skanuj0021 (233)

Władysława Szulakiewicz

spożytkować archiwalia dotyczące m.in. Ludwika Jaxy-Bykowskiego, Andrzeja Niesiołowskiego, Czesława Skopowskiego, Zofii Wardę-skiej¹. Z archiwaliów znajdujących się w Archiwum PAN Oddział w Katowicach warto sięgnąć do materiałów Ludwika Musioła². W powyższym zestawieniu (dla egzemplifikacji problemu postawionego w tytule artykułu) zostały wymienione nazwiska osób, które należą do znanych twórców polskiej historii wychowania, jak też przedstawiciele nauk pedagogicznych, którzy swoimi pracami przyczynili się do powiększenia dorobku polskiej historiografii oświatowej. Trzeba zaznaczyć, iż mówiąc o środowisku historyków wychowania należałoby uwzględnić także historyków, historyków kultury, historyków literatury, socjologów czy filozofów³. Chodzi

0 tych uczonych, którzy prowadzili badania w dziedzinie historii oświaty i wychowania (chociaż był to poboczny nurt ich zainteresowań) lub uczestniczyli w pracach organizacyjno-naukowych, byli członkami towarzystw i instytucji naukowych związanych z historią wychowania, np. Komisji do Badania Dziejów Wychowania i Szkolnictwa w Polsce czy Komisji dla Dziejów Oświaty i Szkolnictwa w Polsce PAU, a których spuścizny zdeponowane zostały w archiwach PAN⁴.

Materiały dotyczące poszczególnych osób w archiwach uniwersyteckich, czy innych szkół wyższych, zgrupowane są jako akta doktorskie, akta habilitacyjne, akta profesorskie czy akta osobowe w postaci tek personalnych. Dokumentują one, można rzec, jednorodny tematycznie materiał. Ukazują drogę danej osoby do uzyskania stopni czy tytułów naukowych. Materiały te, nazwane spuściznami, grupują różnorodne dokumenty z życia i działalności organizacyj-no-naukowej, niekiedy politycznej i oświatowej. Znajdują się w nich dokumenty będące wytworem własnym osób, których owa spuścizna dotyczy, jak też i takie, które określane są jako opisy cudze. Wartość zdeponowanych materiałów wynika z faktu, iż zawierają one często dokumenty dotychczas nie publikowane. To zaś pozwala spojrzeć na wiele zagadnień inaczej, aniżeli w świetle opublikowanych już prac i oficjalnych, znanych dokumentów. Materiały, które znajdują się w większości spuścizn uporządkowane są w określone grupy problemowe i obejmują następujące dokumenty: prace i rozprawy naukowe, materiały warsztatowe, materiały działalności dydaktycz-no-organizacyjnej i wydawniczej, korespondencję, materiały biograficzne⁵.

Pierwsza wyróżniona grupa dokumentów to materiały dotyczące twórczości naukowej. Składają się na nie prace i artykuły zarówno publikowane, jak i nie publikowane, naukowe, popularnonaukowe i publicystyczne. Niekiedy znajdują się tu kolejne wersje powstających książek i artykułów. Zazwyczaj są to prace charakteryzujące główny nurt zainteresowań naukowych osób, których one dotyczą.

Z kolei materiały warsztatowe są zbiorem- „papierów” przestawiających warsztat pracy danego uczonego, sposób gromadzenia danych i ich opracowywania. W tekach zaszeregowanych jako materiały warsztatowe znajdują się wypisy z archiwów '(polskich i zagranicznych) i rękopisów bibliotecznych, zestawienia bibliograficzne itp.⁶ Zazwyczaj źródła te dokumentują kolejne etapy

Archiwum PAN Oddział w Poznaniu: Ludwik Ferdynand Jaxa-Bykowski sygn. P. HI—37; Andrzej Niesiołowski sygn. P. III —31; Czesław Skopowski P. III —66; Zofia Wardęska P. HI —107.

Archiwum PAN Oddział w Katowicach: Ludwik Musioł sygn. W. Ul—27.

Tu warto wskazać na spuścizny w Archiwum PAN w Warszawie, np.: J. S. Bystronia sygn. Ul —104; B. Leśnodorskiego sygn. III—269; T. Mantteuffla sygn. III —192; K. Twardowskiego sygn. ID—306.

Odwołuję się do definicji historyka zaproponowanej przez metodologów

1 historyków historiografii, która brzmi: „Historykiem jest każdy, kto prowadzi badania naukowe w dziedzinie historii (nad przeszłością), zajmuje się w sposób fachowy (umiejętny) edytorstwem źródeł historycznych i naukową informacją historyczną, upowszechnia w druku wiedzę historyczną lub też uprawia ogólniejszą refleksję nad przeszłością, nauką historyczną i nauczaniem historii”. Patrz: J. Matemicki, Warszawskie środowisko historyczne w okresie II Rzeczypospolitej, Rzeszów 1999, s. 17.

Nie wszystkie spuścizny zawierają wyszczególnione grupy dokumentów, niekiedy są to jedynie źródła biograficzne i materiały warsztatowe.

Niezwykle bogate materiały warsztatowe znajdują się w spuściznach np.: L. Chmaja, L. Regorowicza i S. Truchima.