanu rzeczy we wszystkich tych dziedzinach w krótkiej wypowiedzi nie Jest możliwe, nie wszystkie one też są w jednakowym stopniu zależne od sytuacji politycznej narodu pozbawionego niepodległości. Zwrócić więc chciałbym uwagę na jedną tylko sprawę od tej sytuacji szczególniej zależną, na sprawę organizacji społeczeństwa i jego instytucji.

Rozbiory przyniosły w tej dziedzinie zaczątki wielkiej zmiany. Rodzima, słaba wprawdzie, ale dość trwała władza epoki przedrozbiorowej zastąpiona została przez władzę obcą, silną, często brutalną, ale mniej trwałą. Na znacznej części ziem polskich zmieniła się ona już w latach 1606—9, wkrótce znowu w 1. 1813—15, ponownie, choć w inny już sposób zmieniały ją L 1830—31, 1846—48, 1863—67, 1905—7. Do tego dodać trzeba wprowadzany niejednokrotnie stan wojenny, wielokrotne reformy ustroju i administracji, jeszcze bardziej utrwalające świadomość obcości i zmienności władzy.

Władza była nie tylko obca w sensie obcości państwowej, nie znanej uprzednio struktury urzędów, obcości języka, ale była też wroga i to wroga dwojako: z racji wrogiego narodowi programu i z racji wrogiego stosunku wykonawców tego programu — funkcjonariuszy wrogiego państwa. Z daleka przybyli nikomu nie znani, płatni, ale i przekupni zawodowi urzędnicy, którzy eliminowani przez lepszych i lepiej kontrolowanych w kraju macierzystym zjawiali się na ziemiach polskich jak w kraju półkolonialnym i dopuszczając się tu nadużyć, łatwiej możliwych niż w ojczyźnie, czynili władzę jeszcze bardziej dokuczliwą. Dokuczliwość ta dotknęła zaś po rozbiorach już wszystkie grupy społeczne w stopniu nieporównywalnie większym niż w Rzeczypospolitej.

Jest oczywiste, że instytucje wrogiego państwa w zmienionych celach i w zmieniony sposób sprawując władzę kształtować musiały także inną postawę i inne reakcje wobec władzy. Przed rozbiorami na skutek słabości egzekucji decyzje władzy wykonywane bywały opieszale lub w ogóle pozostawały nie wykonane. Istniała jednakże zwykle, szczególnie wśród osobistym interesem nie zaangażowanych, pewna grupa uważająca ten stan za godny potępienia, a w najświatlejszych kołach społeczeństwa rodziły się projekty zmierzające do jego zmiany.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
P4290085 Ireneusz Ihnatowlaz Wiek XIX nie został stracony, choć o wielu rzeczach przesądzały konsekw
P4290092 Czy Poląka straciła w. XIX pod względem nowoczesne) cywilizacji? M go nie potwierdzał rzecz
P4290090 Czy Polska straciła w. XIX poć. względem nowoczesnej cywilizacji? in w nim imraanenUiie ide
P4290094 Czy Polska straciła w. XIX pod względem nowoczesnej cywilizacji? ioi wały się feudalne przy
P4290084 Crv    ilranta to. XIX pod względom mmocmmj rywUlturUT Ił społeczeństw Europ
P4290098 Czy Polska straciła w. XIX pod względem nowoczesnej cywilizacji?    Hit czy
CCF20111214003 łaófS ł poU. <U)-zjUjK G^hxy^cyy x> śuXX^e CA>P.n.^r. L - 05q.sc Jbotnu^lo^

więcej podobnych podstron