plik


ÿþMgr And|elika Leja Radio RMF Kraków System ochrony prawnej praw jednostki w Unii Europejskiej Uwagi wstpne Kwestia dotyczca praw czBowieka i ich ochrony pojawiBa si w prawie mi- dzynarodowym po drugiej wojnie [wiatowej. wcze[niej prawa czBowieka byBy domen stosunków wewntrznych midzy paDstwem a ludno[ci, z reguBy oby- watelami. idea takich praw powstaBa jako koncepcja filozoficzna, nierozdzielnie Bczona z ideami demokracji oraz trójpodziaBem wBadz, który gwarantuje reali- zacj tych idei1. punktem zwrotnym w usystematyzowaniu praw podstawowych byBo przy- jcie w formie uroczystej Deklaracji podczas szczytu w nicei w 2000 r., Kar- ty praw podstawowych, która mimo swego niewi|cego charakteru, staBa si  kamieniem wgielnym traktatu Ustanawiajcego Konstytucj dla europy. na uwag zasBuguje równie| fakt, |e Kpp do zbioru praw podstawowych zalicza zasady sBu|ce ochronie praw jednostki w ramach struktur Unii europejskiej, wymieniajc w ich gronie jako jedn z podstawowych  zasad prawa do sdu, a tak|e gwarantujc jednostce mo|liwo[ci korzystania ze [rodków procesowych w ramach struktur Ue/wspólnot. prawo Do sDU jaKo poDstawowe prawo jeDnostKi jak wspomniaBam, za podstawowe prawo jednostki uwa|a si prawo do sdu, a jednocze[nie za wa|ny element demokratycznego paDstwa prawnego. prawo do sdu pozostaje w [cisBym zwizku z ochron wolno[ci i praw oraz poszuki- waniem [rodków dla skutecznej ich realizacji2. 1 M. perkowski, Ludzki wymiar integracji europejskiej, [w:] Integracja Europejska, wprowadze- nie, warszawa 2002, s. 340 341. 2 j. goBaDczyDski, a. Krzywonos, Prawo do sdu, [w:] Prawa i wolno[ci obywatelskie w Konsty- tucji RP, B. Banaszak, a. preisner (red.), warszawa 2002, s. 743. anD|eliKa leja 568 Zasada prawa do sdu jako naczelna zasada wymiaru sprawiedliwo[ci wy- wodzi si z generalnej zasady konstytucyjnej, stwierdzajcej, |e rzeczpospolita polska jest demokratycznym paDstwem prawnym (art. 2 Konstytucji rp) i jest statuowana wprost w art. 45 ust. 1 Konstytucji rp, wedBug którego: Ka|dy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwBoki przez wBa[ciwy, niezale|ny, bezstronny i niezawisBy sd. Z drugiej strony owa zasada wyra|ona jest równie| w art. 6 Konwencji o ochronie praw czBowieka i podstawowych wolno[ci, wedBug którego ka|dy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w roz- sdnym terminie przez niezawisBy i bezstronny sd ustanowiony ustaw, przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowizkach o charakterze cywilnym3. na ow zasad powoBuje si równie| Karta praw podstawowych w rozdziale Vi w art. 47, który brzmi: Ka|da osoba, której prawa i wolno[ci zagwaranto- wane przez prawo Unii zostaBy naruszone, ma prawo do zBo|enia w sdzie sku- tecznego [rodka prawnego (& ) Ka|da osoba ma prawo, by jej sprawa zostaBa rozpatrzona przez ustanowiony wcze[niej ustaw, niezawisBy i bezstronny sd, w odpowiednim terminie i w uczciwym jawnym, postpowaniu. art. 47 Karty praw podstawowych znajduje swe podstawy w orzecznictwie europejskiego trybunaBu sprawiedliwo[ci. prawo to obejmuje równie| prawo do skutecznego [rodka odwoBawczego, który ets stworzyB na podstawie swych wy- roków oraz bezstronnego sdu jako konsekwencje utworzenia wspólnoty prawa. Ust. 2 art. 47 Karty jest pochodn art. 6 ust. 1 eKpCz. artykuB ten jest zgodny z orzecznictwem ets oraz zasadami konstytucyjnymi paDstw czBonkowskich4. na przedmiotow zasad powoBuje si równie| w tytule Vi, artykuB ii  107 projekt traktatu Ustanawiajcego Konstytucj dla europy. Brzmi on w nastpu- jcy sposób: Ka|da osoba, której prawa i wolno[ci zagwarantowane przez pra- wo Unii zostaBy naruszone, ma prawo do skutecznego [rodka prawnego przed sdem, zgodnie z warunkami przewidzianymi w niniejszym artykule. Ka|da oso- ba ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jej sprawy w rozsd- nym terminie przez niezawisBy i bezstronny sd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy. Ka|da osoba ma mo|liwo[ uzyskania porady prawnej, skorzystania z pomocy obroDcy i przedstawiciela5. Zasada prawa do sdu jest realizowana zarówno przez przepisy prawa mate- rialnego, procesowego oraz przez struktur wymiaru sprawiedliwo[ci. Zasada ta sprowadza si do uprawnienia przysBugujcego ka|demu podmiotowi prawa do uzyskania ochrony jego praw podmiotowych w drodze postpowania sdowego 3 a. ZieliDski, Postpowanie cywilne. Kompendium, warszawa 2000, s. 16. 4 s. Hambura, M. MuszyDski, Karta Praw Podstawowych. Komentarz, Bielsko-BiaBa 2001, s. 187. 