20312 skanuj0004 (458)

6. Wartości przyrodnicze Polski - stan, zagrożenia i ochrona

214

rozłamem w skorupie ziemskiej, sięgającym aż do powierzchni Moho na głębokości ok. 55 km. Na uskokach strefy cokół platformy urywa się gwałtownie i opada do ok. 13 km w głąb. Strefa Gutercha dzieli dwa wielkie bloki skorupy ziemskiej: wschodni, o grubości 42—46 km, i zachodni, o grubości wahającej się od 30 do 55 km. Ruchy pionowe w tej strefie miafy miejsce w młodszym paleozoiku oraz w mezozoiku (zob. rozdz. 1).

Platforma paleozoiczna, obejmująca zachodnią część Polski, ma znacznie bardziej skomplikowaną budowę niż platforma prekambryjska. Obejmuje strefę fałdowań kaledońskich (orogeneza kaledońska) i hercyńskich (orogeneza hercyńska, czyli waryscyjska). W fazie sandomierskiej orogenezy kaledońskiej, na przełomie kambru i ordowiku, doszło do pierwotnego sfałdowania południowej części obszaru świętokrzyskiego. Kulminacja tej orogenezy pod koniec syluru i na początku dewonu doprowadziła do wypiętrzenia Sudetów, Gór Świętokrzyskich oraz do sfałdowania i usztywnienia podłoża krystalicznego Górnego Śląska, Niecki Nidziańskiej i Pomorza Zachodniego. Utwory orogenezy kaledońskiej zalegają na głębokości 500—2000 m. Na powierzchni kaledonidy występują w niewielu miejscach i są silnie zdegradowane, ponieważ po fałdowaniach paleozoicznych cały ten obszar został przykryty grubą serią osadów permsko-mezozoicznych i kenozoicznych. Najwyraźniejsze są one w Sudetach, zwłaszcza w Górach Kaczawskich i okolicach Kłodzka. Wyznaczenie obszaru objętego działaniem ruchów kaledońskich w Górach Świętokrzyskich jest bardzo trudne, zostały one bowiem objęte późniejszymi fazami górotwórczymi, które zmieniły struktury kaledońskie.

System wypiętrzeń hercyńskich jest silnie rozbudowany i rozciąga się od zachodnich krańców Europy po Sudety i Góry Świętokrzyskie. Na obszarze Polski w czasie tej orogenezy powstały Sudety wraz z zapadliskiem górnośląskim, sfałdowaniu uległo podłoże krystaliczne Przedgórza Sudeckiego i Wielkopolski, nastąpiło także morfologiczne odmłodzenie Gór Świętokrzyskich, zwłaszcza pasma Łysogór oraz wypiętrzenie Prakarpat, które weszły później w skład Centralnych Karpat Zachodnich. Dzisiaj hercynidy odsłaniają się w większości pasm Sudetów oraz w Górach Świętokrzyskich.

Wspólna dla obu platform pokrywa osadowa tworzyła się w już permie, chociaż głównie w mezozoiku i kenozoiku. Utwory permu rozpoczynają się lądowymi, czerwono zabarwionymi piaskowcami, zlepieńcami i iłowcami. W późnym permie (cachsztynie) obszar naszego kraju został zalany przez płytkie, śródlądowe morze słabo połączone z oceanem światowym, a we wczesnym triasie cała Polska była lądem, na którym gromadziły się czerwone piaskowce i iłowce pstrego piaskowca. W efekcie ponownego zalewu Polski w środkowym triasie, obejmującego ok. 3/4 jej powierzchni, osadziły się utwory wapienia muszlowego. Późny trias to okres regresji morza i powstawania w środowisku lądowym szarych i czerwonych iłowców, piaskowców oraz poziomów węgla brunatnego, a w warunkach morskich dolomitów, wapieni i gdzieniegdzie soli kamiennej. W dolnej jurze wykształciły się

Wyszukiwarka