S5006334
niem kamiennym, rzadzjęj piaskiem, okruchami miki. Ułamek proecnia naczyń lej kategorii zawiera domieszkę szamotu. Ilość domieszki jest znaczna, chód. jak się wydaje, z reguły, mniejsza niż np. w przypadku nuczyri z cmentarzysk kultury przeworskiej w Błoniu czy Siedlcu. a kilka procent ułamków omawianych tu naczyń (5-6%) wykazuje minimalną (przypadkowy?) ilość, łub wręcz brak widocznej makroskopowo domieszki. Znamienne, żc przełomy tych skorup są wówczas najczęściej jaśniejsze od powierzchni, popielatoszare, w pojedynczych przypadkach czerwonawe, zbliżone barwy do przełomów „siwych” naczyń toczonych. Fragmenty ceramiki tego typu pochodzą jednak głównie z niektórych obiektów najmłodszej fazy (np. obiekty 6.7. zniszczony obiekt?, oznaczony jako blok 41) i warstwy kulturowej z Pleszewa 17 oraz z Wyciyża 5.
Naczynia sy bardzo sturannic uformowane, majy ścianki równej grubości, poszczególne elementy budowy (krawędzie, ucha, dna) dokładnie wymodelowane, obie powierzchnie równe, doskonale wygładzone, a zewnętrzne (nierzadko też wewnętrzne) najczęściej polerowane. Ze względu na kolorystykę naczyń wydzielono dwie podgrupy. Podgrupa I1A1 obejmuje okazy o powierzchniach jednolicie, intensywnie czarnych, zazwyczaj lśniycych („czernione”). Podgrupę 1IA2 tworzy naczynia o powierzchniach równie gładkich, często błyszczących, lecz wyraźnie jaśniejszych - szarych lub brunatnych w różnych odcieniach. Około 65% wszystkich omawianych tu skorup należy do podgrupy IIAI, pozostałe do 1IA2. przy czym wząjemna proporcja ceramiki obu podgrup na poszczególnych osadach jest dość wyraźnie zróżnicowana. Zarówno w Krzcslawicach, jak i w Cle naczynia o powierzchniach „czernionych" stanowią ponud 90% zbiorów omawianej tu kategorii ceramiki. podczas gdy na stanowiskach w Pleszowie 17 (65%) i Pleszowie 20 (54%) ich przewaga nie jest tak wyraźna. W niewielkim zbiorze naczyń lego typu udział naczyń „czernionych” wynosi około 48%, a na osadzie w Wyciążu zaledwie ok. 37%, w Pleszowie I8A - 35%.
Charakterystyczne, „czernione" powierzchnie naczyń to cecha, której przypisuje się pewien walor chronologiczny. 7. obserwacji inwentarzy ceramicznych, poczynionych na wielkich cmentarzyskach kultury przeworskiej. wynika mianowicie, że. jakkolwiek naczynia ujednolicić czarnej, błyszczącej powierzchni pojawiają się już w najstarszych grobuch. to jednuk cechu tu nic jest wówczus zbyt częslu, zaczynu natomiast dominować w ceramice dutowuncj na fuzę A3 młodszego okresu przedrzymskiego (Dąbrowska 1988, 44). Obserwowane różnice frekwencji naczyń obu podgrup (w naszym zbiorze uderzające, gdy porównać serie z założonej na początku lll-ej fazy osady w Krzcslawicach i długotrwałej osady w Wyciążu 5) mogą być jedną z przęsłu-nek puzwulujących w nujburdzicj ogólny sposób ocenić intensywność zasiedleniu poszczególnych osiedli w obu młodszych horyzontach czasowych grupy tynieckiej (II-cj i III-ej fazy). Z drugiej strony, stosunkowo spora liczba okazów (zwłaszcza kubków i mis) reprezentujących formy najstarszego stylu (z hi /egami wariantu u) o powierzchniach „czernionych”, może świadczyć, żc kolorystyka charakterystyczna dla późnej ceramiki kultury przeworskiej z młodszego okresu przedrzymskiego zaczęła się upowszechniać nu terenach grupy tynieckiej stosunkowo wcześnie.
