27401 str 2 013

12 TRANSAKCYJA WOJNY CHOCIMSKIEJ

Nie mamy, więc gdy trwoga nastąpi, co prędzej Pospolite ruszenie ogłaszają wici,

A Tatarzyn jako pies uciekł, gdy uchwyci.

[...]

¹⁶⁵ Teraz by fakcyjować i mięszać sejmiki,

Nad uboższym przewodzić, nie ma to repliki.

Teraz by szumieć, panie, i mieć butę owę!

Skurczyłeś się jako wąż, kiedy kryje głowę, Wywiozłeś za granicę od mała do wiela;

¹⁷⁰ Nie warownyć i Kraków od nieprzyjaciela;

Siedzisz jak mysz na pudle, i w piciu, i w jedle Skromny, a koń gotowy zawsze stoi w siedle, Przysięgę, że nie gonić, do domu myśl tąży!

Nie piękniejże tysiąckroć, gdyby był chorąży ¹⁷⁵ Stał za tobą, żołnierzów otoczon szeregiem,

A ty, coś Bogu winien przyrodzonym biegiem,

W oczach pańskich oddawał, farbujący karki Ostrą szablą poganom? Żadneć by jarmarki Takiego specyjału, choćbyś wszytkie fraszki ¹⁸⁰ Zakupił, objechawszy Paryż i Damaszki,

Nie dały, jako gdybyś za miłą Ojczyznę Podjętą na swym ciele synom przyniósł bliznę. Zawszeć śmierć wrze na tchórza jako wilk na źrebię, Co mu łytki dygocą, zęby skaczą w gębie.

w. 165 fakcyjować — wichrzyć, tworzyć partie, w. 166 nie ma to repliki — nie ma co mówić, nie można odeprzeć tych zarzutów.

w. 173 Przysięgę — przysięgnę, w. 177 oddawał — rkps: odąwszy.

w. 183 wrze — od „wrzeć”; przeć, napierać, cisnąć, bić, pchać się na kogo; wyrażenie „Zawszeć śmierć mrze” (błędnie! — tak w wydaniu Brucknera) znalazło się w Nowej księdze przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich (opierając się na dziele Samuela Adalberga, oprać, zespół redakcyjny pod kier. J. Krzyżanowskiego, Warszawa 1972, t. 111, s. 513) jako równoważne z przysłowiem „Rzadko kulka tchórza minie”.

¹⁸⁵ Mógłby zażyć i panów w polu kto marsowem,

Kiedyby ich z Warszawą wziąwszy i z Krakowem, Zaniósł pod Urwiżywot albo gdzie szlak złoty.

Byliżby tam dragoni, byłyby piechoty!

Lecz trudno wilkiem orać — co się łyso lągnie,

¹⁹⁰ Łyso ginie; kto nie chce, z góry nie pociągnie!

Patrzcież na świątobliwe ojców swych obrazy.

Które, dokąd świat stoi, nie uznają skazy.

Patrzcie, a kinąwszy cień marnych ozdób plony Ich się imcie przykładem sarmackiej Bellony,

¹⁹⁵ Bo ci nie mając chleba królewskiego bułki,

Nie rzkąc roty usarskie, lecz stawiali pułki

Nie szarków, nie Rusnaczków, owych skotopasów,

Żołnierza ćwiczonego: Węgrów, Szwedów, Sasów,

Co się rodził w obozie, we krwi go kąpała,

²⁰⁰ A trzaskiem muszkietowym matka usypiała,

Co mu nie zadrży czoło, choć w ogniu, choć w kurzu, Za którego piersiami staniesz jak w zamurzu!

[...]

WOJNY CHOCIMSKIEJ CZĘŚĆ CZWARTA

[•••]

Zabielały się góry i Dniestrowe brzegi (Rzekłby kto, że na ziemię świeże spadły śniegi),

²⁰⁵ Skoro Turcy stanęli, skoro swoje w loty

w. 187 Urwiżywot — tj. miejsce niebezpieczne, grożące utrata życia: szlak zloty - tatarski, szJak, którym Tatarzy ciągnęli do Polski, w. 195 nie mając — rkps: nie mają.

w. 197 szarek — hołota, obszarpaniec, oberwaniec; Rusnaczek — Rus-nak. Rusin; skotopas — pastuch.

w. 198 Żołnierza... — lecz żołnierza...

9 — BN 1/19 (W. Potocki: Wiersze wybrane)