pic 11 06 012938
323
asowego opowiadania. W takich przypadkach czytelnik musi rekonstruować go ze wskazówek zawartych w całej konstrukcji narracyjnej. Jeśli operacje transformacji niosą z sobą dostatecznie wyraźne symptomy, to nawet w dziełach z pozoru absolutnie pozbawionych narratora można ekstrapolować świadome czynności kierujące narracją. Skrajnym przykładem jest tu La Jalousie Alaina Robbe-Grilleta, gdzie przy radykalnym wzięciu w n twias „opowiadanego”, przeżywającego „ja” i przy :.rowej autotematyzacji opowiadającego „ja” decyzje selekcji, konstytuujące opowiedzianą historię, wskazują na pozostające w ukryciu narracyjne „dzianie się”, rządzone przez uczucie zazdrości.
Szczególny problem nasuwa perspektywizacja czy ogniskowanie [fo-talisation]39. Mieke Bal40 w swym czteroczlonowym modelu, obejmu-;ącym płaszczyzny dziania się [oction], historii [histoire], opowiadania recit] i tekstu narracyjnego [texte narratif] (niezgodnym jednak z motelem tu przedstawionym), przyporządkowuje ją — jako czynnik konstytutywny — poziomowi rścit41:
Każda instancja realizuje przejście z jednego planu do drugiego: sprawca, wykorzystując czyn jako materiał, czyni z niego historię; ogniskujący [fccali-sateur], który selekcjonuje ów materiał i wybiera kąt, pod którym go prezentuje, czyni zeń opowiadanie [recit], podczas gdy narrator wprowadza opowiadanie w parole, czyniąc tekst narracyjny [texte narratif].
Pomijając to, że nieuwzględnianie abstrakcyjnego autora, co pojawia ezplicite u Bała 42 i co już przedtem pomniejszyło wartość teorii Ge-®tte’a4S, prowadzić musi do wprost naiwnego przeceniania kompetencji odstawionych instancji funkcjonalnych (zwłaszcza ogniskującego f/o ^ateur]), sugestywny model Bała upraszcza w niedopuszczalny sposób tiożoność ogniskowania [focalisation]. Perspektywizacja nie jest operacją -dną z wielu i nie może być przyporządkowana tylko jednej z płasz-lub jednemu z przejść między nimi. Występuje ona ja to już Uspienski44 — na różnych poziomach operacyjnych, tzn. konstytuuje się z chwytów [Yerfahren] większej ilości płaszczyzn. Jes
* G. G e n e 11 e, Figures 1U- Pans 1977> S'n narrative dnns ąuutrc ron " M. Bal, Narratologie. Essai sur la significatm '■odernes. Paris 1977, s. 32 n. . „ B j z0b. W. Bronzwaer - 1 ^
“Krytycznie o pojęciu „focalization u Bała 2 a981)i s. 193-201
koncept o/ Focalization. A Critical Today
Zob. M. Bal, The Laughing Mice,
,5«fs
12
322 WOLF SCHMID
le narracyjnym, tj. przedstawionych exphcite, pośrednio sygnalizowanych i logicznie implikowanych osób, sytuacji i działań; fikcjonalny surowiec narracyjnej obróbki, lecz nie w negatywnym znaczeniu formalistycznego pojęcia materiału, lecz już jako estetycznie relewantny rezultat twórczej
mventio, enresis. “ J
2. historia — rezultat aktualizującej sens, strukturującej selekcji osób, sytuacji i działań spośród nieograniczonej wielości momentów dziania się, rezultat konkretyzacji ich jakości, tj. selekcji określonych jakości z nieskończonego zbioru właściwości dających się przypisać momentom dziania się, oraz rezultat segmentacji wąt-ow akcji, w pojęciach poetyki antycznej: rezultat, dispositio, taksis; zawiera ona wyselekcjonowane, skonkretyzowane i poddane segmentacji części dziania się w ordo naturalis.