Na uwagę zasługuje również, zwyczaj nadawuniu powierzchniom niektórych naczyń metalicznego połysku. będący najpewniej rezultatem nacierania ich grafitem („grafitowanie"). Siudy takiego zabiegu stwierdzono na powierzchniach ponad 20 fragmentarycznie za-cliowanych okazów pochodzących z Krakowa Pluszowa 17 (obiekty 6.51 i ary 108.117.132,235.253. blok4l) i Krakowa Cła (ob. 22). Są wśród nich naczyniu reprezentujące formy starszego stylu ceramicznego kultury przeworskiej, z szerokimi, wielokrotnie fucctowunymi brzegami wuriuntu u-b (por. frament kubku odm. IV.4a i misy V. 1,2bzPleszowa I7.ary 117 i 2S3 — lubi. 107:18. 138:16) i okuzy odnoszone do fuzy A3 z brzegami wu-riantu c (Pleszów 17. ob. 51. ary 132, 239, blok 41 -tabl. 25:12.17. 116:5,131:22.133:9). Zwyczaj ten. nieznany na terenach właściwej kultury przeworskiej w młodszym okresie przedrzymskim. upowszechnia się w ceramice tej kultury (wyłącznie w Malopolsce) dopiero w okresie rzymskim (por. np. niektóre okuzy z Krakowa Mogiły 1- Hachulska-Ledwos 1996,46. tabl. XIX 12). W ceramice typu kultury przeworskiej, na terenach grupy tynieckiej, pojawia się znacznie wcześniej, a jego źródeł należy najpewniej upatrywać w tradycji garncarstwa celtyckiego. Zabieg grafitowania zewnętrznych powierzchni naczyń toczonych „siwych" stosowany był bowiem na terenach Celtyki już od okresu środkowola-teńskiego (jedno z takich nuczyń znane jest np. z obiektu najstarszej fazy z Wyciąża 5; por też Rudnicki 1996, 244, ryc. 2:4). Dokonywano go, być może, przy użyciu skorup z rozbitych situl grafitowych. Fragmenty ceramiki o bardzo wysokiej zawartości grafitu, z silnie startymi krawędziami, interpretowane jako gładziki, spotykane są często na osaduch grupy tynieckiej, także omawianych tutaj (por. też Woźniak 1990, I9n.).
Na zakończenie wspomnieć trzeba, iż niektóre ułamki ceramiki omawianej tu kategorii z osad grupy tynieckiej (Bieżanów-Drożdżownia, Krzcsławice, Pod-łęże) zostały objęte programem badań fizyko-chemicznych, realizowanym w latach 70-tych przez M. Winką-Puruchoniak (1980,50n., 66.84.93.96. tab. 6. po/.. 107, 123, 191, 195). Buduniu te wykazuły, że do produkcji lepionej ręcznie ceramiki „stołowej” używano glin odmiennych od stosowanych przeważnie do wyrobu ceramiki toczonej, a mianowicie tłustych, plastycznych iłów mioceńskich, słodkowodnych. Surowce są dość dobrze wyrobione, schudzonc sztuczną domieszką w niezbyt dużej ilości (5-10%). W szlifach widoczne były ostro-krawędziste ułamki kwarcu i kwarcytów o grubości 0,2-0,5 mm, rzudzicj okruchy ceramiki. Naczynia wpalono w temperaturze około 700-750'C, utrzymując stale atmosferę redukcyjną. Interesujące jest, iż w skromnej serii badanych fragmentów ceramiki tego typu znuluzl się także ułamek naczyniu (z Podlęża) wykazującego ślady objuczaniu i wypalonego w nieco wyższej temperaturze (ok. 8(X)'C), co sugeruje, że mogło być ono wypulonc w piecu celtyckim. Według Autorki jest to przejaw bliskich związków gamcarzy-rzemieślników celtyckich z wytwórcami ceramiki lepionej typu kultury przeworskiej (Wirsku-Parnchoniak 1980.96. lab. 6. po/.. 195).