5 Http://europa.eu.int/eur-lex/lex/joHtml.do?uri=oj:C:2004:310:soM:pl:HtMl. systeM oCHrony prawnej praw jeDnostKi w Unii eUropejsKiej 569 przeprowadzonego w odpowiedniej formie, zapewniajcej bezstronno[ i prawo przedstawiania swojego stanowiska6. na gruncie postpowania cywilnego omawiana zasada oznacza, |e paDstwo ma obowizek zapewni ka|dej jednostce skuteczn mo|liwo[ skierowania swojej sprawy na drog postpowania cywilnego. nale|y podkre[li, |e prawo do rzetelnego procesu sdowego zajmuje tak wa|ne miejsce, i| nie jest dopuszczalna, pod re|imem zasady rzdów pra- wa, jakakolwiek wykBadnia [cie[niajca to prawo. prawo do sdu oznacza te| obowizek sdów rozpoznawania spraw skierowanych na drog postpowania cywilnego w rozsdnym terminie. Chodzi o to, aby |aden obywatel nie oczeki- waB nadmiernie na rozpoznanie i zakoDczenie jego sprawy. jedn z barier, któ- re mog skutecznie przeciwdziaBa zasadzie prawa do sdu s wysokie koszty sdowe. Mog one bowiem uniemo|liwi stronie gorzej sytuowanej material- nie, wniesienie swojej sprawy do sdu celem jej rozpoznania i wydania orze- czenia sdowego. w takich sytuacjach nie tylko prawem, ale i obowizkiem sdu jest  w zale|no[ci od okoliczno[ci  caBkowite lub cz[ciowe zwolnienie strony od obowizku ponoszenia kosztów sdowych, a nawet ustanowienia dla takiej strony obroDcy z urzdu w osobie adwokata lub radcy prawnego. podkre[lenia wymaga obowizek sdu, gdy| w [wietle zasady prawa do sdu wywodzcej si z art. 2 Konstytucji rp i statuowanej w art. 45 ust. 1 Konsty- tucji oraz art. 6 Konwencji, niedopuszczalna jest w tym wzgldzie jakakolwiek dowolno[. Kodeks postpowania cywilnego w art. 111 i nast. normuje instytucj zwol- nienia od kosztów sdowych. wBa[ciwe stosowanie tej instytucji jest [ci[le zwi- zane z zasad prawa do sdu7. FormuBa prawa do sdu nie jest jedyn, jak mo|na spotka w literaturze przedmiotu. oprócz niej wystpuj inne wyra|enia takie jak prawo do wymiaru sprawiedliwo[ci, prawo do drogi sdowej, prawo do sprawiedliwego procesu sdowego i prawo do powództwa obrony przed sdem oraz prawo do ochrony prawnej. Zakres podmiotowy zasady prawa do sdu zostaB okre[lony szeroko i jest wyznaczany przez termin  ka|dy , który odnosi si do praw czBowieka, a nie obywatela. potwierdzeniem powszechnego dostpu do sdu jest stanowisko tK w orzeczeniu z 25 lutego 1992 r., w którym wyra|ony zostaB pogld, |e z zasady wymiaru sprawiedliwo[ci oraz demokratycznego paDstwa prawnego wprowa- dzi nale|y zasad prawa do sdu obywateli i innych podmiotów wystpujcych w obrocie prawnym. oznacza to, |e uprawnienie to przysBuguje osobom fizycz- 6 j. goBaczyDski, a. Krzywonos, Prawo..., wyd. cyt., s. 730. 7 a. ZieliDski, Postpowanie cywilne. Kompendium, warszawa 2000, s. 16. anD|eliKa leja 570 nym (obywatelom polskim, cudzoziemcom, bezpaDstwowcom), a tak|e osobom prawa publicznego i gospodarczego, czyli wszystkim podmiotom wystpujcym w obrocie prawnym. prawo do sdu znalazBo swoje miejsce we wszystkich podstawowych kon- wencjach dotyczcych praw czBowieka, powszechnej Deklaracji praw CzBowie- ka z 1948 r., Konwencji o ochronie praw CzBowieka i podstawowych wolno- [ci z 1950 r., w Midzynarodowym pakcie praw obywatelskich i politycznych z 1966 r. Konwencje te stanowi, i|  ka|dy ma prawo do rozpatrzenia sprawy przez wBa[ciwy, niezale|ny i bezstronny sd ustanowiony przez ustaw, przy orzekaniu co do zasadno[ci oskar|enia przeciwko niemu w sprawach karnych oraz co do jego praw i obowizków w sprawach cywilnych. Midzynarodowoprawne okre[lenie  prawo do sdu jest zbli|one we wszystkich podstawowych konwencjach o prawach czBowieka. niemal identycz- ne s wymagania dotyczce sdu jako organu rozpoznajcego sprawy. wszdzie mówi si, |e ma by to organ bezstronny i niezawisBy, w konwencjach nakazuje si, aby organ ten byB ustanowiony przez ustaw wydan przez wBadz ustawo- dawcz. Ustawa musi budowa ramy organizacyjne ustroju sdów8. Zasada niezawisBo[ci sdu wymaga, aby byB on niezale|ny zarówno od wBa- dzy wykonawczej, jak i stron postpowania. Zasada ta zostaBa sformuBowana w orzeczeniu trybunaBu praw CzBowieka w sprawie Zand. trybunaB praw CzBo- wieka w tej sprawie stwierdziB, |e nieusuwalno[ sdziego w czasie sprawowa- nia urzdu niezale|nie czy jest ograniczona kadencj, czy nominacj na staBe, jest konieczn przesBank niezawisBo[ci i std jest elementem gwarancji euro- pejskiej Konwencji (art. 6 ust. 1)9. oCHrona praw jeDnostKi w Unii eUropejsKiej ochrona praw jednostek w Unii europejskiej sprawowana jest przez sd pierwszej instancji oraz europejskiego trybunaBu sprawiedliwo[ci. podkre[li jednak nale|y, i| sdami wspólnotowymi s nie tylko ww. sdy, ale tak|e wszystkie sdy krajowe paDstw czBonkowskich poczwszy od sdów rejonowych, po najwy|sze organy wymiaru sprawiedliwo[ci, jak sd najwy|szy czy naczelny sd administracyjny. Definicja sdu wspólnotowego jest bardzo szeroka  nie do[, |e jest nim ka|dy sd krajowy paDstwa czBonkowskiego, ale jeszcze mo|e nim by organ administracji paDstwowej, przed którym toczy si postpowanie. wystarczy, 8 j. goBaczyDski, a. Krzywonos, Prawo..., wyd. cyt., s. 731 i 732. 