76625 skanuj0012 (194)

2» Dcprywacja osobowości

I JuhrcncJorf. Lewis Coscr), że jednym z walonków wybuchu konfliklu jest występowanie poczucia względnej deprywacji. W walonkach dcprywacji absolutnej pojawia się najczęściej stan apatii.

Teoria względnej dcprywacji stanowić może podstawę wyjaśniania procesów in-llacyjnych w gospodarce. 1’uczucic upośledzenia wyrastające na podstawie porównania z innymi kategoriami społecznymi wzmaga postawy roszczeniowe, znajdujące wyraz w * żądaniu podwyżek dochodów (plac, świadczeń socjalnych ild.). Jeśli podwyżki te nie są powiązane ze wzrostem wydajności pracy, prowadzą do wzrostu poziomu mllacji. Dopuszczalne jest także ujęcie odwrotne, inllacja jest nic tyle wynikiem poczucia względnej dcprywacji, ile jego źródłem. Wzrastająca stopa inflacji wzmacnia poczucie względnego upośledzenia, a także przekonanie o niesprawiedliwym podziale dochodu [S. Partycki 1993, s. 96). W ujęciach tych często poszukuje się korelacji między uzyskiwanym poziomem dochodów a poczuciem deprywacji. Przyjmuje się, że reakcje osób należących do odmiennych kategorii dochodowych są zróżnicowane. Rosnąca inflacja wytwarza w społeczeństwie atmosferę konfrontacji, prowadzącą niekiedy do wybuchu konfliktu.

Adam Podgórecki (1995, s. 271] postuluje wprowadzenie pojęcia względnej deprywacji zewnętrznej, oznaczającego rezultat porównywania standardów życia w różnych społeczeństwach. „Jeśli polska wieśniaczka uważa się za pozbawioną czegoś w porównaniu z mieszkanką polskiego miasta, sytuuje się w obrębie właściwego społecznic kręgu odniesienia. Lecz jeśli negatywnie ocenia swoją pozycję spolcczno--ekonomiczną zestawiając ją z pozycją mieszkanki szwedzkiego miasta, wówczas wykracza ona poza swój układ odniesienia. Tego rodzaju dcprywacja może być określona jako względna dcprywacja zewnętrzna”.

Zjawisko dcprywacji uznawane jest niekiedy (Erie lloffcr) za czynnik pozwalający

wyjaśniać konwersję. Przynależność do ru-cliu religijnego pozwala jednostce na skompensowanie poczucia upośledzenia. Cli. Glock i R. Stark w ramach teorii dcprywacyjncj wyjaśniają konwersję do ruchu przez wskazanie ideologii kompensującej upośledzenie jakiejś części społeczeństwa. Ujęcia tego typu rozwijane są na gruncie teorii wymiany przez R. Starka i W.S. Bainbridgc'a. Kluczową rolę odgrywa tu pojęcie „kompensatorów”, tzn. wierzeń, że nagroda zostanie otrzymana. Religia dostarcza najbardziej ogólnych kompensatorów, opartych na nadprzyrodzonych przesłankach. Zakłada się, że jednostka woli jednak rzeczywiste nagrody niż kompensatory. W związku z tym wysuwana jest hipoteza, że w warunkach braku dostępu do rzeczywistych nagród ludzie skłonni są przyjmować religijne kompensatory. Tym czynnikiem tłumaczy się akces. do ruchu religijnego, zapewniającego jednostce szereg różnego typu nagród - np. poczucie więzi, status, władzę, dobra materialne (zob. [E. Hałas 1992, s. 105]). Wydaje się oczywiste, że lego rodzaju wyjaśnienie trudno uznać za kompletne, tzn. obejmujące wszystkie źródła konwersji. (A.S.)

Zob. konllikl społeczny, marginalizacja, pauperyzacja, potrzeba, ruchy społeczne, socjologia ekonomiczna.

Literatura:

Hałas E., 1992, Konwersja. Perspektywa socjologiczna, Norbertinum, Lublin.

Partycki S., 1993, Społeczny wymiar inflacji, UMCS, Lublin.

Podgórecki A.. 1995, Społeczeństwo polskie, Wyd. WSP. Rzeszów.

Dcprywacja osobowości, zob. instytucja totalna.

Dcrywacja, zob. ideologia, racjonalność.

Determinizin ekonomiczny, zob. socjologia ekonomiczna.'

Dclerminizm kulturowy, zob. sytua-cjonizm.

Dclcrniinizm >v socjologii 29

Dctcrminizm technologiczny, zob. innowacja.

