38205 skanowanie0014

TEORIA, KRYTYKA I HISTORIA LITERATURY

jak ta nawet marzyć nie powinna o wchłonięciu pierwszej. Andre Malraux w Le musee imaginaire de la sculpture mondiale (1952— 1954) z dużą swadą mówił o muzeum wyobraźni, muzeum bez ścian, obejmującym znajomość sztuk plastycznych na całym świecie. W literaturze z całą pewnością stajemy wobec tego samego zadania co krytyk sztuki lub przynajmniej wobec zadania analogicznego: w bibliotece możemy bardziej bezpośrednio, z większą łatwością zgromadzić eksponaty naszego muzeum — książki, lecz za to dzielą nas wciąż jeszcze mury i bariery języków oraz historycznych form języka. Sporą część naszej pracy poświęcamy burzeniu i niwelowaniu tych przeszkód przez przekłady, badania filologiczne, edytorstwo, literaturę porównawczą czy po prostu przez czynności wczuwającej się wyobraźni. Ostatecznie literatura podobnie jak sztuki plastyczne, jak „głosy milczenia” Malraux to chór głosów rozlegających się poprzez wieki, głosów, w których wyraża się wyzwanie człowieka wobec czasu i przeznaczenia, jego zwycięstwo nad przemijalnością i historią.

Przełożyła Maria Kaniowa %

TERMIN I POJĘCIE KRYTYKI LITERACKIEJ

Wyraz „krytyka” występuje często w tak wielu kontekstach — od najbardziej potocznych do zupełnie abstrakcyjnych, od krytyki słowa czy działania do krytyki politycznej, społecznej, historycznej, muzycznej, artystycznej, filozoficznej, biblijnej, wyższej czy jakiejkolwiek innej — że musimy w naszych rozważaniach ograniczyć się do krytyki literackiej, jeżeli mamy uzyskać pożyteczne rozróżnienia. Ale nawet tu pojawia się kilka trudnych problemów, które rozstrzygnąć może tylko krótki przegląd historii terminu. Dziwne to, ale wydaje się, że historia terminu „krytyka” czy nawet „krytyk” nie ma właściwie swojej literatury, jeśli nie liczyć artykułu Gudemana o kńtikós w starożytności.¹ Coś niecoś znajdujemy w podręcznikach historii krytyki i estetyki oraz takich słownikach jak New English Dictiona-ry [dalej: NED], choć najczęściej zdumiewająco mało. Podręczniki te mówią o estetyce, poetyce i teorii literatury, ale o teorii krytyki wspominają tylko mimochodem. Nie znam żadnego opracowania, które by zbadało -czy choćby sformułowało trzy zagadnienia, którymi chciałbym się tu zająć: 1. Jak i dlaczego termin „krytyka” (critica, la critiąue) tak się rozszerzył, że objął badania literackie wszelkiego rodzaju i w ten sposób zastąpił „poetykę” i „retorykę”; 2. Dlaczego w języku angielskim używamy formy criticism, dłuższej w porównaniu z włoską critica i francuską la critiąue, i 3. Dlaczego w Niemczech wyraz Kritik ponownie zwęził swoje znaczenie, ograniczone

Real-Encyclopłidie der classischen Altertumswissenschaft (Pauly--Wissowa-Kroll), Stuttgart 1921, t. II, s. 1912—1915. Nieco odmienne ujęcie znajdziemy u J. E. Sandysa, History of Classical Scholarship| t. I, wyd. 3, Cambridge 1926, s. 10—11.