3. opowieść rezultat kompozycji3S; zawiera ona elementy dziania się w ordo artificialis. Konstytutywnymi chwytami są: a) lineary-Stw 3 uf’ CJ W historii dzieJe się równocześnie, w sekwencję przed-i w 31116 Czasowe§° wymiaru akcji przez ściągnięcie
zenie; c) permutacja segmentów historii, hpp Z®ntacja opowieści — płaszczyzna fonotypiczna \vo-
tuuiaoa C pasz^zri gen°typicznych, rezultat elocutio, leksis. Konsty-lizowanp^ ^ wer^a^zacja» tj. odtworzenie jeszcze nie zwerba-
w "ym,a n,e "p
lub impltóie” podmiotom k‘m '“‘T Sta,e Przedstawionym (cxplici« I sprawczym - narrator ’powiiadamia 0 swym fikcyjnym podmiocie i autotematv7ar.-. j • G' Je®° komentarze do opowiadanych zdarzeń
opowieści, lecz^^k^u^lrd^H^016 konstrukcp nie amplifikują wprost
lania C ‘ 8
prezentacja ’ W k^oryTn P° raz pierwszy dokonuje się jej
odmienne akty^^01^ dzieła narracyjnego łączy więc dwa całkiem
stanowiący jej fundn™6^^0^1^ opowieść 1 2) samą prezentację, tzn.
Jeżeli nie ma autnt ° Cią.? czasowy opowiadania, skich komentarzy t f™3 ^Z3C^ * exPUcite sformułowanych odnarrator-
dania, musimy jednak ^ ^5 n3m uPrzytamniany ciąg czasowy opowia-fikcyjnego) d z i a n ' niCZ0 przyj^ó istnienie (naturalnie również
go nie istniałaby onowiJn^ narracji [Erzdhlgeschehen], bez które-racyjnego „dziania sip” 13113 historia- Wtedy żaden z elementów nar-___ me jest Przeznaczony do kształtowania ciągu
88 W systemie retoryki ant
akcji. Odpowiednie pojecie mJ02116. nie polawia się nauka o artystycznej budowie
o budowie opowiedzianej akeii f?.sltl° ę (sVnłheke) nie figuruje w antyku jako nauka
niu według prawideł eufonii i ^filesis)’ lecz oznacza naukę o łączeniu słów w zda-
tius, Europdische Literatur 1 Wfh°dzi w zakres elocutio (leksis); por. E. R- c“r‘
und lateinisches Mittelalter. Bem 1965, s. 80.
PŁASZCZYZNY NARRACYJNE...
----
I, " por. w B r
;-ader: ęer ' 1 0 n z w a e r, Implied Author. Extradiegetic Narrator and Public
'^(ctations^r^ T^enette’s Narratological Model and Reading Yersion of „Great
u B. A y ”Neophilol0gus” 1978, z. 62, s. 1—18. i11 NPołooi -SpienskiL Poetika kompozicyi. Struktura chudożestwiennogo tiek-
r^onposit^ koTnpozicVonnoj formy. Moskwa 1970. Wydanie niemieckie: Poetik
^ tyspien.sk07J- Frankfurt a.M. 1975. Por. W. Schmid, recenzja Poetiki kompo-
leg0- -.Poetica” 4 (1971), s. 124—134.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
pic 11 06 012931 328 HANS ROBERT JAUSS lenie wewnątrzliterackiego horyzontu nastąpi przy pytaniach
74982 pic 11 06 012737 305 LUBOMIR DOLEŻEL Znaczny postęp w logice modalnej przyniosło odkrycie, że
pic 11 06 012618 293 SEMANTYKA NARRACJI !oJxrH-lntikka Models ior Modalities. Dordrecht, Reidel, 1
pic 11 06 013458 56 ERAZM KUZMA Może to nawet zbyt dużo powiedziane: wybierze; Claude Levi-Strauss
pic 11 06 013530 58 ERAZM 1CU2MA szych od niej. Z Biblią wiążą się innego rodzaju trudności. Pierws
pic 11 06 013749 G8 ERAZM KUZMA Trzecia odmiana należy do najciekawszych i wiąże ona mit z symbolem
pic 11 06 015312 216 JEAN COHEN S jest Z A AvN Niezgodność zjawia się wtedy między jedną z presupoz
pic 11 06 015545 JEAN COHEN jeszcze dziś. Teoria figur gwałci dwie święte zasady rozpowszechnionej
pic 11 06 015626 238 TZYETAN TODOROY wyrażenie jak noga stołu czy skrzydło wiatraka. Ale może jakaś
więcej podobnych podstron