83672 Władza monarsza w teorii i praktyce od starożytności do XX wieku 2

ZESTAW TRZECI. Arkusz II

CZĘŚĆ III. CESARSTWO RZYMSKIE

Źródło H

Autobiografia Oktawiana

w: Na tabliczce, papirusie i pergaminie, oprać. A Paner, J. Iluk, Koszalin, 1997, s. 88

Senat i lud rzymski jednomyślnie uznał, że sam jeden powinienem otrzymać najwyższą władzę w urzędzie stróża praw i obyczajów, odrzuciłem wszelkie godności sprzeczne z obyczajem przodków. Zadanie nałożone mi po tym przez senat wykonywałem jako trybun ludowy. [...] Przez czterdzieści lat byłem pierwszy na liście senatorów [...].

ŹRÓDŁO 1

Kasjusz Dion, Historia rzymska, rozdz. LIII

w: Na tabliczce, papirusie i pergaminie, oprać. A. Paner, J. Iluk, Koszalin, 1997, s. 94

Tytuł imperatora przybierają nie tylko ci, którzy odnieśli jakieś zwycięstwo, lecz również inni dla oznaczenia ich nieograniczonej władzy, zamiast tytułu króla lub dyktatora. Tego ostatniego tytułu nie noszą oni wprawdzie, ponieważ nie jest on w państwie dobrze widziany, jego treść zamykają w tytule imperatora. Na podstawie tego tytułu zarządzają pobór wojska, ściągają podatki, wypowiadają wojnę, zawierają pokój, panują wszędzie nad prowincjami i obywatelami, tak że w obrębie murów mogą karać nawet śmiercią rycerzy i senatorów. Wykonują oni uprawnienia, które zresztą przysługiwały konsulom lub innym organom wyposażonym w pełnię władzy.

ŹRÓDŁO J

Aureliusz Wiktor, O cezarach

Waleriusz Dioklecjan [...] posiadał wprawdzie liczne przymioty godne wielkiego męża, nie wszystkie jednak rysy charakteru jego zasługują na nasze uznanie. Był on pierwszym, który nosił wyszukane, złotem tkane, jedwabne szaty i znajdował upodobanie w obuwiu purpurowym, wysadzanym drogimi kamieniami. [...] Jeśli już to jest dowodem zarozumiałości, pychy i chęci wynoszenia się ponad innych rzymskich obywateli, to jest to drobnostka w porównaniu z tym, że od czasów Kaliguli i Domicjana polecił tytułować się publicznie panem i bogiem, i przy powitaniu cześć boską sobie oddawać.[...] Wszystkie te wady, któreśmy wytknęli, wyrównywały jednak jego zalety. Bo choć panem nazywać się kazał, był naprawdę ojcem dla swych poddanych.

CZĘŚĆ IV. EPOKA NOWOŻYTNA

ŹRÓDŁO K

Niccolo Machiavelli, Książę, rozdz. XVIII W jaki sposób powinni książęta dotrzymywać wiary, 1516 r.

w: Wiek XVI-XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi, oprać. M. Sobańska-Bondaruk, S B. Lenard, Warszawa 1997, s. 172-173

Musicie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby prowadzenia walki: jeden - prawem, drugi - silą; pierwszy'jest to sposób ludzki, drugi zwierzęcy, lecz ponieważ częstokroć pierwszy nie wystarcza, wypada uciekać się do drugiego. Dlatego książę musi dobrze umieć się posługiwać naturą zwierzęcia i człowieka [...]

A nigdy nie zbrakło księciu przyczyn prawnych, by upiększyć wiarolomstwo. Można by na to dać niezliczone przykłady [...] i wykazać, ile traktatów pokojowych [...] stało się nieważnymi [...] skutkiem wiarotomstwa książąt, a ten wyszedł lepiej, który lepiej umiał używać natury lisa [...] Trzeba więc, by miał on umysł giętki, stosownie do tego, jak [...] i zmienne koleje losu nakazują i [...] nie powinien porzucać dobrego, gdy można, lecz umieć wejść w zło, gdy trzeba [...].

ŹRÓDŁO L

Poglądy Piotra Skargi na władzę królewską

P Skarga, Kazania sejmowe, Wroclaw-Warszawa -Kraków 1995

Dobre absolutum dominium, i nad nie lepszego rządu być nie może. Dobre panowanie nikomu niepodległe przy świętym, dobrym, mądrym i pobożnym monarsze, któremu prawem jest bojaźń Boża, sądową stolicą mądrość Boska i sprawiedliwość, i potężna egzekucyja do karania i darowania. Mocą jego jest, po Panu Bogu, dobry żołnierz i bogate pieniądze. Lecz niewiele takich. Dlategoż do monarchy i króla przykłada ludzki rozum radę i prawa, krócąc [ograniczając] i okreszając moc jego, a pomagając rozumowi jego, aby nie pobłądził, a złym się tyranem nie stawał.

ŹRÓDŁO M

Pomnik króla Zygmunta III Wazy, wzniesiony przez jego syna Władysława IV w 1644 roku w Warszawie

ŹRÓDŁO N

Ludwik de Saint-Simon' o rządach osobistych Ludwika XTV

Saint-Simon, Parallele w: Europa w okresie Ludwika XIV

Od chwili objęcia rządów [...] przestrzega) Ludwik XIV przez cale życie dwóch zasad. Jedna [..] polegała na tym, by nie mieć nadal nigdy pierwszego ministra [...]. Druga [...] zasadzała się na tym, że umieszcza! w Radzie jedynie ludzi miernego [trzeciego] stanu [...], którzy cale swe znaczenie zawdzięczaliby jedynie swemu stanowisku [...], których mógłby traktować i usuwać, jak i kiedy mu się spodoba, a którzy sami przez się nie będąc niczym, spadliby z powrotem w nicość, z której ich wyciągnął. [...] Poza tą polityką trzymania magnatów [arystokratów] z dala od Rady, uprawiał jeszcze inną, dążąc do tego, by ich poniżyć, upodlić, zawstydzić [...].

¹ Ludwik dc Rouvroy dc Saint-Simon (1675-1755) - pisarz francuski, autor Pamiętników stanowiących plastyczny obraz życia dworu za panowania Ludwika XIV i w okresie regencji.

ŹRÓDŁO O

Fryderyk II o ideale i obowiązkach oświeconego władcy absolutnego

w: Europa w wieku Oświecenia (1715-1789)

A. Fryderyk II, r.\ntimachiavel [Antyniakiawel], 1738 r.

Roz. I. Przestrzeganie prawa jest pierwszą powinnością monarchy. Ponad wszystko ma stawiać dobrobyt swych ludów. Winien być powiększycielem albo też twórcą ich powodzenia i szczęśliwości [...|. Daleki od tego, by być nieograniczonym władcą swych poddanych, panujący jest tylko pierwszym ich sługą, narzędziem ich szczęścia [...].

Roz. II. Książę winien myśleć, jak uszczęśliwić swój naród, takie jest moje zdanie! Naród zadowolony nie będzie nigdy myślał o buncie, naród szczęśliwy bardziej się lęka utraty swego władcy, będącego równocześnie jego dobroczyńcą, niż on sam postradania swej władzy.

103