oswiecenie2 (3 strony) Nieznany

O�łWIECENIE

Oœwiecenie pierwsz�ą epok�ą w nowo�żytnych dziejach formacj�ą kulturow�ą ca�łkowicie œwiadom�ą swego istnienia. Ówczeœni mówili : "wieku rozumu" (w Anglii), "wieku filozofów" (we Francji) czy wieku "oœwieconym".Przywi�ązywa�ł on szczególn�ą wagê do si�ły rozumu jako œwiat�ła rozjaœniaj�ącego drogi poznania

cz�łowieka i œwiata. �Życie spo�łeczne i kulturalne nacechowane by�ło krytycyzmem wobec istniej�ącej rzeczywistoœci i pragnieniem wyzwolenia cz�łowieka z wiêzów feudalnych, krêpuj�ących jego myœli, hamuj�ących rozwój postêpu, nauki i oœwiaty.

Okres oœwiecenia w Polsce mo�żna podzieli�Ś na trzy fazy:

- wczesn�ą - od lat 40. XVII w. do roku 1764;

- dojrza�ł�ą (czasami stanis�ławowskimi) - lata 1764-1795;

- schy�łkow�ą (oœwieceniem postanis�ławowskim) - lata 1795-1822.

Klasycyzm - wyznacza�ł poezji cele utylitarne, stawia�ł przed ni�ą zadania dydaktyczno-moralizatorskie, wyrastaj�ące z przekonania o ogromnej roli s�łowa jako narzêdzia oddzia�ływania na spo�łecze�ąstwo.

Sentymentalizm - traktowa�ł literaturê jako sposób pokazania wewnêtrznego �życia cz�łowieka oraz kszta�łtowania autentycznych, odrzucaj�ących pozory, wiêzi miêdzyludzkich, co równie�ż prowadzi�ło do moralizatorstwa; g�łównym ideologiem sentymentalizmu by�ł francuski pisarz Jan Jakub Rousseau; termin sentymentalizm upowszechni�ł siê dziêki powieœci angielskiego pisarza Lawrence'a Sterne'a "Powieœ�Ś sentymentalna"; nawi�ązuj�ąc do wielu nurtów myœli filozoficznej (m.in. empiryzmu i sensualizmu), sentymentalizm k�ład�ł nacisk na analizê jednostkowej sytuacji cz�łowieka, na tkwi�ące w nim wewnêtrzne sprzecznoœci; analizowa�ł te�ż sytuacjê spo�łeczn�ą, podkreœlaj�ąc negatywn�ą rolê sztucznie tworzonych barier i przedzia�łów stanowych.

Rokoko - styl charakterystyczny dla wytwornej i subtelnej (rozrywkowej) twórczoœci - dla pewnego typu komedii, oper i drobnych wierszy; istot�ą jego by�ło rozumienie piêkna jako wartoœci podstawowej, daj�ącej przyjemnoœ�Ś obcowania z wytworami sztuki.

Gatunki literackie oœwiecenia:

bajka - wierszowana alegoryczna opowieœ�Ś o zwierzêtach lub ludziach, niekiedy o roœlinach czy przedmiotach, która s�łu�ży do wypowiedzenia pewnej nauki moralnej o charakterze ogólnym i powszechnym, dotycz�ącej stosunków miêdzy ludŸmi; prawda ta wypowiadana jest bezpoœrednio, zwykle jako pointa na ko�ącu utworu, niekiedy ju�ż na pocz�ątku, b�ądŸ te�ż jest tylko sugerowana

czytelnikowi; postacie dzia�łaj�ące wyposa�żone s�ą w pewne cechy jednoznaczne i niezmienne (wilk-drapie�żnik, lis-zdrajca); bajkê charakteryzuje na ogó�ł dyscyplina jêzykowa i d�ą�żenie do �łatwego nawi�ązania kontaktu z odbiorc�ą, co mo�że siê wyra�ża�Ś potocznoœci�ą jêzyka i stylem gawêdziarskim. Podzia�ł bajek: narracyjna (np. La Fontaine, Francja XVII w.), stanowi�ąca jakby zwiêz�ł�ą nowelê o nieskomplikowanej akcji i z niewieloma postaciami oraz bajka epigramatyczna, przewa�żnie czterowersowa, rysuj�ąca pewn�ą elementarn�ą sytuacjê, a na jej tle paralelizm lub kontrast postaw. W okresie oœwiecenia bajka sta�ła siê jednym z g�łównych gatunków, s�łu�ży�ła dydaktyce i moralizatorstwu;

