Scan128 (2)

128 P. Jaśkowski i P. Rusiak

czytające wykonujązadania wymagające zaangażowaniapracymóżdżku. W tradycyjnym podej ściu móżdżek kojarzony jest z takimi procesami jak nabywanie, kontrola i koordynacja sensomotoryczna. Najnowsze badania pokazały dodatkowo związek tej struktury z funkcjami poznawczymi (Molinari i wsp., 1997; Schmahmann i Sherman, 1998). Okazało się, że zaburzenia pracy móżdżku w istotny sposób wpływają na przetwarzanie językowe, myślenie abstrakcyjne, spostrzeganie i rozpoznawanie kolejności zdarzeń, a także nabywanie i automatyzację nowych procedur poznawczych (Ito, 1984,1990; Jenkins i wsp., 1994; Krupa i wsp., 1993). Taki szeroki zakres oddziaływań móżdżku wynika z jego licznych połączeń z innymi strukturami mózgu, m.in. z płatem czołowym, gdzie znajduje się obszar mowy Broca, oraz ciemieniowym, do którego przesyłane są informacje szlakiem wielkokomórkowym (Ackerman i Cianciolo, 2000; Fabbro, 2001; Silveri i wsp., 2000; Stein i wsp., 2001). Badania przeprowadzone na pacjentach z uszkodzeniem w obrębie tej struktury mózgowej ujawniły istotne zaburzenia w wykonywaniu takich zadań, jak różnicowanie wyrazów brzmiących podobnie (pić - bić), porównywanie kształtów obiektów prezentowanych w lewo/prawo-stronnej orientacji, a także obróconych o pewien kąt, czy też planowanie ruchu ręki podczas wykonywania zadań motorycznych. Prawidłowy przebieg tych procesów odgrywa ważnąrolępodczas czytania i pisania.

Badania przeprowadzone wśród osób z dysleksją również pokazały istotne zaburzenia w strukturze i funkcjonowaniu móżdżku. Wyniki przeprowadzonego przez Fawcett i Nicolsona (1999) doświadczenia wykazały, że zadania wymagające zaangażowania pracy móżdżku są wykonywane przez osoby ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu znacznie gorzej niż przez osoby normalnie czytające. Ponadto badanie neuroobrazowania (PET) ujawniło, że podczas wykonywania zadań wymagających zaangażowania czynności automatycznych oraz uczenia się czynności nowych u osób normalnie czytających, aktywowana była prawa część móżdżku, natomiast u osób słabo czytających wyłącznie obszary płata czołowego (Fawcett i Nicolson, 2001). Wcześniejsze badania neuroanatomiczne pokazały anomalie w budowie komórek oraz ich rozmieszczeniu w obrębie móżdżku u osób z dysleksją, w szczególności prawej jego części (Finch i wsp., 2002). Dodatkowo badania Rae i współpracowników (2002) ujawniły atypową symetrię obu części móżdżku (u osób normalnie czytających w obrębie móżdżku istnieje asymetria strukturalna i funkcjonalna). Badacze ci sądzą, że korowa dominacja lewostronna u osób dobrze czytających mocno koreluje z prawostronną przewagą w obrębie móżdżku. Relacja ta jest zaburzona u osób ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu. Badania pokazały dodatkowo biochemiczne anomalie w prawym płacie móżdżku u osób z dysleksją.

Reasumując, istnieje wiele teorii próbujących wyjaśnić fenomen dysleksji rozwojowej. Jedne z nich przyczyn powstania specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu upatrują w zaburzonym przetwarzaniu fonologicznym. Inne natomiast przyczyn dysleksji poszukują w deficytach niejęzykowych, np. zaburzeniach pracy móżdżku, anomaliach systemu wielkokomórkowego, czy też deficytach kontroli ruchów oczu.

PŁAT CIEMIENIOWY

Punktem stycznym tych odmiennych podejść może okazać się płat ciemieniowy. Przypuszcza się, że główną funkcją tego obszaru jest przetwarzanie informacji o relacjach przestrzennych oraz kierowanie uwagą wzrokową (Stein i Glickstein, 1992). Dodatkowo struktury, takie jak zakręt kątowy i zakręt nadbrzeżny, leżące w obrębie płata ciemieniowego, odgrywają ważną rolę w przetwarzaniu informacji lingwistycznych oraz kontroli ruchów gałek ocznych. Uważa się, że uszkodzenie tych obszarów prowadzi do powstawania trudności w uczeniu się czytania i pisania, np. mylenie liter o podobnym kształcie, mylenie kolejności wyrazów, a także zaburzeń ruchów skokowych oka (Andersen i wsp.,1997; Gregoriou i Savaki, 2001). Jednocześnie badania neuropsychologiczne (Freedman i Dexter, 1991; Iragui i Kritchevsky, 1991; Jorm, 1979; Paulesu i wsp., 1996) pokazały, że uszkodzenie i/lub dysfunkcja dolnej części płata ciemieniowego bardzo często generuje dysleksję nabytą lub rozwojową. Z tego właśnie powodu badania nasze skoncentrowane zostały na roli płata ciemieniowego w dysleksji rozwojowej.

Spostrzeganie kolejności u osób z dysleksją rozwojową

Istnieje wiele dowodów na to, że osoby z dysleksją wykazują trudności w przetwarzaniu szybkozmiennych bodźców (Farmer i Klein, 1995). Na