Dctcrminizm w socjologii (lac. deter-rnino - wyznaczam, określam), w wersji kauzalnej przyjmuje powszechność zasady przyczynowości, a więc że każde zjawisko posiada jakąś przyczynę, w wersji nomolo-giczncj przyjmuje powszechność występowania prawidłowości. Stanowisko przeciwstawne detenninizmowi to indetenninizm. W tym przy|)adku również wyodrębnić można jego dwie wersje - nomologiczną i kauzalną. W ramach każdego z tych typów wyróżnia się ponadto ujęcie radykalne (skrajne) i umiarkowane.

Dctcrminizm stanowi podstawę poznania naukowego. Traktowany może być jako ogólne założenie filozoficzne odnoszące się do rzeczywistości. Zakłada się, że zjawiska i procesy dokonujące się w rzeczywistości zachodzą zagodnic z jakimiś prawidłowościami, a także że występują między nimi związki przyczynowo-skutkowe. Wyjaśnianie naukowe polega - w takim ujęciu - na odkrywaniu istniejących prawidłowości oraz związków przyczynowo-skutkowych, formułowaniu ustalonych zależności w prawa nauki oraz wyjaśnianiu tych praw za pomocą tworzonych teorii.

Według innego, bardzo istotnego podziału wyróżnia się dctcrminizm (lub indetenninizm) ontologiczny i poznawczy (niektórzy wydziclająjcszcze interpretację metodologiczną). Determinizm w znaczeniu ontologicznym odnosi się do sfery przedmiotowej, a więc do faktycznych relacji występujących między poszczególnymi zjawiskami lub zdarzeniami. Determinizm poznawczy relacje te traktuje przede wszystkim jako pewne założenia poznającego podmiotu, umożliwiające zrozumienie rzeczywistości. U podstaw tego rozróżnienia tkwi pytanie, czy determinizm jest obiektywną cechą rzeczywistości, czy też wyłącznic wytworem poznającego podmiotu.

Determinizm w wyjaśnianiu zjawisk i procesów społecznych przybierał różne postaci. Najliczniej reprezentowane są -zwłaszcza w początkowym okresie rozwoju socjologii - różnorodne typy determinizmu jcdnoczynnikowcgo. Cechą charakterystyczną tego sposobu ujmowania rzeczywistości społecznej jest dążenie do odkrycia jakiegoś jednego czynnika, który warunkuje niemal wszystkie pozostałe elementy świata społecznego. Wychodząc z takich przesłanek stworzono m.in. koncepcje detennini-zmu biologicznego, demograficznego, geograficznego, technicznego lub technologicznego; rasowo-antropologicznego, kulturowego, ekonomicznego, fizykalistyczncgo, incchanicyslyczncgo. Już sama mnogość tych koncepcji podważa zasadność przyjętej orientacji. Poszczególni autorzy odmienny czynnik uważają za najważniejszy dla wyjaśnienia całokształtu życia społecznego i w ten sposób - pośrednio — kwestionują pozostałe koncepcje. Wybór elementu, który stanowi podstawę wyjaśniania, dokonywany jest bowiem w sposób całkowicie arbitralny. Ponadto nie jest możliwe zredukowanie rzeczywistości społecznej, prey całym jej bogactwie i różnorodności, do prostej zależności między jedną parą zmiennych. Różne typy determiniżmu jcdnoczynnikowcgo pozwoliły jednak wyraźniej dostrzec wpływ określonego czynnika na pozostałe sfery życia społecznego, a także na występujące między nimi powiązania.

Za odmianę determinizmu jednoczynni-kowego w wersji nomologicznej można traktować stanowisko, które zmierza do wyjaśnienia rzeczywistości społecznej za pomocą jednego ogólnego prawa. Orientacja ta, uznająca kumulatywny charakter rozwoju poznania, zakłada, że odkrywane coraz to nowe prawidłowości pozwolą ustalić jakieś jedno prawo - podobnie jak to się dzieje w naukach przyrodniczych - obejmujące swoim zasięgiem wszystkie dotychczasowe ustalenia szczgólowe. Podejście takie jest jednak wyłącznie pewnym „ideałem wiedzy naukowej" [S. Amsterdamski 1983, s. 44], który przyjmowany jest głównie na podstawie subiektywnego przekona-

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
DSCN1679 28 Deprywacja osobowość Dahrendorf. Lewis Coser), że jednym z warunków wybuchu konfliktu je
DSCN1679 (5) 28 Deprywacja osobowości Dahrendorf. Lewis Coser), że jednym z warunków wybuchu konflik
skanuj00060001 MACIERZ BCG BCG wychodzi z założenia, że jednym z głównych celów strategii jest umożl
skanuj0017 (236) Epoka przedpiśmicnna 32 w tym miejscu przypomnieć, że rozwój szkolnictwa w Polsce l
skanuj0052 W ogóle nie był zdolny do myślenia. Poczuł, że znów będzie płakał. I gimnazjum jest coraz
skanuj0016 (332) I 2» cha rak ter toj grupy. Im więcej osób reprezentujących zespół po-slaw biernych

więcej podobnych podstron