70839 skanuj0006 (322)

176 VUI. Interpretacja semantyczna dzieł literackich

ograniczający, a nie nakazujący: wytycza przestrzeń sensu, nie jego linie.-ftaklada wlctn¹'r......imnT a nie określony sens¹⁸)

W istocie każde dzieło sztuki, nawet jeśli powstało przy jawnym lub ukrytym zastosowaniu reguł poetyki konieczności, jest z istoty swej otwarte na potencjalnie nieskończoną serią możliwych interpretacji, z których każda pozwala dziełu odżyć na nowo, wedle jakiejś perspektywy, jakiegoś gustu czy Indywidualnego wykonania¹'¹.

Tendencje te umacniała jeszcze i radykalizowała koncepcji ecriture rozwijana przez Derridęf całitmi^^a.wtpnóąiizująe^ 4g uniezależniająca tekst pisany nd \$$ł. autora* Także herme-

CadAmąn uzasadniała, że

...zarówno odniesienie do początkowego czytelnika, jak i do intencji autora stanowi tylko bardzo rudymentarny kanon historyczno-her-meneutyczny, który nie może ograniczać horyzontu znaczeniowego tekstu [...] To, co zostało pisemnie ustalone, odłączyło się od przypadkowości swojego początku i swojego twórcy, a pozytywnie otworzyło drogę nowym relacjom. Pojęcia normatywne takie jak zdanie autora, czy rozumienie początkowego czytelnika reprezentują w rzeczywistości tylko puste miejsce, które wypełnia się przy każdym nowym rozumieniu ^m.

Aptaus| historyczny waj&ec dzielą, zdaniem tylko nic jest przeszkodą, ale' przeciwnie staje, się- pozy- i tywnym Igaytttiggtkłem rozumienia^, umożliwić wyełfmMi^arite stronniczości i subiektywizmu badaczu, jpózwaldlfit^ę^raoW® (chociaż nigdy nie zakończone) odkrywanie zawartości znaczę-* niowoj utworu.

•Jznanie prawomocności rożnych interpretacji ujawniających potencjał semantyczny utworu znamionuje wypowiedzi zarówno rzeczników „gdntsIjL1 gftobejfta. Jaussa JL Wolfganga Isera,'' jak i marksistowskich' badań histo-

*® R. Barthes, Krytyka i prawda [1966], przeł. W. Błońska. W: Współczesna teoria badań literackich za granicą, oprać. H. Markiewicz, t. II, Kraków 1976, s. 144—145.

^w U. Eco, Poetyka dzieła otwartego w: Dzieło otwarte [1963], przeł.

.J. Gałuszka, Warszawa 1973, s. 54.

*® H.-G. Gadamer, Wahrheit und Methode, Tiibingen 1980, s. 250,

Chrapczenko). Nie tylko mo-żl iwość, aleijffitót^cznąniezbędność „odnawiania znaczeń” uzasadnia w książce pod tym tytułem (1980) Maria Janion.

Spośród autorów polskich Stanisław Lem hpdaj najmocniej uwydatnił „rozprężliwość semantyczną” utworu literackiego, stąd wynikającą, że tekst literacki jako informacyjny program sterowniczy dopuszcza najrozmaitsze strategie odbioru, a

...modele literatury nie wskazują ani co właściwie przez nie jest odwzorowane („co jest oryginałom”), ani w jakim zasiągu są ważne, ani wreszcie — czy są prawdziwe w empirycznym znaczeniu ^ZJ.

Ten pluralizm interpretacyjny przekształca się często w relatywizm, sceptycyzm czy wręcz nihilizm; a w ślad za nim pojawiają się we współczesnym literaturoznawstwie postawy, które można by nazwać — interpretacyjnym hedonizmem łub agresją. Nieprzypadkowo ĘarthSss. pisał o „rozkoszowaniu się tekstem”, Susan Sontąjg -—o potrzebie „erotyki sztuki", która by zastąpiła nermoneutykę, lleide.ggisi' — o „przemocy” wobec tekstu, a dzisiejsi amerykańscy poststrukturaliści — o „krytyce dekonstr uktywnej”.

W swym nihilizmie interpretacyjnym posunęli się oni chyba najdalej. Powołując się na Nietzschego („ten sam tekst uprawomocnia niezliczone interpretacje”; „ostatecznie człowiek znajduje w rzeczach to, co w nie włożył”) i Derridę („metodologiczne szaleństwo”, „radosne błądzenie”) twierdzi, że „odczytanie nie jest nigdy identyfikacją pewnego sensu, lecz wprowadzeniem [importatkm] znaczenia do tekstu, który nie ma znaczenia sam w sobie”. Gdzie indziej dodaje,

że E^rzeciljIM,^e gr. P.^omflaża

i yikó jago zagadka.\YQśe;.. kr.^tvka,

vŁ_sg^ąśi)s:;^;.składniki, kf W?®S5!!SSają całą jega konstrukcję **. PaW fe;Mah“ idzie jeszcze dalej; paradoksalnie utrzymuje, żel,hie

²¹ St. Kem, Filozofia przypadku, Kraków 1968, s. 127.

²² J. Hillis Miller, Tradition and Difference, „Diacritics” 1972, a II—12; Stecem’ Rock and/Criticism as Ćure II, „The Georgia Re-view” 30 (Summer 1076), s. 341. O poglądach J. Hillis Millera zob. M. H. <\brams, The Deconstructice Angel, „Critical Inąuiry”, Spring 1977.

12 — Wy miary dzieła literackiego