satyra - utwór o celu dydaktycznym, wytykaj�ący i oœmieszaj�ący wady i wystêpki zarówno natury ludzkiej, jak i �życia zbiorowego - obyczajowego, spo�łecznego, politycznego; istot�ą satyry jest krytyka, pos�ługuje siê wiêc ona czêsto deformacj�ą, grotesk�ą, wyostrzeniem atakowanych cech; w Polsce

satyra rozwinê�ła siê zw�łaszcza w okresie oœwiecenia (Krasicki, Naruszewicz), przy czym sta�ła siê œrodkiem konkretnej krytyki spo�łeczno-obyczajowej;

poemat heroikomiczny - utwór epicki, stanowi�ący parodiê eposu bohaterskiego; styl wysoki, zachowywany zgodnie z konwencj�ą dla eposu, stosuje siê w poemacie heroikomicznym do opowiadania na tematy b�łahe i codzienne; cel poematu heroikomicznego jest satyryczno-dydaktyczny lub �żartobliwo-rozrywkowy, cechuje go równie�ż dygresyjnoœ�Ś tonu; liczne sentencje; wystêpuje oktawa, czyli strofa oœmiowersowa o rozk�ładzie rymów: abababcc, gdzie ababab to sytuacja dramatyczna, natomiast cc to czêsto sentencja ("z�łota myœl");

komedia - gatunek dramatyczny o treœci pogodnej, akcji obfituj�ącej w wydarzenia, oraz maj�ącej pomyœlne dla bohaterów zako�ączenie, z elementami komizmu, niekiedy tak�że karykatury, satyry, groteski, maj�ący na celu wywo�łanie œmiechu widza;

sielanka - gatunek poetycki, wywodz�ący siê z antycznej Grecji (idylla Teokryta III w. p.n.e.), obejmuj�ący utwory utrzymane w pogodnym tonie, opowiadaj�ące o �życiu pasterzy lub wieœniaków. W staro�żytnym Rzymie rozwin�ą�ł ten gatunek Wergiliusz;

powieœ�Ś - jeden z g�łównych gatunków nowo�żytnej prozy epickiej, cechuj�ący siê na ogó�ł wiêkszym rozmachem, obszerniejszym uk�ładem w�ątków i postaci, a tak�że zdarzeniowym charakterem œwiata przedstawionego; ukazane w powieœci postacie i zdarzenia s�ą przewa�żnie fikcyjne, zarazem jednak wyraŸnie zindywidualizowane, ukonkretnione, wyposa�żone w bogactwo szczegó�łów; naczeln�ą kategori�ą opisu jest kategoria narratora;

esej - (franc. essai=próba) wypowiedŸ o tematyce literackiej publicystycznej lub filozoficznej, wyró�żniaj�ąca siê swobodnym, osobistym tonem oraz dba�łoœci�ą o formê; od rozprawy (wypowiedzi naukowej lub filozoficznej prezentuj�ącej wyczerpuj�ąco materia�ł dowodowy) esej ró�żni siê wiêksz�ą elastycznoœci�ą formy, siêganiem po œrodki literackie (np. metaforê, obraz, luŸn�ą kompozycjê, tok skojarzeniowy) oraz tym, �że nie d�ą�ży do pe�łnej syntezy, lecz wyra�ża refleksje autora; stwarza iluzjê

szczeroœci;

felieton - (franc. feuilleton=zeszycik, powieœ�Ś w odcinku) gatunek publicystyczny, podejmuj�ący na ogó�ł aktualn�ą problematykê w sposób swobodny, impresyjny, pos�ługuj�ący siê metafor�ą i skojarzeniem, niekiedy fikcj�ą literack�ą; felieton ma na celu budzenie zaciekawienia, nawi�ązanie

bezpoœredniego kontaktu z czytelnikiem; atrakcyjna forma �ł�ączy siê z lekkoœci�ą tonu i czêsto �żartobliwym lub satyrycznym charakterem; aktualny temat jest traktowany w felietonie w sposób dygresyjny, zró�żnicowany stylistycznie, subiektywny, a uogólnienia maj�ą charakter raczej

