2740390324

Rozdział I. Zagadnienia ogólne

Polski kodeks handlowy z 1934 r. był wzorowany na niemieckim kodeksie handlowym i stanowił fundament prawa handlowego będącego wówczas odrębną gałęzią prawa. W okresie PRL z przyczyn politycznych prawo to nie stanowiło nawet przedmiotu rozważań naukowych. Jego przepisy zostały w zasadzie uchylone, nieliczne pozostały w mocy albo w zmodyfikowanej postaci zostały przeniesione do aktów normatywnych ówczesnego ustroju socjalistycznego. W ustroju tym obowiązywało tzw. prawo obrotu uspołecznionego, które obsługiwało gospodarkę nakazowo-rozdzielczą, a kodeks cywilny z 1964 r. (k.c.) wprowadził zasadę jedności prawa cywilnego. Kolejna zmiana ustroju spowodowała „odrodzenie się" nielicznych utrzymanych w mocy przepisów prawa handlowego, uchylenie tych dotyczących obrotu uspołecznionego oraz uchwalanie nowych przepisów charakterystycznych dla gospodarki rynkowej. Prawo handlowe nie stało się jednak odrębną gałęzią prawa, zagadnienia obrotu profesjonalnego nadal reguluje prawo cywilne (podobnie jak np. w prawie szwajcarskim, holenderskim czy włoskim), ale fakt ten nie przekreśla istnienia w nim szczególnej regulacji, specyficznej w stosunku do unormowań tzw. powszechnego prawa cywilnego (tj. odnoszących się do wszystkich podmiotów tego prawa). O specyfice prawa handlowego przesądza właśnie ta regulacja, tworząca pewną całość, z której wynikają szczególne normy prawne dotyczące obrotu profesjonalnego. Obrót handlowy charakteryzują kryteria np. szybkości, bezpieczeństwa, kredytu, sposobu rozliczania się, trwałości relacji, szablonowości postępowania oraz podwyższonego poziomu wymagań wobec przedsiębiorców. Zasady prawa handlowego (gospodarczego prywatnego) modyfikują zasady prawa cywilnego, przez co istnieją podstawy do funkcjonowania wyodrębnionej przedmiotowo dziedziny (szczególnego działu prawa cywilnego) zwanej prawem handlowym.

Nazwa „prawo handlowe" występuje w większości systemów prawnych o tradycjach romańskich, w innych używa się określeń np.: „prawo gospodarcze", „prawo gospodarcze prywatne", „prawo obrotu gospodarczego", „prawo przedsiębiorstw" oraz „prawo przedsiębiorstwa". W definicjach prawa handlowego uwzględnia się z reguły dwa zagadnienia, tj. ustrój przedsiębiorców oraz stosunki (czynności) prywatnoprawne z ich udziałem. W zakresie drugiego elementu tej definicji bierze się pod uwagę tylko stosunki między przedsiębiorcami (ujęcie wąskie) albo także ich stosunki z podmiotami niebędą-cymi przedsiębiorcami (ujęcie szerokie).

Źródłami prawa handlowego są powszechnie obowiązujące źródła prawa stanowionego w rozumieniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r., czyli: Konstytucja RP, konwencje międzynarodowe, ustawy, rozporządzenia wykonawcze i akty prawa miejscowego. Źródłami prawa handlowego są także źródła prawa unijnego oraz prawo zwyczajowe.

Konstytucja RP reguluje między innymi fundamentalne zasady ustroju gospodarczego (zob. pkt 1.2.1), ale największe znaczenie dla prawa handlowego materialnego ma kodeks cywilny, zgodnie ze wspomnianą już zasadą jedności prawa cywilnego. Ta zasada wyraża pewną ideę, w praktyce zaś występuje zjawisko dekodyfikacji prawa cywilnego, które powoduje, że wiele kwestii z zakresu tego prawa, a więc także prawa handlowego, uregulowanych jest poza kodeksem cywilnym. Niektóre z tych kwestii regulują także ustawy o charakterze kodyfikacji, tj. kodeks spółek handlowych oraz kodeks morski, a pozostałe ujęte są w licznych aktach rangi ustawowej, spośród których wymienić można np. ustawy: prawo spółdzielcze, prawo bankowe, o działalności ubezpieczeniowej oraz