Scan126 (2)

126 P. Jaśkowski i P. Rusiak

podczas czytania wyrazów w zdaniu, pomijanie interpunkcji, trudność z pisaniem znanych wyrazów i używanie strategii fonetycznej („japko” zamiast, jabłko”)* zmiana małych liter na duże podczas pisania w celu uniknięcia błędów (aby nie pomylić takich liter jak p - d pisanie B zamiast b, D zamiastd —użycie poprawnej, lecz wielkiej litery w środku wyrazu sugemj e, że obserwowany problem nie dotyczy prostego nazywania liter, ale trudności w przestrzennym zapisie tych znaków), pomimo dobrej znajomości zasad ortografii, popełnianie licznych błędów w pisowni (błędy ortograficzne, przestawianie liter), a także nieumiejętność wykrycia i poprawiania napisanych przez siebie błędnie- wyrazów (jeżeli percepcja i pamięć wzrokowa funkcjonują prawidłowo, to pomimo błędnego zapisu, osoby z dysleksją powinny zauważyć popełniony błąd, tak jednak nie jest).

Uogólnianie symetrii

Istnieje kilka alternatywnych modeli, które próbują połączyć oryginalne koncepeje Ortona z współczesnymi teoriami neurologicznymi (Corballis i Beale, 1993) i danym empirycznymi (Brendler i Lachmann, 2601; Lachmann i Geyer, 2003). Jednym z nich jest model o nazwie wieloprzyczynowy deficyt koordynacji czynnościowej (Lachmann, 2002). Zakłada on, że błędy odwracania wynikają z braku tłumienia tendencji do tworzenia reprezentacji wzrokowej obiektu bez informacji o jego orientacji w przestrzeni (uogólnianie symetrii - symetry generaliza-tiori). Brak takiego durnienia podczas czytania prowadzi do dwuznacznych relacji między informacjami wzrokowymi a fonologicznymi i w kon-sekwnecji zaburza koordynację procesów zaangażowanych w czytanie, powodując zaburzenia w uczeniu się czytania. To założenie wskazuje, że odwracanie nie jest z konieczności wynikiem problemów w przetwarzaniu informacji przestrzennych per se, ani w odniesieniu do obiektów, ani w odniesieniu do symboli. Są one raczej efektem niezdolności do prawidłowego reprezentowania symboli, takich jak grafemy. W szczególności problemy pojawiają się wtedy, kiedy różne orientacje przestrzenne muszą być reprezentowane i traktowane w różny sposób, aby mógłby być powiązane z różnymi kategoriami fonemowymi.

Wyniki badań Brendler i Lachmanna (2001) pokazują, że osoby ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu poprawnie różnicują

Płat ciemieniowy a dysleksja 127

ffesżtałty, trudność natomiast sprawia im różnicowanie obiektów plentycznych pod względem struktury graficznej, lecz o różnej orientacji. W swoim badaniu Wykorzystali dwa rodzaje bodźców - litery (e, b, f, n, h, .§) Oraz figury zbudowane z kropek. Prezentowane były one parami w pozycji normalnej lub jako lustrzane odbicie pod kątem 0° i 180°. Bodźce .mogły pojawić się na trzy sposoby: oba obiekty identyczne pod względem kształtu i orientacji (np. e - e); identyczne pod względem kształtu, lecz o tóżnej orientacji (np. e o) lub różne pod względem kształtu (np. e - h). (Eksperyment składał się z dwóch części. Zadaniem uczestnika badania było określenie, czy prezentowane bodźce są identyczne, czy różne. W pierwszym doświadczeniu bodźce określane były jako identyczne, jeśli były one zgodne zarówno pod względemkształtu, jaki orientacji (np. e—e; r -tr), natomiast w dmgim eksperymencie cechą wspólną obu prezentowanych bodźców był kształt, niezależnie od ich orientacji (np. e - o). Wyniki ujawniły, że osoby z dysleksjąmająproblemy z przetwarzaniem informacji o relacjach przestrzennych liter. W przypadku bodźców ' jfbudowanych z kropek zaobserwowano podobne zależności, tzn. osoby [$e Specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu gorzej radziły sobie z pszpoznawaniem obiektów o podobnym kształcie, ale innej orientacji, gniżeli osoby normalnie czytające. Jednakże różnice między grupami w 'poziomie wykonania tego zadania były nieistotne statystycznie. Inne badania (Caims i Steward, 1970; Doehring, 1968; Willows i Terepocki, 1993; Wohlwill i Wiener, 1964) pokazały, że osoby z dysleksją od ag&jmłodszych lat (4-14 rok życia) są mniej wrażliwi na poprawną Orientację obiektów nieliterowych.

jffStein i współpracownicy (2001) trudności obserwowane u osób z dysleksją, takie jak mylenie liter oraz zamiana ich kolejności w obrębie wyrazu podczas pisania i czytania, przypisali zaburzonej kontroli ruchów gałek ocznych i trudnościom ze stabilnym utrzymaniem wzroku na spostrzeganym wyrazie, co według autorówjestkonsekwencjądeficytów W obrębie szlaku wielkokomórkowego systemu wzrokowego u osób z dysleksją.

Móżdżek i dysleksja rozwojowa

Nicolson i Fawcett (1999) pokazali, że osoby ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu znacznie gorzej niż osoby dobrze