3.1.2.1.2. Formy
Podobnie jak w przypadku naczyń innych grup technologicznych. klasyfikacja formalna ceramiki grupy IlA jest utrudniona z. powodu znacznego jej rozdrobnienia. Przedstawiona w tabeli ogólna struktura formalna opisywanego tu zbioru nie obejmuje więc wszystkich charakterystycznych fragmentów naczyń (wylewów), bowiem w odniesieniu do niektórych z nich (około 10%) nie jest możliwa jednoznaczna kwalifikacja do konkretnych typów.
Przy dokonywaniu podziałów kierowano się kryteriami zastosowanymi przez T. Dąbrowską (1973; 1988. 14nn.; 1997) dla materiałów ceramicznych z wielkich cmentarzysk kultury przeworskiej, choć zastrzec należy. iż numeracja poszczególnych typów i odmian nic odpowiada w pełni schematom przyjętym przez tę Autorkę. Podobnie jednak, jak w odniesieniu do ceramiki z Karczewca, czy Kamieńczyka, podstawą wyróżnienia typu (oznaczonego cyfrą rzymską) jest ogólna forma
Typ 1. Naczynia odwrotnie gruszkowatc
Są to najczęściej duże lub średniej wielkości naczynia o wyodrębnionej szyjce i wydatnym brzuścu, którego największa wydętość przypada znacznie powyżej połowy całkowitej wysokości. Bywają zaopatrzone w przewężone w środku uszka umocowane u nasady zgrubiałego brzegu. Zaliczono tu około 80 fragmentarycznie zachowanych okazów (około 6% zbioru naczyń grupy ceramicznej IlA). pochodzących ze stanowisk w Krakowie Ge (1 egz.), Krzcslawicach (I egz.), Pleszewa 17 (28 egz.). Płeszowa 20 (14 egz.) i Wyciąża S (35 egz.). Niestety większość z nich to stosunkowo niewielkie fragmenty partii wylewowych i choć formy lego typu są stosunkowo dobrze rozpoznawalne wśród rozdrobnionego materiału z osad. to w niektórych przypadkach nie ma całkowitej pewności, czy nie chodzi raczej o niższą formę wazo watą o podobnie uformowanym wylewie.
Podobnie jak w przypadku analogicznych okazów z cmentarzysk kultury przeworskiej, wśród omawianych tu naczyń wyróżnić można kilka odmian i wariantów różniących się poporcjami (formy wąsko- i szerokootwo-rowe). jak leż ukszahowaniem szyjek (pionowe, stożkowate) i brzegów (war. a. b. c).
|
Stanu* jftko |
1. Odwrotnie gmikowslt |
II. Dibao) |
III. GaraU |
IV. Kubki |
V. Misy |
VI. Wszy |
|
Clo |
1 |
2 |
7 |
1 | ||
|
KnethkKc 41 |
17 |
i |
3 |
30 |
31 |
12 |
|
Pleszów 17 |
28 |
6(87) |
13 |
183 |
213 |
34 |
|
Pleszów ISA |
- |
5 |
10 | |||
|
Pleszów 20 |
14 |
- |
3 |
73 |
91 |
1 |
|
Pleszów 49 |
3 |
1 |
- | |||
|
Wyciążc 5 |
34 |
5 |
21 |
20t> |
209 |
13 |
|
Ogółem |
78 |
12(147) |
40 |
326 |
388 |
70 |
Tabela 9. Ogólna struktura formalna zbioru lepionej ręcznie ceramiki stołowej typu kultury przeworskiej z osad podkrakowskich Diblc9. General and forma] suuctun* ot hand-made tabiew are coOecóon of the Plzewotsk cultun: type bom seakments in the sidnity of Cmcow
naczynia związana najpewniej z jego funkcją. Odmiany (oznaczone cyframi arabskimi) wydzielono na podstawie cech drugorzędnych (kształt brzuśca. nachylenie szyjki, etc.). Ze względu na charakterystyczne ukształtowanie krawędzi brzegów wyróżniono warianty oznaczone małymi literami alfabetu (a-c; por. Dąbrowska 1988, ryc. 1). Wariant a obejmuje brzegi silnie zgrabiałe. wielokrotnie facetowane (od zewnątrz najczęściej trzy płaszczyzny), wariant b - brzegi również silnie zgrabiałe. ostro facetowane. o mniejszej ilości płaszczyzn (od zewnątrz dwóch), wariant c - brzegi zazwyczaj wyższe, nie tak silnie zgrabiałe i wyraźnie (ostro) 1'ace-towanc. zwykle wyrównana jest bardzo dobrze górna powierzchnia i mniej lub bardziej wyraźnie płaszczyzny zewnętrzna i wewnętrzna (brzeg w profilu ma przekrój trójkątny). Pozostałe, niezbyt liczne formy brzegów (zgrubiałe, walcczkowatc. cienkie, etc.) znajdują się poza tym schematem i zostały omówione szczegółowo w każdym konkretnym przypadku. Warto tu dodać, że wyjątkowa staranność i konsekwencja w modelowaniu krawędzi wylewów naczyń lej kategorii pozwalają zakwalifikować do konkretnego wariuntu nawet drobne ich ułamki.
