budzenie w nich podmiotowości i dążeń emancypacyjnych, a w konsekwencji zmianę warunków egzystencji1.
Jeśli zechcemy odnieść te modele do praktyki oświaty dorosłych, to pojawiają się określone i rzeczywiste problemy Jt*o pierwsze w Polsce dominuje sżkolnft\ "edukacja dorosłych, której celem jest przekaz wiedzy określonej programem \ kształcenia, egzekwowany na egzaminach, np. maturalnym, ęo powoduje koncentrację procesu nauczania i uczenia się na treściach programowych. Druga trudność dotyczy samych uczestników edukacji dorosłych, którzy we wczesnej dorosłości (19-22 r.ż.) mają trudności ze sprecyzowaniem celu i sensu swojej edukacji, później przejawiają głównie motywację instrumentalną w zdobywaniu / wiedzy i umiejętności, wreszcie mają podstawowe problemy z samodzielną edu- / kacjąjNa dalsze trudności pracy andragogicznej zwraca uwagę L. Kopciewicz, . która szkołę dorosłych charakteryzuje jako „świat na opak”:
• „nieśzkolny” wiek uczniów: brak zdolności, motywacji, kulturowe deficyty rekompensowane przez starszych dorosłych systematycznością, zaangażowaniem,
• zachwiany w bardzo wielu przypadkach dystans wiekowy między nauczycielem i uczniem (złamana zasad starszeństwa),
• feminizacja zawodu nauczyciela (dostrzeganie skomplikowanej sytuacji ucznia, koncentracja na jego problemach, co prowadzi do pobłażliwości versus niedościgniony ideał przedwojennego nauczyciela),
• logika minimum wysiłku (ze strony nauczyciela, np. pobłażliwość) -minimum efektu (ze strony ucznia) jako strategia optymalizacji pracy pedagogicznej nauczycieli szkoły dla dorosłych,
• postrzeganie pracy pedagogicznej przez nauczycieli jako prób kompensacji „naturalnych deficytów” zdolności uczniów2.
Opisana wyżej sytuacja wymaga poszukiwania właściwych koncepcji dydaktycznych do pracy z dorosłymi uczniami, co z kolei stawia nowe wymogi w dziedzinie zadań i kompetencji andragogów.
Z uwagi na braki w polskiej literaturze na temat zadań i kompetencji, andragogów. zmuszeni jesteśmy odwoływać się nadal do literatury zagranicznej
na ten temat. ________
Ciągle aktualna jest, mieszcząca się w humanistycznym modelu pracy edulat* ''ćyjnej z dorosłymi, koncepcja funkcji andragoga zaproponowana przez M. S. Knowelsa, który wyróżnia następujące funkcje:
diagnostyczną: Udzielanie dorosłym pomocy w określeniu potrzeb edukacyjnych,
planistyczną: wspólne z dorosłymi planowanie procesu edukacyjnego, motywacyjną: tworzenie warunków stymulujących dorosłych do uczenia się, metodyczną: pomoc w wyborze najbardziej przydatnych metod i technik uczenia się,
• udostępniania: dostarczanie i pomoc w pozyskiwaniu materiałów środków niezbędnych do efektywnego uczenia się,
• ewaluatywną: pomoc w ncenip wyników-urzmin sir3__-
v— W koncepcji niemieckiej4, koncentrującej się na pozaszkolnej edukacji dorosłych, nauczanie (działalność mikrodydaktyczna) stanowi tylko niewielką częścią spektrum zadań andragoga5. Więcej czasu i energii potrzebują oni na zorganizowanie warunków uczenia się, tj. na realizację zadań makrodydaktycznych, co oznacza m.in.: pertraktowanie ze sponsorami, decydentami, prezentowanie koncepcji zajęć dydaktycznych, prowadzenie rozmów z referentami, odpowiedzialność za budżet przedsięwzięcia oświatowego. Dopiero suma zadań mikro- i makrodydaktycznych stanowi całość działalności andragogów. Należą do niej wg M. Schick: analizowanie, doradzanie, opracowanie koncepcji zajęć, planowanie, sprzedawanie, komunikowanie, organizowanie, realizacja, kierowanie, kontrolowanie6.
W innej propozycji teoretycznej P. Faulstich i Ch. Zeuner zadania personelu instytucji edukacji dorosłych układają w cykl obejmujący: identyfikowanie potrzeb edukacyjnych, doradztwo, planowanie, pizeprowadzanie zajęć, transfer i ewaluację.
Na podstawie badań przeprowadzonych w Niemczech, które polegały na analizie ogłoszeń prasowych dla kandydatów do pracy w edukacji dorosłych, wyróżnić można następujące zadania, którym mieli sprostać wybrani w drodze konkursu andragodzy: konceptualizacja przedsięwzięć dotyczących rozwoju
personalnego i rozwoju organizacji, badanie potrzeb, konceptualizacja treningów, przeprowadzanie zajęć dydaktycznych, tworzenie pomocy i materiałów dydaktycznych, coaching, wykonywanie analiz adresatów, wybór personelu współpracującego, ewaluacja, controlling7. Na tej podstawie P. Faulstich konstatuje dalszą dyferencjację zadań personelu instytucji edukacji dorosłych,
59
M. Malewski, Metodologiczne problemy badań nad oświatą dorosłych i nauczaniem dorosłych, w: E. A. Wesołowska (red.), Nauczyciele edukacji dorosłych, Biblioteka Edukacji Dorosłych, 1.10, Warszawa—Toruń 1996, s. 121-122.
L. Kopciewicz, op. cit, s. 39.
9 Cyt. za M. Malewski, Metodologiczne problemy badań nad oświatą dorosłych..., s. 120 i 122.
0 H. Solarczyk, Andragodzy w Niemczech w systemie edukacji ustawicznej, Biblioteka Edukacji Dorosłych, t. 23, Płock—Toruń 2003.
W. Gieseke, Planowanie w sieci zależności, w: E. A. Wesołowska, Z. Kruszewski (red.), Integracja prac andragogów Europy Środkowej i Wschodniej, Biblioteka Edukacji Dorosłych, t. 20, Płock 2000.
Omówienie tych zadań znajduje się w: H. Solarczyk, Andragodzy w Niemczech..., s. 46-48.
R. Muskatiewitz, M. Wróbel, Weiterbildungsszene Deutschland 1997/98, Bonn 1998, s. 190.