skanuj0013 (256)

6.1. Naturalne uwarunkowania kształtujące przyrodę Polski

223

{łonów. W wielu takich jeziorach, nawet kilka metrów nad dnem, może występować siarkowodór i metan, a zatem gazy, które są świadectwem intensywnych procesów rozkładu materii organicznej. Zimą w jeziorach silnie zeutrofizowanych zdarzają się tzw. przyduchy, powodujące masowe śnięcie ryb. Cechy pośrednie pomiędzy jeziorami oligo- i eutroficznymi mają najliczniejsze w Polsce jeziora mezotroficzne. Odrębną grupę stanowią jeziora dystroficzne, bogate w związki humusowe, o kwaśnej, brunatnej lub czarnej wodzie, najczęściej niewielkie i otoczone lasami.

Torfowiska i inne mokradła

W miejscu zanikających jezior tworzą się najrozmaitsze mokradła, zajmujące łącznie ok. 8% powierzchni Polski, głównie w północnej i północno-wschodniej części kraju. Połowę mokradeł stanowią torfowiska, których w Polsce zachowało się ok. 49 tys., najwięcej w dolinach Narwi i Biebrzy Wśród nich są zarówno torfowiska niskie, zasilane wodami gruntowymi (w dolinach rzek i w miejscach dawnych jezior), jak i torfowiska wysokie, zasilane tylko opadami atmosferycznymi (na obszarach zbudowanych ze skał nieprzepuszczalnych lub na płaskich wierzchowinach) oraz torfowiska przejściowe. Mokradła magazynują ponad 9 mld m³ wody i stanowią swego rodzaju ważny zbiornik retencyjny.

Wody

podziemne

Na sieć hydrograficzną kraju składają się wreszcie wody podziemne (gruntowe): zaskórne, znajdujące się w zasięgu parowania, oddziaływania organizmów i zmian temperatury, często zanieczyszczone, oraz wody głębinowe (artezyjskie), występujące przeważnie w nieckach geologicznych (np. na Nizinie Mazowieckiej i Wyżynie Lubelskiej), niekiedy na znacznej głębokości, gwarantującej dobre przefiltro-wanie. Są one głównym rezerwuarem wód pitnych, a ponadto uczestniczą w zasilaniu rzek, chociaż ich zasoby ulegają wahaniom w zależności od ilości opadów. Wody podziemne samoczynnie wypływające na powierzchnię tworzą źródła: szczelinowe, warstwowe, szczelinowo-warstwowe lub dolinne. Źródła mineralne i cieplice (termy) są wykorzystywane do celów leczniczych w regionie sudeckim, karpackim, nidziańsldm i kujawsko-pomorskim.

Kanały, zbiorniki retencyjne i stawy

Elementem sieci hydrograficznej kraju są także kanały, zbiorniki retencyjne (sztuczne jeziora) i stawy. Kanały budowano głównie na obszarze nizin ze względu na niskie położenie działów wód, a do najdłuższych należą Wieprz—Krzna (140 km), Augustowski (80 km) i Elbląski (62 km). Z kolei większość zbiorników retencyjnych, spośród ogółem 106 o pojemności co najmniej 1 hm³, stale lub okresowo wypełnionych wodą, powstało na rzekach Pogórza Karpackiego i Sudeckiego, w tym największy z nich to Jezioro Solińskie (472 hm³ pojemności). Wielkie zbiorniki wodne w latach powojennych powstały także na niżu, np. Jezioro Włocławskie na Kujawach, Jeziorsko w regionie łódzkim i Zbiornik Wodny Siemianówka na biało-stocczyźnie. Sztucznymi zbiornikami wodnymi są także stawy, wykopywane od ponad 200 lat z reguły w celu osuszenia terenu lub do hodowli ryb. Obecnie użytkuje się 71 tys. ha stawów rybnych, głównie w pasie centralnym i południowym Polski. Dane te nie obejmują tzw. stawów przyzagrodowych, których łączną powierzchnię szacuje się na kilkanaście tysięcy hektarów.