9 tam|e, s. 733. systeM oCHrony prawnej praw jeDnostKi w Unii eUropejsKiej 571 |e speBnione zostan warunki wymienione przez ets w jednym z orzeczeD  Darsch Cansult10. sdem w rozumieniu prawa europejskiego jest ka|dy organ wBadzy, który zostaB ustanowiony na podstawie prawa i jest niezawisBy, ma charakter staBy, je- go jurysdykcja jest przymusowa, stosuje normy prawne, a postpowanie przed nim toczy si inter partes. w zakres pojcia sdu wejd wic nie tylko sdy, ale tak|e organy administracji w rozumieniu prawa krajowego. nie bd za to sdem w rozumieniu prawa europejskiego trybunaBy arbitra|owe, gdy| strony dobrowolnie poddaj si rozstrzygniciu sporu na drodze arbitra|u, a sdem jest tylko organ, którego jurysdykcja jest przymusowa. przy czym przymusowo[ jurysdykcji objawia si w dwóch aspektach: po pierwsze, strony maj obowi- zek zwrócenia si do tego wBa[ciwego organu celem rozstrzygnicia wynikBego midzy nimi sporu, po drugie  rozstrzygnicia tego organu s wzgldem stron wi|ce11. Unia europejska respektuje prawa czBowieka, pod kontrol trybunaBu spra- wiedliwo[ci. Zgodnie z art. 46 tUe w zwizku z art. 6 ust. 2 tUe, trybunaB sprawiedliwo[ci sprawuje tak kontrol w odniesieniu do dziaBaD instytucji, je- |eli posiada jurysdykcj na podstawie odpowiednich traktatów konstytucyjnych wspólnot i Unii. w odniesieniu do postanowieD tytuBu Vi tUe, dotyczcych wspóBpracy policyjnej i sdowej w sprawach karnych, kontrola trybunaBu spra- wowana jest z zachowaniem warunków okre[lonych w art. 35 tUe, za[ w odnie- sieniu do postanowieD zawartych w tytule Vii, dotyczcych [ci[lejszej wspóB- pracy z zachowaniem warunków okre[lonych w art. 11 twe i art. 40 tUe12. Dotychczasowy proces instytucjonalnego ksztaBtowania si organów sdo- wych wspólnot europejskich mo|emy podzieli na cztery zasadnicze etapy. etap pierwszy rozpoczB si w roku 1951 wraz z powoBaniem europejskiej wspól- noty wgla i stali. na mocy art. 7 tewwis trybunaB sprawiedliwo[ci zostaB zaliczony do instytucji, czyli organów gBównych nowo powstaBej wspólnoty. na tym etapie swej dziaBalno[ci trybunaB byB wic organem sdowym tylko jednej organizacji midzynarodowej. pocztkiem drugiego etapu ksztaBtowania si omawianej struktury sdowej byBo powoBanie do |ycia europejskiej wspól- noty gospodarczej oraz europejskiej wspólnoty energii atomowej. na mocy Konwencji o niektórych wspólnych instytucjach wspólnot europejskich doszBo do powoBania wspólnego dla trzech wymienionych organizacji trybunaBu spra- wiedliwo[ci (przy zachowaniu odmiennych kompetencji w ramach ewwis). 10 sprawa C  54/96 Darsch Cansult ingenieurgesellschaft mbH. 11 o. Kopiczko, Polski obywatel przed sdami wspólnotowymi (pytanie prawne do ETS),  prawo Unii europejskiej 2004, s. 40. 12 K. wojtowicz, Sdowa ochrona praw podstawowych w Unii Europejskiej, [w:] System ochrony praw czBowieka, j. skóra (red.), Kraków 2003, s. 208. anD|eliKa leja 572 w takim ksztaBcie ets funkcjonowaB do poBowy lat 80. od pocztku swej dzia- Balno[ci ets zaznaczyB si jako organ o charakterze ponadnarodowym, stojcy na stra|y przestrzegania europejskiego prawa wspólnotowego. warto zwróci uwag na fakt, i| bez orzecznictwa ets prawo wspólnotowe byBoby ubo|sze, a pozycja osób fizycznych oraz osób prawnych jako podmiotów znacznie osBa- biona13. pocztkowo ochrona sdowa jednostki oparta byBa na zasadzie skutku bez- po[redniego, a nastpnie przeksztaBciBa si w zespóB praw i [rodków zaradczych opartych na orzecznictwie. orzecznictwo europejskiego trybunaBu sprawiedli- wo[ci mo|na podzieli na trzy generacje:  orzecznictwo pierwszej generacji dotyczyBo takich zagadnieD jak zasada skut- ku bezpo[redniego, nadrzdno[ prawa wspólnotowego oraz autonomia po- rzdku prawnego wspólnoty14;  orzecznictwo drugiej generacji natomiast dotyczyBo zwizku prawa krajowe- go i prawa wspólnotowego w odniesieniu do egzekwowania praw nadanych przez prawo wspólnotowe. oznaczaBo to w praktyce, |e przepisy prawa kra- jowego miaBy by stosowane w rozwizywaniu sporów w oparciu o prawo wspólnotowe w takich dziedzinach jak bezpodstawne wzbogacenie i zado[- uczynienie szkody;  orzecznictwo trzeciej generacji, oparte jest na d|eniu do wypracowania fak- tycznych rozwizaD w przypadku braku skutku bezpo[redniego tam, gdzie nie istniej odpowiednie bdz skuteczne krajowe [rodki. w takich okoliczno[ciach trybunaB stworzyB w ostatnim okresie orzecz- nictwo, które wspóBistniejc z orzecznictwem pierwszej i drugiej generacji, próbuje znalez rozwizanie tych problemów poprzez dostarczenie skutecz- nych [rodków zaradczych w ramach krajowego porzdku prawnego jako mate- rii prawa wspólnotowego. trybunaB stworzyB nowe podstawy funkcjonowania prawa wspólnotowego i zmieniB przepisy prawa krajowego w odniesieniu do tymczasowego odroczenia i trybu postpowania. orzecznictwo trzeciej gene- racji dotyczy nie tylko przepisów postpowania paDstw czBonkowskich, ale tak|e oddziaBuje na prawo prywatne oraz na inne obszary, takie jak prawo konstytucyjne15. wraz z rozwojem instytucjonalnym wspólnot europejskich i rozszerzajcym si zakresem ich dziaBalno[ci oraz kolejno przyjmowanymi paDstwami czBon- 13 a. Aazowski, Ochrona praw jednostek w prawie Wspólnot Europejskich. Pozasdowe mechaniz- my ochrony praw przed instytucjami i organami Wspólnot Europejskich, Kraków 2002, s. 78 79. 