21859 skanuj0065 (37)

F-poJca piśmienna — doba śrcdniopolska

126 Saxonum albo prawo saskie i majdeburskie 158], Pawła Kusze w i cza Prawa chelmieńskiego ksiąg pięcioro 1623), myśli społecznej (Andrzeja Frycza Modrzewskiego O poprawie Rzeczypospolitej, przełożone z oryginału łacińskiego przez Cypriana Bazylika 1577), pedagogiki (Erazma GHcznera Książki o wychowaniu dzieci 1558, Sebastiana Petrycego Przydatki do Polityki, Ekonomiki i Etyki Arystotelesa 1601-1618), filozofii'(Sebastiana Petrycego Etyki Arystotelesowej ksiąg dziewięcioro 1618), geometrii (Stanisława Grzep-skiego Geometryja, to jest miernicka nauka, po polsku krótko napisana z greckich i łacińskich ksiąg 1566, Stanisława Solskiego Geometra polski, to jest nauka rysowania, podziału, przemieniania i rozmierzania łinij, angulów, figur i brył pełnych 1683), geografii (Jana Botera Relacyje powszechne albo nowiny pospolite w przekładzie Pawła Łęczyckiego 1609), nauk przyrodniczych (Stefana Falimirza O ziołach i mocy ich 1534, Marcina Siennika Herbarz, to jest ziół mlecznych, postronnych i zamorskich opisanie 1568, Marcina z Urzędowa Herbarz polski 1595, Szymona Syreniusza Zielnik herbarzem z języka łacińskiego zowią 1613), medycyny (Marcina Siennika Lekarstwa doświadczone 1564, Wojciecha Oczki Cieplice 1578), ekonomii i budownictwa wiejskiego (Piotra Krescentyna Księgi o gospodarstwie w anonimowym przekładzie polskim 1542, Olgierda Strumieńskiego O sprawie, sypaniu, wymierzaniu i rybieniu stawów 1573, Anzelma Gostomskiego Gospodarstwo 1588), architektury i mechaniki (Stanisława Solskiego Architekt polski, to jest nauka ulżenia wszelkich ciężarów, używania potrzebnych machin, ziemnych i wodnych, stawiania ozdobnych kościołów małym kosztem 1690), techniki wojskowej (Marcina Bielskiego Sprawa rycerska 1569, Diega Uffana Arćhelija, to jest nauka i informacyja o strzelbie w przekładzie Jana Dekana. 1643), metalurgii (Walentego Roź-dzieńskiego Officina ferraria albo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego 1612), myślistwa (Mateusza Cygańskiego Myślistwo ptaszę 1584, Jana Ostroroga Myślistwo z ogary 1618) itd. Dzięki tym wszystkim i podobnym dziełom kształtowały się zręby polskiej terminologii naukowej i technicznej, o czym będzie jeszcze mowa w rozdziale o słownictwie.

W poprzedniej części niniejszej książki omówiliśmy traktat ortograficzny Jakuba Parkoszowica, profesora i rektora Akademii Krakowskiej. Świadczy on o tym, że w środowisku Akademii,

mimo jej łacińskiego charakteru, sprawy języka polskiego budziły 127 żywe zainteresowanie i zajmowały ważne miejsce. Tak było przynajmniej do lat czterdziestych XVI wieku-a wiec do kryzysu Akademii, po którym zaczął się jej powolny upadek. Istnieje uzasadniony pogląd, że środowisko akademickie było najważniejszą wyrocznią w sprawach ogólnopolskiej normy językowej. Tam kształtowały się opinie na temat różnych rywalizujących z sobą cech, właściwości i form językowych, lam rozstrzygano, które z nich są poprawne, a które nie. Poprzez absolwentów Akademii, którzy zajmowali stanowiska redaktorów, korektorów i zecerów w oficynach drukarskich, sekretarzy w kancelariach królewskich i biskupich ilp., ustalona w środowisku Akademii ogólnopolska norma językowa upowszechniała się w tekstach pisanych, a zwłaszcza drukowanych o czym będzie jeszcze mowa później. Trudniej określić rolę, jaką w dziejach języka polskiego odegrały nowe, powstałe w XVI wieku uczelnie akademickie: jezuicka Akademia Wileńska (1579) i Akademia Zamojska (1595).

W rozwoju szkół niższego szczebla wielką rolę odegrała rywalizacja obozu różnowicrczego i Kościoła katolickiego. Pozycja polszczyzny pozostawała w zasadzie taka, jak w szkole średniowiecznej była to pozycja języka usługowego, pomocniczego, o czym świadczą m.in. liczne w XVI wieku łacińskie gramatyki, słowniczki, rozmówki do użytku szkolnego przeznaczone (przykładem dobrego pod względem dydaktycznym wyzyskania polszczyzny może być podręcznik Mateusza i Wincentego z Kęt, w którym widać wyraźną troskę o właściwy, idiomatyczny przekład tekstu łacińskiego, np.

Accede ad ignem hunc, iam calesces plus satis to Przystąp się do kobiety, będziesz eiepl na trzy zbyty, a Mulier mulieri congruet to Z przyrodzenia to pochodzi, iż niewiasta z niewiastą rychlej się zgodzi). W porównaniu ze średniowieczem wzrósł jednak społeczny zasięg szkoły, głównie dzięki stosunkowo już gęstej sieci szkół parafialnych (na początku XVI wieku przeciętnie jedna szkoła na dwie parafie). Na skutek rywalizacji wyznaniowej sporo szkół osiągnęło wysoki poziom. Na ogół wysoki poziom reprezentowały szkoły różnowiercze (np. znana kalwińska, a potem ariańska_szJkoja w Pińczowie, gimnazjum w Rak o wie, protestanckie gimnazjum w Lesznie pod kierownictw^m_JiUia_Aiifea-~Kofi?enślaego); polszczyzna zajmowała w nich stosunkowo wysoką pozycję. Nie

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
skanuj0064 (38) Epoka piśmienna — doba śrcdniopolska 124 zawstydzenie arianów), Marcin Białobrżeski
skanuj0080 (27) Epoka piśmienna — doba śrcdniopolska 156 «złoczyńca» (Monitor: „Pókiś mi dobrze czyn
skanuj0083 (27) Hpoka piśmienna doba śrcdniopolska 162 Liczba latynizmów nieprzerwanie rosła. Według
skanuj0100 (20) F.poka piśmienna - doba śrcdniopolska 196 małżonek zaś został dotworzony według prop
20888 skanuj0087 (28) Epoka piśmienna — doba śrcdniopolska I - 0 rdzennie polskie, jak i zapożyczone
16974 skanuj0101 (20) Epoka piśmienna — doba śrcdniopolska 198    ,,[••-] trzeba waćp
10018 skanuj0075 (29) Epoka piśmienna — doba śrcdniopolska 146 gierz na formant zerowy (szpieg) itp.

więcej podobnych podstron