Scan124 (2)

124 P. Jaśkowski i P. Rusiak

czytaniu i pisaniu. Oznacza to, że odnosi się ona jedynie do to tych problemów w czytaniu i pisaniu, które nie są konsekwencją upośledzenia umysłowego, uszkodzenia narządów zrnyfdu ;(wzrpjcu, słuchu łub narządów ruchu), zaburzeń emocjonalnych i zachowania, a także zaniedbań środowiskowo-kulturowych.

W literaturze spotkać można wiele odmiennych sposobów definiowania przyczyn tego problemu. Jedne z nich, źródeł dysleksji rozwojowej upatrują w zaburzeniach podstawowych zdolności poznawczych (ńp. definicja przedstawiona przez Światową Federację Neurologów w Dallas w 1968), inne natomiast wskazują, iż jest ona wynikiem wyłącznie specyficznych zaburzeń o podłożu językowym (np. definicja zaprezentowana przez Research Committee of the Orton Dyslexia Society w 1994).

Pomimo istnienia wielu rozbieżności w rozumieniu etiologii dysleksji rozwojowej, większość badaczy jest zgodna, co do objawów towarzyszących temu zaburzeniu. W literaturze opisującej specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu wymienia się najczęściej symptomy, takie jak: bardzo wolne tempo czytania i pisania; trudność w utrzymaniu kierunku czytania i pisania od lewej do prawej strony; opuszczanie lub przeskakiwanie liter i sylab; nieprawidłowe odczytywanie wyrazów, tzn. zniekształcanie i zmienianie wyrazów (nowych, trudnych) na inne, sensowne bądź bezsensowne; trudność w zrozumieniu i zapamiętaniu treści przeczytanego tekstu, ze względu na zbyt dużąkoncentrację na technice czytania; błędy ortograficzne, pomimo znajomości zasad i reguł ortograficznych (Willows, 1998; Willows i Terepocki, 1993). Poza wymienionymi powyżej objawami, wiele osób z dysleksjąrozwojową ujawnia dodatkowo inne trudności o charakterze niejęzykowym, jak na przykład problemy zkoordynacjąruchów gałek ocznych oraz stabilnym fiksowaniem wzroku namaterialeliterowym. Dodatkowo, osoby ze specyficznymi trudnościami w czytani i pisaniu mają problemy z określeniem kolejności prezentowanych dźwięków, co w konsekwencji może prowadzić do deficytów przetwarzania fonołogicznego. Trudność określania sekwencji nie odnosi się wyłącznie do liter czy dźwięków; osoby z dysłeksjąbardzo często mają problemy z określeniem poprawnej kolejności dni tygodnia, miesięcy, szczególnie, kiedy należy wymienić je w odwrotnym porządku.

Jednak najbardziej znanym i najczęściej opisywanym objawem obserwowanym u osób z dysłeksjąj est mylenie i błędne różnicowanie liter zbliżonych strukturą graficzną np. p/q, b/d, p/d (Willows i Terepocki,

Płat ciemieniowy a dysleksja 125

1993). Mylenie liter o podobnym kształcie, ale innym ułożeniu w przestrzeni dotyczy trudności w rozpoznawaniu pojedynczych znaków (błędy statyczne), a także przestawiania pojedynczych liter lub sylab w obrębie wyrazu, np. od-do, tama-mata (błędy dynamiczne). Początkowo sądzono, że trudności te są konsekwencją zaburzonej percepcji wzrokowej. Orton (1925,1928) twierdził, że problemy w różnicowaniu liter symetrycznych w osi pionowej (b - d) i poziomej (p - b) oraz trudności w czytaniu od strony lewej do prawej, co w konsekwencji może objawiać się przestawianiem liter i sylab w obrębie wyrazu (czytanie i pisanie lustrzane), jest spowodowane nieprawidłowym rozwojem dominacji i komunikacji międzypółkulowej (Brendler i Lachmann, 2001; Willows, 1998). Utrzymywał on, że obraz spostrzeganego obiektu powstaje niezależnie w obu półkulach mózgu, natomiast proces integracji informacji wzrokowych z odpowiednim dźwiękiem wymaga dominacji tylko jednej, zazwyczaj lewej półkuli. Zatem dzieci, które rozpoczynają naukę czytania i pisania, wpierw musząnauczyć się tłumić informacje wzrokowe powstałe w prawej półkuli, jednocześnie kierując uwagę na te, pochodzące z półkuli przeciwnej. Późniejsze badania (Liberman i wsp., 1971; Vellutino, 1977) zmieniły kierunek poszukiwań przyczyn opisywanych trudności. Przedstawiciele tej koncepcji twierdzili bowiem, że trudności w rozpoznawaniu liter o podobnym kształcie obserwowane u osób z dysleksj ą maj ą swoje źródło wyłącznie w deficytach przetwarzania fonologicznego. Zgodnie z tym podejściem, mylenie liter zbliżonych strukturą graficzną wynika z błędnego integrowania obrazu wzrokowego, tzw. grafemu, z odpowiadającym mu dźwiękiem, tzw. fonemem. Należy podkreślić, że badacze ci całkowicie odrzucali pogląd o wpływie trudności w spostrzeganiu i pamięci wzrokowej na powstanie dysleksji rozwojowej (Willows i Terepocki, 1993). Obecnie także można spotkać koncepcje próbujące wyjaśnić specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu tylko i wyłącznie deficytami fonologicznymi (Snowling, 2001). Podejście takie wydaje się uproszczeniem. Istnieje bowiem szereg dowodów wskazujących na istnienie różnego rodzaju deficytów przetwarzania informacji wzrokowych u osób ze specyficznymi trudnościami w pisaniu i czytaniu (Boder, 1971; Corballis, 1997; Willows i Terepocki, 1993). Są to m.in. trudności nauczenia się rozpoznawania, a następnie odtworzenia wcześniej nauczonych liter i liczb, słaba umiejętność rozpoznawania znanych wyrazów, poleganie na kontekście