14 por. sprawa 26/62 van Gend en Loos v. Holenderska Administracja Podatkowa, sprawa 6/64 Flaminio Costa v. ENEL, sprawa C  213/89 Królowa v. Sekretarz Stanu do spraw Transportu ex parte Factortame Ltd. i inni (w. CzapliDski, r. ostyhansky, p. saganek, a. wyrozumska, s. 33, 35, 51). 15 D. o Keeffe, p. Maro, Wprowadzenie do prawa Wspólnot Europejskich, Aódz 1998, s. 33 34. systeM oCHrony prawnej praw jeDnostKi w Unii eUropejsKiej 573 kowskimi, zwikszaBa si liczba spraw zawisBych przed ets16. Z tego wBa[nie wzgldu w poBowie lat 70. rozpoczto pierwsze prace nad potencjalnymi refor- mami organu sdowego wspólnot europejskich. Decydujce znaczenie miaB jednolity akt europejski antycypujcy powoBanie w ramach struktury instytu- cjonalnej wspólnot europejskich sdu pierwszej instancji. wprowadziB stosow- ne zmiany do wszystkich trzech traktatów zaBo|ycielskich, przy czym nowe przepisy przewidywaBy jedynie mo|liwo[ powoBania takiego sdu, pozosta- wiajc instytucjom wspólnot europejskich delegacj do podjcia dalszych dzia- BaD kreacyjnych. Kluczowe znaczenie miaBa Decyzja rady 88/591/eCsC/eeC/ /euroatom o utworzeniu sdu pierwszej instancji. postanowienia przedmiotowej decyzji okre[liBy status nowego sdu, zakres rzeczowy jurysdykcji oraz zasady funkcjonowania. powoBanie sdu pierwszej instancji miaBo bez wtpienia istot- ne implikacje dla struktury sdowej wspólnot europejskich. przede wszystkim nowy organ sdowy powoBany przy europejskim trybunale sprawiedliwo[ci przejB rozpatrywanie wielu kategorii spraw. stronom postpowania przed spi stworzono mo|liwo[ skBadania powództw apelacyjnych do ets, tym samym stworzono dwuinstancyjno[ niektórych postpowaD toczcych si przed wspól- notowymi sdami. Ze wzgldu na wBa[ciwo[ rzeczow spi fakt jego powstania wpBynB równie| w znaczny sposób na pozycj prawn jednostek17. gruntowne zmiany w dotychczasowej architekturze organów sdowych wspólnot wprowadziB podpisany w lutym 2001 r. traktat nicejski18, tworzc wspólnotowy system wymiaru sprawiedliwo[ci z racji rozbudowy organów tj. usamodzielnienia spi i dodania nowych izb. Mimo tych gruntownych zmian ets zachowaB swoj specyfik, Bczc funkcje sdu najwy|szego, trybunaBu Konstytucyjnego, trybunaBu stanu, sdu midzynarodowego, sdu arbitra|o- wego i sdu odwoBawczego. pozostaBe funkcje, tj. sdu cywilnego, pracy, s- du administracyjnego, sdu pierwszej instancji i odwoBawczego, dzieli z spi19. owe zmiany wprowadzone przez traktat czyni z sdu pierwszej instancji sa- modzielny trybunaB wspólnotowy z kompetencjami zbli|onymi do trybunaBu sprawiedliwo[ci we. postanowienia traktatu przyznaj spi wikszo[ upraw- nieD (z wyjtkiem rozstrzygania sporów w tym arbitra|u  midzy paDstwami i midzy instytucjami we, skarg o niewywizywanie si paDstw ze zobowizaD traktatowych oraz nadzoru nad spi i apelacji od jego orzeczeD), zarezerwowa- nych wcze[niej dla ets. Kompetencj trybunaBu i spi jest orzekanie i wyda- 16 szerzej na ten temat zob. K. wojtowicz, Sdowa ochrona praw podstawowych w Unii Europej- skiej, [w:] System ochrony praw czBowieka, j. skóra (red.), Kraków 2003, s. 208 i n. 17 a. Aazowski, Ochrona..., wyd. cyt., s. 80. 18 j. sozaDski, TrybunaB Sprawiedliwo[ci WE,  prawo spóBek 2003, nr 12, s. 42 45. 19 szerzej na ten temat zob. Wymiar Sprawiedliwo[ci Unii Europejskiej. Wybrane zagadnienia, M. perkowski (red.), warszawa 2003, s. 185 i n. anD|eliKa leja 574 wanie opinii. jurysdykcja ts mo|e mie charakter obligatoryjny (np. w sporze paDstw co do wykBadni traktatów) lub fakultatywny. trybunaB sprawiedliwo[ci i spi mog orzeka w sprawach spornych lub niespornych. te ostatnie to wy- kBadnia prawa, opinie i orzeczenia prejudycjalne. orzeczenia trybunaBu mog mie charakter deklaratywny (np. stwierdzenie niewypeBniania przez paDstwo zobowizaD traktatowych) lub konstytutywny (np. zasdzenie kary pieni|nej), s one publikowane w Dzienniku Urzdowym20. trybunaB sprawiedliwo[ci sprawuje nadzór nad funkcjonowaniem wszystkich instytucji i organów Ue i we, z wyjtkiem rady europejskiej oraz z ograni- czeniami przewidzianymi w sferze ii i iii filara. sprawuje on te| kontrol s- dow nad wszystkimi podejmowanymi przez te instytucje i organy decyzjami prawnymi. wa|n kwesti w dziedzinie ochrony praw czBowieka jest fakt, i| europejskie prawo wspólnotowe wyposa|a osoby fizyczne oraz osoby prawne w mechaniz- my dochodzenia uprawnieD przed sdowymi instytucjami wspólnot europej- skich. nale|y odnotowa, i| przedmiotowe kwestie stanowi element szerszej problematyki traktujcej o jurysdykcji sdu pierwszej instancji oraz europej- skiego trybunaBu sprawiedliwo[ci, w tym niezmiernie istotnych kwestii czyn- nej i biernej legitymacji procesowej. europejskie prawo wspólnotowe w sposób szczegóBowy okre[la kognicj tych|e sdów, jak równie| kategorie podmiotów wyposa|onych w ius