hipotetyczny;

poemat heroiczny - pokazywa�ł wzorcowe postacie na tle donios�łych wydarze�ą historycznych; "Jagiellonida" Tomaszewskiego;

poemat opisowy - utwór dydaktyczno-filozoficzny, którego treœci�ą jest przedstawienie jakiegoœ fragmentu rzeczywistoœci jako podstawy do szerszych uogólnie�ą; opis podporz�ądkowany jest wizji ogólnej, okreœlonej koncepcji natury, œwiata; w okresie oœwiecenia poemat opisowy wyra�ża�ł

pochwa�łê cz�łowieka jako twórcy przyrody; komedia dell'arte - literatura plebejska;

oda - utwór poetycki, który charakteryzuje wznios�łoœ�Ś tematu i stylu, s�ławi�ący osobê, ideê, wydarzenie; gatunek wykszta�łcony w staro�żytnoœci; wg poetyki klasycystycznej oda mia�ła �ł�ączy�Ś elementy retoryczne i liryczne; mia�ło siê w niej wyra�ża�Ś uniesienie; dopuszczalna wiêc by�ła pewna swoboda kompozycyjna; w okresie oœwiecenia oda s�łu�ży�ła do wyra�żania tematyki okolicznoœciowej oraz filozoficzno-moralnej.

Kierunki filozoficzne w XVIII w.:

empiryzm - (empiria-doœwiadczenie); prekursorem by�ł angielski filozof Francis Bacon (czyt. bejkn); k�ład�ł nacisk na rolê doœwiadczenia w procesie poznawania œwiata, odrzucaj�ąc to wszystko, czego nie da siê potwierdzi�Ś praktycznie;

racjonalizm - twórc�ą by�ł Kartezjusz ("Rozprawa o metodzie"); przywi�ązywa�ł on szczególn�ą wagê do roli rozumu w poznawaniu prawdy, by�ł zwolennikiem systematycznego, rozumowego �ładu w dochodzeniu do prawdy, odrzuca�ł wszelkie uprzedzenia i przes�ądy; przedstawicielami tego kierunku

byli Wolter oraz Denis Diderot;

deizm - owoc racjonalizmu przeciwstawiaj�ącego siê wiedzy objawionej i dogmatom wiary; deiœci uznawali istnienie Boga jako stwórcy œwiata, uznawali te�ż wagê nakazów moralnych p�łyn�ących z religii, odrzucali objawienie i wyznaniowe formy wiary; deistami byli Diderot oraz Wolter,

obaj walcz�ący z fanatyzmem religijnym;

ateizm - (lub materializm) pogl�ąd odrzucaj�ący istnienie Boga; pojawi�ł siê w pismach francuskiego filozofa przyrody Paula Holbacha;

irracjonalizm - pogl�ąd filozoficzny, g�łosz�ący, �że rzeczywistoœ�Ś jest niedostêpna poznaniu rozumowemu i odwo�łuj�ący siê do przekona�ą wyprowadzonych z intuicji, wiary, instynktu i tradycji; wykszta�łci�ł siê pod koniec epoki oœwiecenia;

sensualizm - Ÿród�łem wiedzy s�ą wra�żenia zmys�łowe; twórc�ą by�ł John Locke (lok); twierdzi�ł, �że cz�łowiek rodzi siê jako "czysta karta" (tabula rasa), czyli �że nie ma doœwiadcze�ą, wrodzonych idei czy zasad i kszta�łtuj�ą siê one dopiero w ci�ągu �życia. Postawê ludzi oœwieceniowych znamionowa�ły: utylitaryzm (najwy�ższy cel postêpowania to po�żytek jednostki i spo�łecze�ąstwa), humanitaryzm, optymizm, krytycyzm.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
(3 strony) Nieznany
mecenat w oswieceniu (3) Nieznany
Nieznamy prawdy o Oswiecimskim
Nieznamy Prawdy O Oswiecimskim Nieznany
UMOWA SPOLKI Nieznany
00110 9942b2b7d9e35565ed35e862c Nieznany
CISAX01GBD id 2064757 Nieznany
SGH 2200 id 2230801 Nieznany

więcej podobnych podstron