56625 skanuj0017
RACJONALIZM
1. t.pozn. Racjonalizm genetyczny (natywizm)— pogląd dotyczący genezy poznania, przeciwstawny —» em-piryzmowi (1) genetycznemu, przyjmujący tezę, że umysł ludzki dzięki swej strukturze posiada wiedzę wcześniejszą od doświadczenia zmysłowego (jak np. platońskie idee, idee wrodzone u R. Descartes'a, formy a priori u I. Kanta), która to wiedza bądź sama w sobie (racjonalizm absolutny), bądź wraz z danymi doświadczenia zmysłowego (racjonalizm względny, racjonalizm empiryczny) jest źródłem poznania. Racjonalizm.względny wiąże się z umiarkowanym empiryzmem genetycznym, według którego w kształtowaniu pojęć uczestniczy nie tylko doświadczenie zmysłowe, lecz również rozum jako władza odrębna od zmysłów (m. in. Demo-kryt, Arystoteles, Tomasz z Akwinu).
2. t.pozn., metod. Racjonalizm metodologiczny (aprioryzm) — pogląd przyznający dominującą rolę w poznaniu rozumowi, nie zaś doświadczeniu. Rozum jest nie tylko koniecznym, ale i wystarczającym warunkiem poznania, doświadczenie zaś służy jedynie uświadomieniu sobie przez umysł danych wcześniejszych od doświadczenia (racjonalizm skrajny — m. in. Parmenides, Platon), bądź też rozum jest koniecznym warunkiem wiedzy pochodzącej z doświadczenia, choć nie zawsze jest jej warunkiem wystarczającym (racjonalizm umiarkowany — m. in. R. Des-cartes, G. W. Leibniz, I. Kant). Racjonalizm ten przyjmuje istnienie wiedzy spełniającej wymagania rozumu: w zasadzie daje się ona intersubieklywnie zakomunikować i skontrolować co do uzasadnienia oraz refleksyjnie ocenić; w swym programie zaś żąda niezależności wiedzy od wiary. Racjonalizm przyjmujący za jedyną podstawę prawomocnego poznania poprawne rozumowanie i doświadczenie, może być, jeśli chodzi o przyjmowanie samych reguł rozumowania: a) dogmatyczny (neopozytywiści), b) sceptyczny (np.
739
RACJONALIZM
W. van Orman Quine), c) krytyczny (np. K. R. Popper); ponadto racjonalizm tego typu ujmuje poprawne rozumowanie szerzej lub węziej zależnie od tego, czy uważa, że ma się ono opierać tylko na związkach formalnych, czy też i na związkach treściowo-rzeczowych, ujętych w akcie intelektualnej intuicji.
3. t. pozn. W przeciwstawieniu do vs—> ir-raqonalizmu (2) — stanowisko, według którego rozum (poznanie intelektualne) stanowi ostateczną instancję w ocenie wartości ludzkiego poznania; zgodnie z tym formułuje się tzw. raq’onalną koncepcję nauki, wysuwając postulat kierowania się w poznaniu i działaniu kryteriami —» racjonalności (2), jaka powinna cechować badanie naukowe. Racjonalizm w tym znaczeniu bywa też określany mianem antyir-racjonaiizmu (K. Ajdukiewicz).
4. metaf. Stanowisko przyjmujące —» racjonalność (1) całej rzeczywistości, a zatem i racjonalność poznania, opierające się na stwierdzeniu, że zarówno rzeczywistością pozapodmiotową, jak i myśleniem rządzą racjonalne zasady, wśród których wymienia się na ogół: zasadę tożsamości, zasadę /nie-/sprzeczności, zasadę racji dostatecznej. Konsekwencją tego stanowiska jest epistemologiczne twierdzenie, że rozum ludzki zdolny jest poznać obiektywną rzeczywistość i wyrazić ją adekwatnie w formie pojęciowej (m. in. Par-meniDes, Platon, Arystoteles, Tomasz z A-kwinu, R. Descartes, B. Spinoza, G. W. Leibniz, J. G. Fichte, G. W. F. Hegel, J. M. Hoe ne-Wroński, H. Cohen, P. Natorp, E. Hus-serl).
5. et., psych. Pogląd, że życie psycTucz ne sprowadza ste do sfery intelektualnej, nie uwzględniający autonomii czy odrębności sfery wolityyme/i uczuciowej. Według tego poglądu Ogłoszonego głównie przez Sokratesa) p^srąwa moralna człowieka zależy jedynie od jego wiedzy na temat dobra (cnobf = wiedzą). Racjonalizm tego typu nazywa się skrajnymi intelektu-
740
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
skanuj0013 (15) Koncepcja poznania: Platon był racjonalistą, genetycznym, gdyż uważał, że wiedza pos
skanuj0007 Racjonalność jest bowiem ograniczona. Prześledźmy, jaki ma to wpływ na motywację do
Bez tytułu 6 64. Racjonalizm metodologiczny jest poglądem głoszącym, że czysto&nbs
CCF20110419 003 64. Racjonalizm metodologiczny jest poglądem głoszącym, że czysto&
skanuj0007 Najczęściej stosowanymi metodami enzymatycznymi dającymi pogląd na aktywność utleniania b
skanuj0012 1.Konsorcjum Badań nad Genetyką Raka zaleca przezpochwowe badania ultrasonograficzne biop
skanuj0004 owoc przeszłości (bowiem jej dzisiejsze poglądy mają głębokie korzenie w przeszłości) i
skanuj0001 (25) PODSTAWOWE POJĘCIA GENETYKI KLASYCZNEJ PRAWA MENDLA CHROMOSOMOWA TEORIA DZIEDZI
skanuj0010 (16) BUDOWA MATERIAŁU GENETYCZNEGO KWASY NUKLEINOWE GENOM
skanuj0022 ______________________________ __ _........______ JEDNOCZĄCA SIĘ EUROPA forum wymiany pog
więcej podobnych podstron