standi. w przypadku osób fizycznych i osób prawnych stan prawny jest o tyle szczególny, |e prawo we przewiduje jedynie czynn legity- macj procesow jednostek, wyBcznie w okre[lonych enumeratywnie rodzajach powództw. spi, jak te| ets nie s sdami wBa[ciwymi dla rozpatrywania odwo- BaD od orzeczeD sdów krajowych. odnosi si to zarówno do problematyki rozpatrywania sporów midzy jed- nostkami, jak te| midzy jednostkami a paDstwami czBonkowskimi. natomiast mechanizmy ochrony praw osób fizycznych i osób prawnych przed instytucjami sdowymi we obejmuj przede wszystkim naruszenia praw zaistniaBe w dzia- Balno[ci organów i instytucji tych|e organizacji ponadnarodowych. Mechanizmy ochrony praw podmiotowych mo|na podzieli na dwie zasad- nicze kategorie, bezpo[rednie i po[rednie. Bezpo[redni mechanizm ochrony praw podstawowych to powództwo do spi, w którym osoby fizyczne oraz oso- by prawne zostaBy wyposa|one w ius standi (np. powództwo o uniewa|nienie aktu prawnego)21. 20 szerzej na ten temat zob. t. t. Koncewicz, O wyrokach TrybunaBu Sprawiedliwo[ci Europej- skich. Kwestia podstawowa  gdzie poszukujemy regulacji proceduralnej?,  palestra 204, nr 5/6, s. 201 209. 21 a. Aazowski, Ochrona..., wyd. cyt., s. 81. systeM oCHrony prawnej praw jeDnostKi w Unii eUropejsKiej 575 Mechanizm po[redni ochrony praw podstawowych to powództwa, w któ- rych czynn legitymacj procesow posiadaj inne kategorie podmiotów, lecz jednostki domagajce si ochrony swych praw mog wywiera pewien wpByw na wszczcie postpowania, np. postpowanie o wydanie orzeczenia wstpne- go wszczynane na wniosek sdu krajowego w zwizku z toczc si przed nim spraw oraz procedur skargi na naruszenie prawa przez paDstwo czBonkowskie, w którym ius standi przysBuguje Komisji europejskiej. Ka|dy z traktatów zaBo|ycielskich przewiduje katalog powództw dopuszczal- nych do spi oraz ets. podstaw prawn w tym zakresie mog by równie| re- gulacje prawa wtórnego tworzonego przez instytucje wspólnot europejskich. niezmiernie istotn kwesti jest podziaB kompetencji pomidzy sdem pierwszej instancji a europejskim trybunaBem sprawiedliwo[ci. Ma to szcze- gólne znaczenie dla pozycji prawnej jednostek. podstaw prawn dla okre[lenia wBa[ciwo[ci rzeczowej spi oraz ets stanowi stosowne przepisy prawa pier- wotnego oraz postanowienia decyzji 88/591/ eCsC/eeC/euroatom o utworze- niu sdu pierwszej instancji. stopniowo zakres przedmiotowy jurysdykcji tego| sdu byB rozszerzany. Zmiany podjte w traktacie nicejskim rozszerzyBy jurys- dykcje sdu pierwszej instancji. jest on wBa[ciwy m.in. w zakresie orzeczeD wstpnych oraz odwoBaD od wyroków zespoBów sdziowskich22. Faktem jest, |e jednostka ma ograniczone mo|liwo[ci korzystania ze [rod- ków procesowych w ramach struktur Ue/wspólnot dla ochrony swych praw podstawowych. nie mo|e wszcz postpowania przed trybunaBem sprawie- dliwo[ci przeciwko paDstwu czBonkowskiemu, gdy| mo|e to zrobi tylko Ko- misja lub inne paDstwo czBonkowskie (art. 226 i 227 twe). jednostce pozostaje zawiadomienie Komisji o naruszeniu, lecz Komisja swobodnie decyduje o tym, czy wszcz wBa[ciw procedur. gdyby z kolei chodziBo o naruszenie praw podstawowych przez akt wspólnotowy, osoby fizyczne lub prawne maj jedynie ograniczon legitymacj procesow w postpowaniu o uniewa|nienie takiego aktu na podstawie art. 230 twe. skBadanie wniosków o orzeczenia wstpne do trybunaBu sprawiedliwo[ci w sprawie interpretacji lub wa|no[ci prawa wspól- notowego, m.in. w kontek[cie naruszenia praw podstawowych, nale|y wyBcz- nie do sdów krajowych i jednostka wystpujca jako strona w procesie przed sdem krajowym mo|e co najwy|ej stara si przekona sdziego o istnieniu wtpliwo[ci uzasadniajcych zBo|enie wniosku do ets23. jednak dziki bogatej dziaBalno[ci orzeczniczej trybunaBu sprawiedliwo[ci powstaB obszerny katalog praw podstawowych. w tym katalogu znajduj si 22 szerzej na ten temat zob. r. stefanicki, Procedura orzeczenia wstpnego w sBu|bie jednolitej wykBadni prawa wspólnotowego,  przegld sdowy 2004, nr 2, s. 118 129. 23 K. wojtowicz, Sdowa..., wyd. cyt., s. 216 217. anD|eliKa leja 576 np.: prawo do efektywnej kontroli sdowej oraz do rzetelnego procesu sdo- wego w rozsdnym terminie, swoboda wypowiedzi, zasada niedziaBania wstecz przepisów karnych, prawo wBasno[ci, swoboda prowadzenia dziaBalno[ci gospo- darczej i zawodowej, prawo do nietykalno[ci mieszkania, prawo do wyra|ania przekonaD religijnych24. Kraje czBonkowskie Unii europejskiej samodzielnie decyduj o ksztaBcie s- downictwa krajowego, a europejski trybunaB sprawiedliwo[ci i sd pierwszej instancji nie maj nad sdami krajowymi hierarchicznej wy|szo[ci ani nie spra- wuj nad nimi judykacyjnego nadzoru. jednak z prawa wspólnotowego pBynie obowizek takiego zorganizowania krajowego wymiaru sprawiedliwo[ci, by za- chowa warto[ci mieszczce si w ochronie praw czBowieka, takie jak: prawo dostpu do sdu i bezstronnego, niezawisBego postpowania, rozsdny termin