Zagadnienie

Podstawowe informacje

Czas trwania

od połowy XX w. do dziś

Filozofia

-    wiele różnych nurtów

-    najgłośniejszy kierunek to postmodernizm, głoszący nieistnienie obiektywnej prawdy i względność prawd indywidualnych, innych dla każdego człowieka,

a skutkiem tego jałowość sporów etycznych, estetycznych czy nawet naukowych

Sztuka

-    brak jednego wyraźnie dominującego nurtu, częste zmiany mody

-    chętne sięganie do technik takich jak kolaż, happening, nagrania wideo

-    szokowanie widza (np. epatowanie seksem, wulgarnym słownictwem) uważane niekiedy za ważny cel artystyczny, ważniejszy niż np. doskonałość formalna

Zagadnienia

polityczne

-    przez kilkadziesiąt lat uzależnienie polityczne Polski od ZSRR

-    w latach 90. XX w. odzyskanie niezależności i zwrot ku Zachodowi

Sytuacja

społeczna,

czynniki

gospodarcze

-    w okresie PRL-u brak wolności ekonomicznej, politycznej i twórczej; wszystkie sfery życia społecznego uzależnione od decyzji partyjnej elity

-    degradacja życia codziennego (kolejki, braki w zaopatrzeniu, buble), języka (partyjna nowomowa), etyki (bumelanctwo, niedbalstwo w pracy)

-w latach 90. XX w. eksplozja przedsiębiorczości i przemiany społeczne; z jednej strony nowi ludzie sukcesu, z drugiej bezrobocie, zagubienie i beznadziejność

Wpływy

zewnętrzne,

język

-    w okresie PRL-u odgórne narzucanie oficjalnie popieranych tematów i twórców; cenzura nie pozwala rozpowszechniać utworów uznanych za nieprawomyślne

-język literatury zbliżony do języka potocznego

-    u wielu twórców poszukiwania językowe

Cele i główne cechy literatury

-    po okresie PRL-u zaangażowanie się wielu twórców przeciwko narzuconej władzy (wydawanie utworów poza zasięgiem cenzury: w podziemiu lub za granicą)

-    charakterystyczny jest autotematyzm (skupienie się na twórcy i procesie tworzenia), dyskursywizacja (dialog z czytelnikiem, pozornie chaotyczny rozwój wypowiedzi), eklektyzm (łączenie różnych stylów i gatunków literackich w jednym dziele),

ironia (dystans do własnej wypowiedzi, niekiedy ostentacyjna), intertekstualność (gra literacka, odsyłanie do innych dzieł, cytaty, kolaże)

-    u wielu poetów tendencje klasycyzujące — nawiązywanie do dawnych stylów

Tematyka

-    dramatyczne przeżycia wojenne, podważające sens etyki czy religii; holokaust

-    człowiek w groteskowym świecie PRL-u

-    świat dzieciństwa, często wspomnienia wojenne lub z półmitycznych Kresów

-    sztuka, poezja, proces twórczy, codzienne przeżycia artysty

-    poszukiwanie opoki moralnej lub wyraz braku niewzruszonych prawd

Typ

autora

-    niewzruszony autorytet moralny, wypowiadający się publicznie na różne tematy

-    opozycjonista, buntownik, sprzeciwiający się konwencjom i autorytetom

-    osoba unikająca rozgłosu, rzadko dzieląca się swymi lirycznymi przemyśleniami

Typowy

bohater

-    pisarz tworzący swe dzieło czy piszący wspomnienia

-    człowiek zbuntowany, ale i zagubiony, osaczony

Zasady

poezji

zdecydowanie przeważa wiersz wolny, często z dobitnymi przerzutniami i poszukiwaniami językowymi; rym i rytm zasadniczo tylko w funkcji stylizacyjnej

Uprawiane gatunki literackie; najbardziej znane dzieła

liryka: utwory Wisławy Szymborskiej, Zbigniewa Herberta, Jana Twardowskiego powieść-groteska: Tadeusz Konwicki Mata apokalipsa dramat groteskowy: Tadeusz Różewicz Kartoteka, Sławomir Mrożek Tango esej: Czesław Miłosz Ziemia Ulro, Zbigniew Herbert Barbarzyńca w ogrodzie różne odmiany dziennika: Marii Dąbrowskiej, Witolda Gombrowicza sylwa współczesna: Czesław Miłosz Piesek przydrożny