Womle
Sicmpn
' Królewiec
PRUSY
tOUEWSKlE
Bielsk
Hm*
O WARSZAWA
Piotrków
oWrocłai
Kraków
' o RoWOl ESTONIA
Pamawa
Kowno
Krasnystaw
°Łuck
Narwa
J. Pejpus
Psków
Ostrów
Slobloż'o
Sokół
,Potock
oj Nowogród Wielki
J. tlmen
Toroplec
'YVIolkio Łuki
U6wiat°
1 Smoleńsk'
Ziemia JJr
Kłeck'
dsłuck \vs.
Starodutt
flurów
Czemihów
WIEDEŃ dM S
RZECZPOSPOLITA W XVI WIEKU
Gzemlowce
< -■ szlaki tatarskie
/////. zasięg najazdów tatarskich
Perokop
Bialogródo'
MORZE
zowsm
miąć po drodze wszystkich o grożącym najeź-dzie. Główną podstawę obrony stanowiły warowne miasta i zamki, do których mogła się chronić również ludność okolicznych, nieumocnionych wsi. Zresztą i chłopi mieszkający we wsiach położonych na szlakach najazdów tatarskich wznosili niejednokrotnie własne umocnienia, których ośrodkiem był często położony na wzgórzu kościół, otaczany wałem i rowem. Na zagrożonych terenach niewiele było warownych zamków i miast otoczonych murami. Większość miała ziemne wały dawnego typu, z palisadą drewnianą, i rowy. Niemniej i takie umocnienia dawały już pewną ochronę, zwłaszcza przed mniej licznymi czambułami.
Straże donoszące o najeździe i umocnienia zapewniały jedynie bierną obronę przed Tatarami, natomiast obrona czynna, polegająca na rozbiciu wkraczającego do kraju nieprzyjaciela, względnie na dogonieniu go i odebraniu mu łupów i jasyru, mogła być przeprowadzona jedynie przy pomocy stałych oddziałów wojskowych stacjonujących na pograniczu. Na pograniczu polsko-tatarskim rolę tę spełniały nieliczne wojska „obrony potocznej”, Litwa natomiast nie posiadała tego rodzaju oddziałów, dość sprawnie jednak organizowała wojska w ramach obrony ziemi.
W latach 1474—1569 na ziemie Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego Tatarzy urządzili