rozpatrzenia sprawy, prawo do obrony i inne25. po naszym wej[ciu do Unii europejskiej ochrona praw wynikajcych z norm systemu we powinna by zapewniona:  przed wszystkimi sdami krajowymi wBa[ciwymi podmiotowo i przedmioto- wo w danej sprawie;  przed wszelkimi innymi organami wymiaru sprawiedliwo[ci oraz instytucja- mi publicznymi majcymi kompetencje orzekajce (np. izbami Morskimi, organami samorzdu zawodowego);  przed wBa[ciwymi w danej kwestii wBadzami przedstawicielskimi szczebla centralnego;  przed wszystkimi kompetentnymi przedmiotowo organami administracji rz- dowej, zarówno centralnej, jak i terenowej;  przed wBadzami i organami samorzdu terytorialnego26. wszystkie wymienione wy|ej instytucje maj obowizek ochrony wynika- jcych z systemu wspólnotowego praw osób fizycznych w peBnym zakresie, z uwzgldnieniem pierwszeDstwa i nadrzdno[ci prawa wspólnotowego. Brak ochrony ze strony tych instytucji albo niezastosowanie wBa[ciwych norm ozna- cza zBamanie prawa, a zarazem rodzi roszczenia odszkodowawcze ze strony uprawnionych osób fizycznych27. Zarówno wspólnota europejska, jak i paDstwa czBonkowskie maj obowi- zek bezwzgldnego respektowania praw czBowieka. w zwizku z tym trybu- naB sprawiedliwo[ci bada zgodno[ aktów prawa wspólnotowego z prawami 24 tam|e, s. 213. 25 a. redelbach, Natura praw czBowieka. Strasburskie standardy ich ochrony, toruD 2001, s. 123. 26 j. sozaDski, Typy orzeczeD TrybunaBu Sprawiedliwo[ci WE a sdy krajowe,  prawo Unii euro- pejskiej 2003, s. 40. 27 tam|e. systeM oCHrony prawnej praw jeDnostKi w Unii eUropejsKiej 577 podstawowymi, kontroluje równie| w tym zakresie akty prawne wydane przez paDstwa czBonkowskie w celu wykonania przepisów wspólnotowych, zarówno traktatowych, jak i przepisów prawa pochodnego, przede wszystkim dyrektyw28. np. w sprawie C-6 i 9/90 Frankovich trybunaB stwierdziB:  je[li kto[ poniósB szkod, poniewa| paDstwo czBonkowskie zaniechaBo transpozycji jasnego i jed- noznacznego postanowienia dyrektywy (niewywoBujcej bezpo[rednich skutków prawnych) przyznajcej jednostce prawa, to paDstwo ponosi odpowiedzialno[ odszkodowawcz wobec jednostki . w innej sprawie (14/83 Colson & Kamann) ts uznaB, |e w wykonaniu dyrektyw paDstwa s zobowizane podj wszelkie [rodki dostateczne dla osignicia celu, a osoby zainteresowane mog si na te [rodki powoBywa przed sdami krajowymi. Dyrektywa jednak nie mo|e na- kBada na jednostk obowizków (sprawa 152/84 Marshall). odpowiedzialno[ paDstwa istnieje tak|e wówczas, gdy kraj czBonkowski w sposób dostatecznie powa|ny narusza prawo pierwotne, w wyniku czego jednostka ponosi strat (sprawy C-46 i 48/93 Brasserie du Piheur), zwBaszcza |e organy zle funkcjo- nujcego paDstwa s zdolne do szerokich naruszeD praw. w najpowa|niejszych sprawach jednostka ma prawo zgBoszenia do Komisji faktu naruszenia przez paDstwo zobowizaD traktatowych (art. 226 twe). w przypadku cudzoziemca, ale obywatela Unii, skarg (art. 227) tak mo|e zBo|y paDstwo, którego jest poddanym. paDstwo jako adresat normy wspólnotowej jest ni wizane tak|e wtedy, gdy nie podejmuje dziaBaD wBadczych, lecz inne, np. ekonomiczne, cy- wilnoprawne (sprawa C-188/89, eCr 3313), i za naruszenia prawa w tym za- kresie ponosi odpowiedzialno[. w tym kontek[cie osoba fizyczna i prawna ma prawo pozywa przed sd krajowy ka|d wBadz publiczn oraz inn osob przynale|n do danego paDstwa, która naruszajc prawo wspólnotowe zaszko- dziBa jej interesom29. europejski trybunaB sprawiedliwo[ci rozciga sw jurysdykcj tak|e na kra- jowe akty prawne, które cho nie wykonuj przepisów prawa wspólnotowe- go, to wprowadzaj ograniczenia w stosowaniu praw gwarantowanych trakta- tami konstytucyjnymi. Uzasadnienie dla takich ograniczeD musi by oparte na prawie wspólnotowym i by interpretowane w [wietle zasad ogólnych prawa, a w szczególno[ci praw podstawowych. jednocze[nie trybunaB sprawiedliwo[ci konsekwentnie odmawia kontrolowania krajowych aktów prawnych z prawami podstawowymi, je|eli akty te sytuuj si poza zakresem prawa wspólnotowe- go. Dotyczy to zwBaszcza wydawania przez trybunaB orzeczeD wstpnych na wniosek sdów krajowych. Z podobnym ograniczeniem jurysdykcji trybunaBu mamy do czynienia równie| wtedy, gdy akt prawa wewntrznego zostaB wyda- 28 K. wojtowicz, Sdowa..., wyd. cyt., s. 212. 