70030 skanuj0023 (98)

206 Księga czwarta IV, 2

barwę tę samą. Jeśli tylko Oczy mają zdolność widzenia, to postrzegą od razu i bez wahania, że wyrazy drukowane na papierze są innej niż on barwy; tak samo, jeśli umysł ma zdolność rozróżniającego postrzegania, to postrzeże zgodność albo niezgodność idei, która daje poznanie intuicyjne. Gdyby oczy straciły zdolność widzenia albo umysł zdolność postrzegania, to na próżno szukalibyśmy bystrości widzenia w oczach i jasności postrzegania w umyśle.

Poznanie

intuicyjne

jaSniejsze

demonstra-

tywnego

§ 6. Prawda, że percepcja, do której doprowadza dowód, jest również bardzo jasna; często jednak znacznie ustępuje tej pełnej blasku oczywistości i całkowitej pewności, jaka towarzyszy stale poznaniu, które nazwałem intuicyjnym. Podobnie jak obraz oblicza, otrzymany przez odbicie w wielu zwierciadłach odrzucających promienie jedno drugiemu, póki zachowuje podobieństwo i zgodność ze swym przedmiotem, daje pewne jego poznanie; lecz przecież z każdym kolejnym odbiciem zmniejsza się pierwotna doskonała jasność i wyrazistość, aż wreszcie, po licznych odbiciach, obraz staje się w znacznym stopniu zamglony i nie można go już dobrze poznać na pierwszy rzut oka, zwłaszcza przy słabym wzroku.

I tak samo rzecz się ma z poznaniem zdobytym w wyniku długiego szeregu kroków dowodowych.

Katdy krok musi mieć oczywisloSi intuicyjną

§ 7* Otóż w każdym kroku, jaki rozum czyni w poznawaniu dowodowym, jest poznanie intuicyjne szukanej przezeń zgodności albo niezgodności z najbliższą użytą w dowodzie ideą pośredniczącą; w przeciwnym razie ten element dowodu sam wymagałby dowodu, albowiem bez postrzeżenia takiej zgodności albo niezgodności poznanie w ogóle nie powstaje. Jeśli

■U to postrzeżenie powstaje samo przez się, to mamy (poznanie intuicyjne; jeśli zgodność i niezgodność nu ma przez się nie może być postrzeżona, to trzeba pewnej idei pośredniczącej jako wspólnej miary wykazującej tę zgodność albo niezgodność. Stąd Jest rzeczą jasną, że każdy krok rozumowania prowadzący do poznania ma pewność intuicyjną; i gdy umysł to postrzega, nie potrzeba nic więcej poza Zachowaniem tego postrzeżenia w pamięci, aby Zgodność lub niezgodność idei, które rozważamy, uczynić widoczną i pewną. Tak więc, / aby coś uczynić dowodem, trzeba koniecznie postrzegać bezpośrednio zgodność idei pośredniczących, có prowadzi do stwierdzenia zgodności albo niezgodności dwu idei rozważanychTz których jedna zawsze występuje na początku, druga na końcu). To intuicyjne postrzeżenie zgodności albo niezgodności idei pośredniczących na każdym stopniu przeprowadzanego dowodu umysł musi również ściśle zatrzymać w pamięci i człowiek musi być pewny, że żadne ogniwo nie zostało opuszczone. Ale przy długich dedukcjach i przy wielu członach dowodu pamięć nic zawsze łatwo i wiernie zachowuje wszystkie jego elementy; stąd to poznanie jest bardziej niedoskonałe niż intuicyjne i dlatego ludzie często przyjmują fałsz za dowiedzioną prawdę.

Stąd błąd ex praecognitis et praeconcessis

§ 8* Konieczność takiego poznania intuicyjnego im każdym kroku naukowego, czyli dowodowego rozumowania podsunęła, moim zdaniem, ów chybiony pewnik, jakoby wszelkie rozumowanie wywodziło się ex praecognitis et praeconcessis. Jak dalece Iftkln mniemanie jest błędne, będę miał sposobność priacUtawiĆ bardziej wyczerpująco, gdy dojdę do