P4290108

Cty Polska straciła w. XIX pod względem nowoczesnej cywilizacji?

na „polaku drogę” (użyjmy sformułowania W. Szczygielskiego) rozwoju, bardziej postępową pod względem społecznym niż to, co działo się pod obcymi rządami w okresie porozbiorowym. Po tejże linii szły dalsze próby rewolucjonistów szlacheckich, a potem rewolucyjnych demokratów, znajdujące odzwierciedlenie w programach spisków i w dokonaniach powstańczych. Nawet zieraiaństwo polskie w XIX w. miało odmienne niż rządy zaborcze koncepcje reform agrarnych (nie znaczy to, ze zawsze bardziej radykalne; rządy zaborcze mogły sobie nieraz pozwolić na luksus pozorów radykalizmu w kraju podbitym, nb. pod presją wydarzeń rewolucyjnych). Hasła zniesienia wszelkiej nierówności społecznej i wyzysku klasowego wysunął w czasach popowstaniowych polski ruch robotniczy.

Wszystkim tym dążeniom polskim stawały na przeszkodzie rządy państw zaborczych, które mimo reform absolutyzmu oświeconego i XIX-

- wiecznych reform agrarnych i ustrojowych stanowiły przez cały czas trwałą zaporę przeciwko ideom francuskiej rewolucji burżuazyjnej, a następnie socjalizmu naukowego, będąc niewzruszoną domeną władzy reakcyjnej, sprzymierzającej się pod koniec stulecia z wielką burżuazją. Inny aspekt upadku państwa polskiego to sztuczny, czysto polityczny podział na odseparowane kordonami granic państwowych dzielnice, bez uwzględnienia i przyszłości, i teraźniejszości

Użyty przez I. Ihnatowicza termin „rozbiory gospodarcze” trafnie akcentuje tendencję zaborców nie tylko do zawłaszczenia dzielnic rozbiorowych, ale również do coraz ściślejszego ich wcielania do własnych organizmów gospodarczych; rozszerzenie granic państwowych było zarazem podporządkowaniem ekonomicznym nabytków. Pogłębiające się z każdym dziesięcioleciem procesy „organicznego wcielania” posłużyły Róży Luksemburg do wysunięcia tezy o niemożności naruszenia takich związków, jednocześnie rozdzielających ziemie polskie jakoby na stałe. Rzeczywistość okazała się inna, a naród — w sytuacji wytworzonej przez upadek mocarstw zaborczych i Rewolucję Październikową — zdolny do przezwyciężenia i tego rozbicia. Zanim jednak doszło do zjednoczenia, fakt „rozbiorów ekonomicznych”, sztucznych barier celnych i trzech odmiennych systemów prawnych regulujących życie gospodarcze i społeczne, działał na niekorzyść swobodnego rozwoju kapitalizmu, utrudniał gospodarcze i społeczne przekształcenia w rolnictwie, stawiał zapory przewrotowi technicznemu w przemyśle. Ostśtnią instancją dla wszystkich decyzji ekonomicznych władz była wola i interesy klas panujących w Prusach, Rosji czy Austrii, wyznaczające granice liberalizmu i reform.

Nie zapominajmy, że u podłoża wszelkich niekorzystnych dla Polaków następstw rozbiorów był upsdek własnego państwa narodowego, które

— jak mocno podkreślał Lenin w znanej polemice z Różą Luksemburg — jest najlepszą formą organizacji spx>łeczeństwa budującego kapitalizm. W swej istocie ruch narodowowyzwoleńczy był nie tyle romantyczną pogonią za ulotnymi tradycjami minionej wielkości państwowej, za impon-derabiliami, co nieodpsrtą koniecznością walki o realne interesy narodu, o prawidłowy rozwój cywilizacji i kultury duchowej. Aktywność pań-stwa w zakresie rozwoju gospodarczego, nikła w dobie feudalizmu, zaczęła być widoczna w niektórych krajach już w okresie absolutyzmu oświeconego (Francja, Austria, Prusy); dobitniej zaznaczyła się w czasie pnrzejścia od feudalizmu do kapitalizmu, kiedy państwo rewolucyjne czy

przez szlachecko-arystokratycznych zwolenników liberalnych