29 j. sozaDski, Typy& , wyd. cyt., s. 39 40. anD|eliKa leja 578 ny w dziedzinie, w której ustawodawca krajowy ma swobod dziaBania30. Uza- sadnione jest to tym, |e paDstwa czBonkowskie, dziaBajc w oparciu o przepisy prawa wspólnotowego, musz przestrzega tych samych zasad, które odnosz si do prawodawcy wspólnotowego. w ten sposób zachowany zostaje jednolity charakter prawa wspólnotowego, Bcznie z wykonujcymi to prawo przepisami krajowymi. system prawa europejskiego daje osobom fizycznym mo|liwo[ powoBania si bezpo[rednio na uprawnienia wynikajce z prawa europejskiego przed sda- mi krajowymi i organami administracji nawet wbrew prawu krajowemu31. Dlatego te| niezwykle wa|na rola przypada tu sdom krajowym, gdy| to one w pierwszym rzdzie kontroluj przepisy krajowe pod ktem zgodno[ci z pra- wami podstawowymi, zwracajc si w razie potrzeby o orzeczenie wstpne do trybunaBu sprawiedliwo[ci. Zadanie to spoczywa na nich niezale|nie od tego, czy prawo krajowe przyznaje im tak kompetencj, czy te| nie32. od organów krajowych wymaga si równie|, aby zapewniBy prawu wspólnotowemu mo|liwie peBn efektywno[. w tej sytuacji istotne znaczenie maj relacje sdów krajowych z ets. trybunaB stosownie do art. 220 twe  czuwa nad poszanowaniem prawa w wykBadni i stosowaniu niniejszego traktatu , co rozumie si szerzej jako po- szanowanie prawa w wykBadni i stosowaniu caBego prawa wspólnotowego. art. 234 twe normuje specjaln procedur, któr traktuje si jako przejaw wspóBpracy midzy sdami paDstw czBonkowskich a ets. procedura ta jest cha- rakterystyczn konstrukcj prawa wspólnotowego, wi|c si ze swoistymi ce- chami tego porzdku prawnego i jego relacji do prawa paDstw czBonkowskich. Dziki korzystaniu z tej procedury zapewnia si stosowanie prawa wspólno- towego w poszczególnych paDstwach oraz osiganie jednolito[ci w dziedzinie wykBadni i stosowania tego prawa, jak równie| rozstrzygania o zgodno[ci aktów instytucji wspólnotowych z traktatem. Do wej[cia w |ycie tn kompetencj do wydawania orzeczeD wstpnych miaB wyBcznie ets. tn nadaB nowe brzmienie przepisowi art. 225 ust. 3 twe. stosownie do niego, spi jest wBa[ciwy do rozpatrywania pytaD prawnych na podstawie art. 234 twe w okre[lonych dziedzinach, ustalonych w statucie ets. je[li w ocenie spi dana sprawa wymaga wydania orzeczenia co do zasad, które mo|e mie wpByw na jedno[ i spójno[ prawa wspólnotowego, mo|e on prze- kaza spraw do rozpoznana ets33. orzeczenia, które zostaBy wydane przez spi w sprawie pytaD prawnych mog by w drodze wyjtku poddane kontroli ets 30 K. wojtowicz, Sdowa..., wyd. cyt., s. 212 213. 31 o. Kopiczko, Polski..., wyd. cyt., s. 39. 32 K. wojtowicz, Sdowa..., wyd. cyt., s. 212 213. 33 s. Biernat, WspóBpraca sdów paDstw czBonkowskich z ETS w ramach procedury pytaD praw- nych, [w:] Prawo Unii Europejskiej, j. Barcz (red.), warszawa 2003, s. 337 338. systeM oCHrony prawnej praw jeDnostKi w Unii eUropejsKiej 579 na warunkach i w zakresie ustalonym w statucie, je[li zachodzi powa|ne ryzyko naruszenia jedno[ci i spójno[ci prawa wspólnotowego. art. 234 twe normuje tryb i przesBanki wystpowania przez sdy paDstw czBonkowskich z wnioskami (tzw. pytaniami prawnymi) do ets o wydanie orze- czeD (tzw. orzeczeD wstpnych albo prejudycjalnych). o ile skarga stanowi [ro- dek ochrony jednostki przed bezpodstawnym dziaBaniem instytucji europejskiej, o tyle pytanie prawne o interpretacj aktu prawnego sBu|y ochronie jednostki przed bezpodstawnym dziaBaniem paDstwa czBonkowskiego. art. 234 twe brzmi nastpujco: je[li w trakcie postpowania przed sdem paDstwa czBonkowskiego pojawi si zagadnienie wykBadni prawa wspólnotowego albo wa|no[ci aktu in- stytucji we, które jest niezbdne do wydania orzeczenia przez ten sd, mo|e on, a w pewnych sytuacjach jest nawet zobowizany wystpi do ets z pytaniem prawnym. ets, po przeprowadzeniu postpowania, wydaje w odpowiedzi na to pytanie orzeczenie, które wi|e sd krajowy (sdy) w danej sprawie. w zwizku z tym, |e paDstwa czBonkowskie zachowaBy autonomi co do or- ganizacji wymiaru sprawiedliwo[ci, wobec tego powstaj niekiedy wtpliwo[ci dotyczce charakteru pewnych organów. ets okre[liB cechy sdów w rozumie- niu art. 234 twe. s to mianowicie: organy wykonujce funkcje orzecznicze, dziaBajce na podstawie ustawy, a nie tylko umowy stron, rozstrzygajce spory midzy stronami, funkcjonujce w sposób staBy, których orzecznictwo jest obo- wizkowe, orzekajce na podstawie prawa, a nie tylko zasad sBuszno[ci, a tak|e niezale|ne w orzekaniu. jednak ets jest liberalny przy dopuszczaniu pewnych organów, czsto nie- nazwanych nawet sdami, do wystpowania z pytaniami prawnymi. takie po- dej[cie ma zapewni szeroki dostp do omawianej procedury, a w konsekwencji przyczyni si do jednolito[ci wykBadni i stosowania prawa wspólnotowego. ist- niej przypadki przyznawania przez ets kompetencji do wystpowania z pyta- niami prawnymi równie| organom kolegialnym, niebdcych sdami, ale specy- ficznymi organami administracyjnymi, wykonujcymi funkcje orzecznicze. nie mog z owego zapytania skorzysta organy niesdowe, np. organy prawodawcze, administracyjne, doradcze itp., a tak|e sdy arbitra|owe, powoBane do orzekania na podstawie umowy stron. ets odmawiaB równie| kompetencji do wystpienia z pytaniami prawnymi sdom w postpowaniu rejestrowym ze wzgldu na brak przeciwstawnych stron postpowania i sporu midzy nimi. Z pytaniem prawnym mo|e wystpi do ets wyBcznie sd krajowy. nie s natomiast do tego legitymowane strony postpowania przed sdem krajowym. Z brzmienia art. 234 twe mo|na by wnosi, |e sd wystpuje z pytaniem praw- nym na wniosek strony, przyjmuje si tak|e, i| sd mo|e wystpi tak|e z wBa- snej inicjatywy34. 