57228 skanuj0143 (14)

Epoka piśmienna doba nowopolska

282 poety tam. gdzie najbardziej nawet genialna jednostka ma znikome szanse oddziaływania, Izn. w dziedzinie gramatyki i słownictwa języka ogólnego, a choćby tylko artystycznego. Wybitny znawca zagadnienia, Kazimierz Nitsch, miał zupełną rację, gdy pisał:

„Bezstronna odpowiedź stanowczo musi brzmieć, że ani na codziennym, ani na literackim języku z drugiej połowy XIX i początku XX wieku nie odbiła się w znaczniejszym stopniu ani gramatyczna, ani słownikowa strona języka Mickiewicza”.

Rola Mickiewicza w dziejach polszczyzny jest o wiele donioślejsza, trzeba jej jednak upatrywać gdzie indziej. Jego twórczość przyczyniła się w decydującym stopniu do rozerwania krępującego naturalny i spontaniczny rozwój języka gorsetu klasycystycznych reguł stylistycznych. Zarówno swoją praktyką poetycką, jak i wypowiedziami -teoretycznymi (O krytykach i recenzentach warszawskich) Mickiewicz rozbił okowy klasycyzmu lat dwudziestych XIX wieku, tak już podówczas skostniałego, tak dalekiego od klasycyzmu Trembeckiego czy Krasickiego, że bywa nieraz określany mianem pseudoklasycyzmu. Autor Ballad i romansów wyzwolił język twórczości literackiej z pęt sztywnych, rozmijających się ze społeczną praktyką językową reguł gramatycznych rodem z ducha Kopczyńskiego. Przywrócił zerwaną łączność rozwojową między językiem literackim a potoczną polszczyzną szerokich kręgów społeczeństwa dzięki umiejętnemu wyzyskaniu w swoich utworach poetyckich elementów' potocznych i regionalnych. Walnie się przyczynił do ostatecznego zwycięstwa nowego, romantycznego modelu stylistycznego.

Główne zasady tego modelu były następujące: 1) zasada narodowego charakteru literatury, jej oryginalności i rodzimości'; nakazywała ona zerwanie z właściwym klasycyzmowi kosmopolitycznym ..duchem salonów” i zwrot do poezji ludowej (Norwid pisał: „I stąd największym prosty lud poetą”, apoteoza „pieśni gminnej” przenika wicie tekstów Mickiewicza i innych poetów romantycznych); 2) zasada swobody, twórczej, lekceważenia reguł poetyki i stylistyki (w praktyce klasycystycznej), nadzwyczajnych uprawnień wielkiego artysty (jak pisał anonimowy autor, „wielcy mistrzowie tworzą język, którym ich następcy tłómaczą się z upodobaniem, aż do zjawienia nowego geniuszu, który znowu zbogaci mowę nowemi zwrotami”); poczucie mocy twórczej artysty i jego

władzy nad materią poetycką najdobitniej wyraził Mickiewicz 28 w Wielkiej Improwizacji („Ja mistrz wyciągam dłonie! [...J. Ja czuję nieśmiertelność, nieśmiertelność tworzę! [...]. Depcę was, wszyscy poeci [...]”); 3) zasadajueadekwiitnościjęzyka AOlasu.nkuido myśli (Mickiewiczowskie „Język kłamie głosowi, a głos myślom kłamie”); konsekwencją tej zasady były różnorakie zabiegi zmierzające do wyrażenia tego, co niewyrażalne: nowe znaczenia wyrazów, metafo-ryzacja i symboliczność, aluzyjność, pauzy, przerwy i przemilczenia, niedomówienia i pytania, romantyczne etymologizowanie itp.;

4) zasada względności, uzależniająca język dzieła, a więc to, jak się mówi, od jego treści, a więc od tego, o czym się mówi — uzasadniająca zatem tzw. koloryt historyczny (couleur historique) i koloryt miejscowy (couleur locale), a przede wszystkim różnorodność, rozmaitość środków wyrazu, które mają oddać różnorodność, rozmaitość myśli, uczuć, nastrojów itp., co najdobitniej wyraził Słowacki w Beniowskim:

Chodzi mi o to. aby język giętki

Powiedział wszystko. co pomyśli głowa,

A czasem był jak piorun jasny, prędki.

A czasem smutny jako pieśń stepowa.

A czasem jako skarga nimfy miętki.

A czasem piękny jak aniołów mowa.

Aby przeleciał wszystko ducha skrzydłem.

Wyliczone uprzednio zasady pociągnęły za sobą przenikanie do tekstów artystycznych takich warstw wyrazowych, jak słownictwo potoczne, wyrazy zaczerpnięte z pieśni ludowej („lolkloryzmy”), regionalizmy (przede wszystkim — ze względu na pochodzenie najwybitniejszych poetów — kresowe, a więc zwykle rutenizmy. np. chołodziec, krynica, kurhan, ózyna itp.), orientalizmy (np. w Sonetach krymskich chylat «zasłona». kalif minaret, namaz «modlitwa» itp., orientalne nazwy własne: Ajudah, Akerman, Ałuszta, Baj dary, Czatyrdah itp.), archaizmy (np. w Konradzie Wallenrodzie czy Grażynie: fosa, giermek, knecht. komtur, szyszak itp.), neologizmy (przejaw „wolności słowa” wynikającej z zasady swobody twórczej) i poetyzmy (w których lubował się zwłaszcza Słowacki: blady, błękitny, błyskawica, błyskawicowy, dziki, gwiazda, księżyc, księżycowy, mgła, srebrny, step, tuman, upiór, zamglić, złocisty itp.).

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
49141 skanuj0144 (14) Epoka piśmienna — doba nowopolska 284 Styl romantyczny pod piórem wybitnych po
51174 skanuj0118 (14) Epoka piśmienna - doba nowopolska 232 ciolecia XVIII wieku. Przeważyła wtedy w

więcej podobnych podstron