sryle w arch 2

92 Architektura sakralna

Rozczłonkowanie korpusu nawowego. Sklepienia.

System wiązany, otwory ścienne

Skrzyżowanie nawy środkowej z transeptem tworzy, przy ich szerokościach, w rzucie poziomym kwadrat, będący jednostką miary „systemu wiązanego”. V - skrzyżowanie nawy środkowej z transeptem, Vt - wieża nad skrzyżowaniem, Q - ramię transeptu, Ch - prezbiterium, A - apsyda, N - kaplice po bokach prezbiterium, z apsydami, M - nawa środkowa, S - nawy boczne.

nawowy) do tamtego świata, który objawia się w ołtarzu (Hersfeld i Autun, 97*). Płaskie stropy i sklepienia kolebkowe pozwalają także optycznie kierować się w takiej przestrzeni ku ołtarzowi w apsydzie wschodniej.

Wkrótce ta podłużna przestrzeń zostanie rozczłonkowana. „Rozczłonkowanie” jest zwykle używanym, ale niejasnym terminem. Nie można go naturalnie rozumieć dosłownie, ponieważ ani środkowa, ani boczne nawy nie są podzielone murami poprzecznymi (najbardziej byłoby to jeszcze trafne w odniesieniu do łuków odporowych włoskiego proto-renesansu, 134*). W rzeczywistości rozczłonkowanie wnętrza polega na optycznym wrażeniu, jakie sprawia rozczłonkowanie jego ścian i przekrycia. Takie rozczłonkowanie przechodzi w XI w. wielostopniowy proces rozwojowy (por. 96*, 97*). Około połowy stulecia ściany wewnętrzne nawy głównej są jeszcze w znacznym stopniu nie podzielone (Hildesheim). Ale w strefie arkad zaczyna się już pewna rytmiczność za sprawą altemacji filarów i kolumn (przemienność podpór). W Jumieges między filarami arkad międzynawowych znajdują się sięgające stropu półkolumny, nie pełniące funkcji nośnej. Przenoszą one zasadę podziału, wynikającą z altemacji podpór, ze strefy arkad na wysokie partie ścian, dzieląc je na pojedyncze płyciny. Podczas gdy tego rodzaju podpory kończą się w Spirze jeszcze okrągłymi lukami przyściennymi, w Cluny III dźwigają już one gurty sklepienia kolebkowego. Podpory wraz z gurtami zaznaczają podziały wnętrza, biegnące od ziemi, poprzez strop i znowu do ziemi. Pomiędzy takie gurty rozpięte zostały w Spirze, ok. 1090, kozuby sklepienia krzyżowego. Wczesne, prawie równoczesne żebra krzyżowe nie mają jeszcze funkcji nośnej, tylko czysto estetyczną (Caen, Ste-Trinite,

112*), podczas gdy w Wormacji niosą same siebie i podpierają kozuby sklepienia (patrz także 102*). Wszystkie te sklepienia krzyżowe tworzą wraz z podziałami ściany pojedyncze, przypominające baldachimy elementy: końcowy etap „rozczłonkowania przestrzeni”. Występujące w niektórych regionach rzędy kopuł wzmacniają jeszcze wrażenie wydzielonych kompartymentów (Akwitania, 118*).

Niemiecki „system wiązany” otrzymuje swój moduł nie z długości nawy głównej i transeptu, ale z wielkości powierzchni kwadratu skrzyżowania nawy głównej z transeptem. Powtarza się on w ramionach transeptu, w prezbiterium, w nawie głównej i - zmniejszony do połowy - w nawach bocznych.

Od przełomu wieków ściana nawy głównej, aż do strefy okiennej, ożywiona jest otworami: nieśmiało - blendowaniem, śmielej galeriami empor, w Normandii i Anglii nawet podobnymi do empor, otwartymi tryforiami i przejściami przed strefą okienną budynku (Caen, 112*, Peterborough, 130*). W fazie przejściowej do gotyku dodanie empory i tryforium prowadzi konsekwentnie do czterosferowego podziału ściany (Laon, 114*; Limburg; Noyen 96*). Dopiero gotyk przekształci poziome pasy ścian - przez zrezygnowanie z empory - w uproszczone, biegnące w górę elementy.

W katedrze w Trewirze (110*) pojawia się po raz pierwszy arkadkowa galeryjka. Jest ona w Nadrenii i górnych Włoszech ulubionym sposobem rozbicia zewnętrznej ściany na dwa poziomy (101*). Okna rozwijają się od rygorystycznie okrągłołukowej formy, aż do barokowo pobrzmiewających fantastycznych kształtów stylu przejściowego (dziurka od klucza, palmeta, lilia, 144 n.*).