56039 skanuj0009 (247)

Kuchami sprężeń i rozprężeń Pełznie przez trawę, sen, gorąco I, jak kipiącym śniegiem, błyska Upajającą pianą z pyska.

(J. Tuwim, Kwiaty polskie)

Nic należy podejrzewać, że częstość pojawiania się metafory pozostaje w związku z wierszem, natomiast słuszne jest stwierdzenie, że natężenie metaforycznych konstrukcji językowych jest funkcją poetyckiego charakteru mowy. Oto przykład znakomitej prozy nasyconej metaforyką:

Wśród tych słów Odyseusz wracał do Itaki. Drogą ubitą aorystami zeszedł do przystani, wstąpił ną okręt Feaków i zasnął. Statek odbiwszy od brzegu porównaniem do czwórki cwałujących ogierów, wypłynął w silnym i równym oddechu imperfektów, a za nim biegła „wielka, purpurowa fala nie milknącego morza”.: Boski tułacz spał zapomniawszy ,o przebytych niedolach, które ćwierć wiersza niosło nad nim w majestatycznym plusąuamperfectum, brzmiącym jak cząstka wieczności.

(J. Parandowski, Niebo w płomieniach)

Peryfraza

Odmiana metafory jest yperyfraz.^ (z gr. periphrasis), czyli omówienie;] | es i to figura stylistyczna, któraiBywa kwestionowana jako metafora. Istotnie peryfraza: zwycięzca spod Grunwaldu nie daje się nałożyć na trójkąt metaforyczny, nie układa się też w żadną proporcję semantyczną, tworzące ją wyrazy nie posiadają wspólnych semów. Peryfraza zwycięzca spod Grunwaldu najbliższa wydaje się być synonimowi, ale wykazuje również pewne podobieństwo do metonimii czy syne-ktltlot liy. Do tej ostatniej figury na tej zasadzie, że pomija inne działania Jagiełły, akcentując tylko to jedno.

Peryfraza pojawiała się często w poezji klasycystycznej, której poetyka oparta była na podniosłości, a często nawet koturnowości językowo-stylistycznej, czemu figura ta wyraźnie sprzyjała. Przynosi ona ze sobą rzeczywiście podniosłość graniczącą czasem z pretensjonalnością kosztem oszczędności słowa. Podręcznikowy przykład stambulskie gorycze zamiast tytoń, treści ciągnione z chińskich ziół zamiast herbata — pochodzący z Mickiewiczowskiej Zjmy miejskiej —jest bardzo klarowny, odznacza się wysunięciem na plan pierwszy pochodzenia rzeczy i zwyczaju i rezygnuje z jej własnego imienia. Jak się wydaje, powodem, dla którego współczesna poezja niemal rozsiała się z tą figurą stylistyczną, jest jej wyraźny „nadmiar leksykalny”. Wszystko fu jednak nic zmienia faktu, że peryfraza może być doskonałym środkiem poetyckiej ekspresji:

Rozdzielił nas gościniec płynnego szafiru,

Ty w Tebach, ja dopiero wypływam /. Kairu.

Spodziewałem się niegdyś, że miło nam będzie Złączyć na Nilu skrzydła okrętów łabędzie,

lilii

Razem «HI w i < < l/iif Iiuutiinw I lii Ih; iii i ie/ne składy,

Razem oczy w nilowe i/unu wodospady

T razem, jako dawnie), kończyć spór zacięty

0    cień Cli rysi usa, z drzewa przez Woltera zdjęty.

(], Słowacki, Lisi do Aleksandra //[ołyńskiego])

Pcryfrazy stworzone w tym tekście mają charakter bardzo wyszukany, i to do lilgo stopnia, że w niczym prawie nie przypominają takiej struktury semantycznej, t jiiką zapoznaliśmy się we wstępnych przykładach peryfraz, Bierze się to stąd, że iłus/ezególne wyrazy połączone w peryfrazę tworzą metaforę: gościniec szafiru i płynny loilii, i których pierwsza oznacza rzekę albo jakąś inną szafirową drogę, druga zaś ji*i oksymoronemi dopiero połączenie ich w całość czyni z tej sekwencji wyrazów pnylfazę i zacieśnia krąg znaczeniowy wyrazu, o którego określenie, wskazanie i Imdzi — do Nilu. Jak widać, peryfrazę mogą tworzyć wyrazy pozostające w mclaló-lyi/nym związku i takie, które takiego związku nie tworzą —| autor trylogii.

Częsta jest taka praktyka poetycka, że autor sam objaśnia znaczenie peryfra/.y. I ii k jest na przykład u Mickiewicza:

Spojrzyj w przepaść — niebiosa leżące na dole,

To jest morze: — śród fali zda się, że ptak-góra,

Piorunem zastrzelony, swe masztowe pióra

Roztoczył kręgiem szerszym niż tęczy półkole,

1    wyspą śniegu nakrył błękitne wód pole.

Ta wyspa żeglująca w otchłani P^to chmura!

Z jej piersi na pół świata spada noc ponura;

Gzy widzisz płomienistą wstążkę na jej czole?

To jest piorun!

(A. Mickiewicz, Góra Kikineis)

Poetyka awangardowa, której jednym z podstawowych założeń było silni' sinrlaforyzowanie wypowiedzi-utworu, wypracowała również, głównie za sprawą 1'ripcra, typ peryfrazy objaśnianej: hymn z jerbnahiu ponad okrucieństwem fllA.ru - kobieca nogafcudbiałej alchemiijfjljyoła, Typ ten ujawnia bardzo subiektywne ■ kojarzenia semantycznej które bez objaśnieniaj‘nie byłyby czytelne.

Mimo że we współczesnej poezji peryfraza nie jest znaleziskiem częstym, znamy lii, z pięknych realizacji:

Rzeko — klepsydro wody przenośnio wieczności wstępuję w ciebie coraz bardziej inny że mógłbym być obłokiem rybą albo skałą

(Z. Herbert, Do rzeki)

Niewielka sobie »trku, bez okien i wież,

Od (lenki do druki będzie z łokieć wszerz.

Nie luku znów wy mi ik n    dno przy wieku (uż,

Air /.H In hftlftlf mi,dii mą wysokość wzdłuż!

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
skanuj0012 (313) 24 Cele edukacji z przyjętej przez danego nauczyciela filozofii kształcenia (jedni
skanuj0014 (247) -Mfeututcu ? My t^uiop-id -/uu&fra&. łcbeutypiccky milki C^k^atucą) %dJb(^

więcej podobnych podstron