• poradnictwo/konsultacje,
• udostępnianie środków dydaktycznych,
• tworzenie sytuacji sprzyjających nabywaniu doświadczeń,
• poparcie społeczno-moralne.
Głównym zadaniem nauczyciela pozostaje wywołanie motywacji do uczenia się oraz jej podtrzymywanie. Wynika to z faktu, iż motywacja podlega wahaniom w trakcie nauki, zwłaszcza w momentach trudności; które wydają się nie do przezwyciężenia. Aby utrzymać motywację ucznia na odpowiednim poziomie, należy zadbać o spełnienie warunków jej sprzyjających. Można w tym miejscu zaproponować model ARCS opracowany przez J. M. Kellera15. Model ten zwraca uwagę na trzy typy wpływów obecnych w organizowaniu kształcenia:
• dotyczący motywacji,
• dotyczący uczenia się,
• dotyczący wsparcia w momencie trudności.
Każda sytuacja edukacyjna zawiera w sobie te trzy typy wpływów, a zadaniem nauczyciela jest ich rozumienie i kontrolowanie. Aby uczynić kształcenie interesującym, stawiającym wyzwania, atrakcyjnym, nauczyciel musi spełnić cztery warunki, które są podstawą pobudzania i podtrzymywania motywacji ucznia:
• uwagą (Attention),
• trafność (Relevance),
• przekonanie (Confidence),
• satysfakcja (Satisfaction).
Są to cztery składowe modelu ARCS. Uwaga dotyczy pobudzania ciekawości ucznia i podekscytowania nauką. Trafność wiąże się z posiadaniem przez ucznia poczucia, że jego potrzeby edukacyjne są w trakcie uczenia się zaspokajane. Przekonanie odnosi się do postaw ucznia wobec sukcesu i porażki, które muszą być powiązane z rzeczywistym wydarzeniem, tj. faktyczną ich przyczyną. Satysfakcja zaś zawiera kilka czynników, które wpływają na postrzeganie osiągania celów i motywację do kontynuowania działań na rzecz osiągnięcia cćlów podobnych.
Wobec tego nauczyciel staje się organizatorem odpowiednich warunków uczenia się, zarówno tych materialnych (pod względem organizowania dostępu do źródeł wiedzy, jak również ich samodzielnego tworzenia), a także tych niematerialnych, psychologicznych. Musi więc być dobrym znawcą praw psychologicznych rządzących uczeniem się, jak i uwarunkowań dydaktycznych, takich jak np. konieczność przestrzegania zasad kształcenia, dzięki którym uczenie się staje
15 Podaję za: J. M. Pieters, Psychology of Adult Education, w: International Encyclopedia of Adult Education and Training. Second Edition, edited by Albert C. Tuijnman, Organisation forEconomic Co-operation and Development (OECD), Paris, France, 1996, s. 155-156 (tłum. A. Frąckowiak).
się psychologicznie bliższe osobie podejmującej trud samodzielnego zdobycia i zgłębienia wiedzy i umiejętności. Jest on zatem osobą, która co prawda stoi nieco na uboczu całego procesu kształcenia - w tym znaczeniu, że nie narzuca celów, ani też bezpośrednio nie kieruje przekazem wiedzy według dobranych metod. Może co najwyżej sugerować najlepsze dla danego ucznia metody i techniki zdobywania wiedzy. Poza tym, nauczyciel taki jest pomocnikiem, który musi zadbać o odpowiedni dla uczenia się klimat, o to, by było ono dla uczącego się prawdziwą przyjemnością i fascynacją, która daje satysfakcję z poznania, jak i z uczynionych w wybranej dziedzinie postępów. Ponadto nauczyciel taki nieustannie musi dbać o rozwój umiejętności samokształceniowych ucznia, którym się opiekuje. Jest zatem samokształcenie ciągłym poszukiwaniem coraz to lepszych, bardziej efektywnych sposobów zdobywania wiedzy i umiejętności.
Według R.G. Brocketta i R. Hicmstry1 , nauczyciel organizujący samokształcenie musi podjąć się wykonania następujących czynności:
1. dostarczać informacje na wybrane tematy poprzez wykłady czy użycie mediów komunikacji na odległość,
2. służyć uczniom lub całym grupom uczniowskim jako źródło niektórych wiadomości,
3. asystować uczniom w identyfikacji ich osobistych potrzeb i kompetencji, aby każda osoba mogła na tej podstawie wykreślić własną ścieżkę dalszego uczenia się,
4. dostarczać informacji zwrotnej w zakresie sukcesywnej realizacji kolejnych etapów planu uczenia się,
5. wskazywać dostępne źródła lub informować o nowych zasobach informacji, które interesują uczącego się,
6. gromadzić informacje w postaci baz danych, katalogów w różnych obszarach i dziedzinach wiedzy,
7. kontaktować uczących się z ekspertami w zakresie danego zagadnienia oraz stwarzać okazje do pozyskiwania przez uczniów nowych doświadczeń, także poza planowymi zjazdami,
8. pracować z uczącymi się poza formalnym środowiskiem jako osoba stymulująca określone działania lub doradca,
9. pomagać uczącym się w rozwijaniu takiego podejścia do uczenia się, które zwiększa niezależność ucznia,
10. promować dyskusje, stawianie pytań i pracę w małych grupach, aby stymulować w ten sposób zainteresowanie samym uczeniem się,
11. pomagać w rozwijaniu pozytywnego stosunku do uczenia się i samokształcenia,
16 R. G. Brockett, R. Hiemstra, Self-Direction in Adult learning: Perspectives on Theory. -Research andPractice, Routledge, London, New York 1991, (thim. A. Frąckowiak).
143