LI. Formy o stosunkowo wąskich, pionowych lub nieznacznie nachylonych do wnętrza szyjkach (ryc. 13:1). Średnice ich wylewów wynoszą najczęściej 13-I5cm, rzadziej 9-Hem. a sporadycznie spotykane są okazy większych rozmiarów o średnicach otworów wynoszących około l8-20cm.
Okazy z brzegiem wariantu a pochodzą ze stanowisk w Krakowie Pleszowie 17 (obiekty 217,555 i 779 oraz arów 113, 116, 117, 144 i 256- tabl. 39:1.61:22. 66:12; 99:9. 102:16. 109:5. 118:15. 144:3). Pleszowie 20 (ob. 113 i ary I. 8. 12 - tabl. 172:7. 177:2. 179:3. 188:5. 6). a także z Krakowa Wyciąża 5 (obiekty 145. 149 i 153 oraz ary 135.155.180.190 i 191 - tabl. 219:4, 5.222:2.4.292:10.318:12.343:6.352:7.353:3). "tylko czlety z nich to okazy o powierzchniach „czernionych” (grapa I1A1), powierzchnie pozostałych są przeważnie brunatne lub jasnoszare.
Z tych samych stanowisk pochodzą też wąskootwo-rowc naczynia odwrotnie groszkowate z brzegiem wariantu b (Pleszów 17. ob. 51 i ar 117 - tabl. 26:3. 4, 109:3. S. 9: Pleszów 20. obiekty 98 i 113 - tabl. 164:2. 172:9; Wyciąże 5. ob. 323 - tabl. 247:10. 12.248:1. ary 18. 156 - tabl. 273:3, 321:2, oraz luźno znalezione -
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
scan008 SB Arkadiusz Graczyk przez obiektyw. To, co w rzeczywistości trwa ułamek sekundy i, być może
img008 (17) geody, skupienia naciekowe, dendryty, okruchy kryształów, „bez powiązania z otoczę niem”
page0045 35 niem, zgoda; ale w tym sensie mniej więcej jak zlepione cząstki cementu i kamienia są pa
Luźne i miękkie warstwy zalegają bałtycką płytę. Gliny skalnym okruchem nadziane, kamieniste zsypisk
2011 11 10 32 24 POKRYWY ZWl E TRZE LINOWE POZOSTAJĄCE NA MIEJSCU SKAŁY OKRUCHi i kamienia skały wę
ZJAWISKA NATURY 6 7 LAT (25) Leżące na ziemi kamienie to nie tylko okruchy skat. Wśród nich znajdują
DIGDRUK001505 38 djvu ( 3^ ) grubości znajdować się mogło nad niem ziemi. Następnie narznconemi bydź
DSC02412 Skały scementowane Brekcje — ostrokrawędziowe okruchy frakcji kamienistej żwirowej. Kawałek
DSC06583 (4) Złoża kamieni szlachetnych 295 Fot. 14.2. Granaty okruchowe Występowanie i geneza rozsy
DSC06587 (3) Złoża kamieni szlachetnych 299 twarzać w warunkach hodowli ostryg (od 1890 r. Miki-moto
więcej podobnych podstron