1300739699

których mowa w art. 33¹ k.c., dowodzi, że teza taka jest nietrafna nie tylko dogmatycznie, ale także w świetle obowiązujących przepisów. Problem statusu ułomnych osób prawnych wynika bowiem właśnie z faktu, że ustawa przyznaje im zdolność prawną, odmawiając zarazem uznania ich za osoby prawne. De lege lata można zatem nie być osobą prawną, a mimo to mieć zdolność prawną. Rację ma A. Stelmachowski, twierdząc, że „Osobowość prawna jest pochodną zdolności prawnej, a nie odwrotnie”¹⁶.

Należy także zgodzić się z cytowanym wyżej autorem, który trafnie zwraca uw agę, że „mówiąc o osobach prawnych mamy na myśli [...] wszystkie inne podmioty prawne nie będące osobami fizycznymi, a wyposażone w zdolność prawną”¹⁷. To stwierdzenie, niezależnie od przyjmowanego rozwiązania legislacyjnego, dotyka istoty zagadnienia, które polega na tym, że w obrocie wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje osób praw a pryw atnego: osoby' fizyczne i inne osoby. Podstawowym kryterium jest naturalna zdolność prawna, a w jej konsekwencji zdolność do czynności prawny ch (pomijam tu kwestie ograniczenia zdolności do czynności prawnych będących wynikiem wieku lub ubezwłasnowolnienia). Osoba fizyczna ma naturalną zdolność prawną przez sam fakt urodzenia, a nieograniczoną zdolność do czynności prawnych przez fakt osiągnięcia odpowiedniego wieku. Osoba inna niż fizyczna uzyskuje zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnej jako wynik pewnej konwencji przyjętej przez ustawodawcę. Jest to sztuczny byt stworzony przez prawo na wzór osoby fizycznej. System prawny, przyznając człowiekowi zdolność prawną, jedynie potwierdza (deklaratywnie) jego status prawny osoby fizycznej jako osoby prawa cywilnego (nie nadaje takiego statusu). System prawny nie tworzy bytu naturalnego osoby fizycznej.

6. USTAWODAWCA JAKO „STWÓRCA” OSOBY PRAWNEJ

W przypadku osób prawnych system prawny tworzy ich byt, umożliwiając ich istnienie w obrocie cywilnoprawnym. Jest to podejście zgodne z realistyczną teorią istoty osób prawnych uznających za osoby prawne twory społeczne. Nie można zatem podzielić poglądu, stosownie do którego przy jęcie, iż osobowość prawna jest pochodną zdolności prawnej, a nie odwrotnie, ma uzasadnienie wyłącznie w przypadku, gdy odrzuci się koncepcję ułomnej osoby prawnej. Stwierdzenie takie jest bowiem neutralne z punktu widzenia koncepcji ułomnych osób prawnych. Akcentuje ono jedynie sztuczność konstrukcji ułomnej osoby prawnej.

Problem ułomnych osób prawnych nie powstał dlatego, że zdolność prawna jest pochodną osobowości prawnej, ale wskutek formalistycznej definicji osobowości prawnej zawartej w art. 33 k.c., stanowiącej, że osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Jeżeli zatem przepis szczególny przyznaje jednostce organizacyjnej zdolność prawną, a nie przy znaje osobowości prawnej, wówczas okazuje się, że dychotomiczny podział osób prawnych jest niewystarczający, gdyż nie odpowiada dynamicznym procesom zachodzącym w praktyce obrotu, która „nie mieści” się w sztywnych koncepcjach dogmatycznych znajdujących swoje odbicie w rozwiązaniach legislacyjnych. Jeżeli przepis art. 33 k.c. stanowiłby, że osobami prawnymi są Skarb Państwa i inne osoby, któiym przepisy szczególne przyznają zdolność prawną, wówczas problem nie ujawniłby się.

Znamienne jest to, że z chwilą wyraźnego przy znania spółkom osobowym zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych dla praktyki obrotu nie występuje problem ich osobowości prawnej. W tym sensie cytowany wyżej pogląd Romana Longchamps de Beriera, iż „Problem osoby prawniczej jest problemem wyłącznie naukowym, przy którym nie chodzi o tworzenie nowych zasad prawnych, lecz jedynie o naukową konstrukcyę tego, co ustawodawca już stanowczo i definitywnie wypowiedział”, jest trafny. Jedynym istotnym kryterium rozróżnienia staje się bowiem odpowiedzialność wspólników spółki osobowej i spółki kapitałowej, która jednak nie decyduje o istocie osobowości prawnej. Drugim kryierium jest kryterium podatkowe związane z problematyką podwójnego opodatkowania wspólników¹ spółek kapitałowych i pojedynczego opodatkowania wspólników' spółek osobowych, co jednak jest obojętne z punktu widzenia teorii cywilistycznych wyjaśniających istotę osoby prawnej.

Prowadzi to do wniosku, że dla praktyki obrotu podstawowe znaczenie ma uregulowanie kwestii zdolności prawnej, a więc podmiotowości prawnej i wynikającej z niej zdolności do czynności prawnych oraz zdolności sądowej, a także prawa do występowania podmiotu prawa pod własną nazwą w obrocie gospodarczym. Obserwacja praktyki obrotu powinna być zatem istotną wskazówką dla ustaw odawcy' i tych przedstawicieli doktryny prawa cywilnego, którzy de facto ..fetyszyżują” pojęcie osobowości prawnej, pozwalając na zerwanie związku między zdolnością prawną (podmiotowością prawną) a osobowością prawną w tym znaczeniu, że dopuszczają funkcjonowanie podmiotów' prawa niemających osobowości prawnej. Znamienne jest, że przyjęcie także w obec ułomnych osób prawnych metody normatywnej (formalnej) ich uznania przez prawo cywilne za osoby prawa prywatnego wywołuje nowe wątpliwości dotyczące z kolei kw alifikacji jako ułomnej osoby prawnej spółki cywilnej, wspólnoty mieszkaniowej, stowarzyszenia zwykłego itp.

Jak się wydaje, przy analizach dogmatycznych poświęconych koncepcji osobowości prawnej i związanych z tym koncepcji ułomnych osób prawnych, zapomina się, że zasada autonomiczności w prawie cywilnym powJnna być rozpatrywana w kontekście: autonomii woli podmiotów' prawa prywatnego w płaszczyźnie funkcjonalnej (np. zasada ¹⁶ A. Stelmachowski, Zarys..., s. 162.