34 tam|e, s. 339 340. anD|eliKa leja 580 Zwrócenie si przez sd z pytaniem prawnym do ets mo|e by wolunta- tywne lub obowizkowe, w zale|no[ci od tego, czy sprawa toczy si przed s- dem, czy te| przed organem, do którego orzeczenia lub decyzji mo|na wnie[ [rodek odwoBawczy, i przypadki, gdy spraw rozpatruje organ lub sd ostatniej instancji. w pierwszej sytuacji wyBcznie od uznania sdziego krajowego zale- |y, czy zwróci si on z pytaniem prawnym do ets. szczególna rola przypada tu wic stronom postpowania, które powinny sprawnie argumentowa. Zwy- kle sd nie zwraca si z pytaniem prawnym, je[li interpretacja przepisów prawa europejskiego nie nasuwa wtpliwo[ci lub gdy podobna sprawa byBa ju| przez ets rozstrzygnita35. jak wynika z art. 234 twe, przedmiotem pytania prawnego mo|e by kwestia wykBadni prawa wspólnotowego (pierwotnego lub pochodnego), albo kwestia wa|no[ci aktów instytucji wspólnotowych, aktów prawa pochodnego. ponadto przedmiotem pytania mo|e by tak|e wykBadnia statutów organów utworzonych aktem rady, gdy statuty to przewiduj. warto zauwa|y, |e poj- cie aktów instytucji we jest, w kontek[cie art. 234 twe, rozumiane szeroko: obejmuje ono zarówno akty wi|ce, jak i niewi|ce, w tym tzw. akty sui ge- neris, a ponadto tak|e umowy midzynarodowe zawierane przez wspólnot. pytanie prawne mo|e by skierowane do ets w trakcie ka|dego postpowa- nia przed sdem krajowym, a wic po wszczciu postpowania w danej sprawie, a przed wydaniem prawomocnego orzeczenia, w którym odpowiednia interpre- tacja przepisu prawa europejskiego konieczna jest do rozstrzygnicia sprawy. postpowania przed sdami krajowymi, w trakcie których istnieje mo|li- wo[ albo obowizek wystpienia z pytaniami prawnymi, mog to by post- powania w pierwszej lub wy|szych instancjach, postpowania nadzwyczajne, np. o wznowienie postpowania, a tak|e postpowania pomocnicze. w praktyce najcz[ciej wystpuj pytania prawne dotyczce wykBadni szeroko rozumiane- go prawa wspólnotowego. nale|y stwierdzi, |e przedmiotem pytania do ets nie mo|e by wykBadnia prawa krajowego. gdyby sd paDstwa czBonkowskiego wystpiB do ets w sytuacji czysto wewntrznej, normowanej w peBni prawem krajowym, ets takie pytanie odrzuci36. Drugim rodzajem pytaD prawnych s pytania sdu krajowego do ets doty- czce wa|no[ci aktów instytucji wspólnotowych, tzn. ich zgodno[ci z prawem pierwotnym. art. 230 twe stwarza podstaw dla bezpo[redniej skargi do ets o orzeczenie niewa|no[ci aktu prawa pochodnego. jednak|e legitymacja osób fizycznych i prawnych do wniesienia takiej skargi (do spi) jest w [wietle po- woBanego przepisu ograniczona. Dlatego te| korzystniejsz, a praktycznie nie- 35 o. Kopiczko, Polski...,wyd. cyt., s. 40. 36 s. Biernat, WspóBpraca& , wyd. cyt., s. 341. systeM oCHrony prawnej praw jeDnostKi w Unii eUropejsKiej 581 mal jak dotd jedyn drog dla jednostek jest zakwestionowanie wa|no[ci aktu instytucji we w trybie art. 234 twe za po[rednictwem sdu krajowego. w ju- dykaturze ets ostatnich latach podkre[la si mocno, |e obowizkiem paDstw czBonkowskich, wynikajcym z art. 10 twe, jest zapewnienie ochrony prawnej jednostek opartej na prawie wspólnotowym przed sdami krajowymi. jednak aby to byBo mo|liwe, przed wBa[ciwym sdem krajowym musi najpierw zawi- sn sprawa, w której pojawi si problem wa|no[ci aktu prawa pochodnego. sd krajowy bdzie miaB wówczas kompetencj do wystpienia do ets z py- taniem prawnym w przedmiocie wa|no[ci danego aktu instytucji wspólnoto- wej. Do sdu krajowego nale|y te| przeprowadzenie postpowania dowodowe- go, a tak|e ustalenie, jakie przepisy prawa krajowego s relewantne w sprawie i dokonanie ich wykBadni37. ponadto sd decyduje, w jakiej fazie postpowania w sprawie wystpi z pytaniem prawnym. przyjmuje si, |e powinna by to faza, gdy okre[lony jest ju| zasadniczy kontekst faktyczny i prawny sprawy, a tak|e gdy strony w postpowaniu gBównym miaBy ju| mo|liwo[ zajcia sta- nowisk w sprawie. w pewnych, niezbyt czstych przypadkach, obowizki jednostek s okre- [lone wprost i w peBni w rozporzdzeniach wspólnotowych, bez konieczno[ci, a nawet bez mo|liwo[ci wydawania aktów wykonawczych przez organy paDstw czBonkowskich. w takich sytuacjach, gdy jednostka kwestionuje wa|no[ danego rozporzdzenia, nie jest zasadniczo realne wszczcie postpowania przed sdem krajowym, w trakcie którego sd mógBby zwróci si z pytaniem prawnym do ets. w tej kwestii jednostce nie przysBuguje tak|e z reguBy legitymacja do za- skar|enia rozporzdzenia przed spi na podstawie art. 230 akapit 4. oznacza to luk w ochronie prawnej. w [wietle art. 234 twe midzy postpowaniem gBównym przed sdem kra- jowym a postpowaniem prejudycjalnym przed ets powinien istnie zwizek polegajcy na tym, |e wydanie orzeczenia wstpnego jest niezbdne do wydania orzeczenia przez sd krajowy. o tym, czy pytanie prawne jest niezbdne, de- cyduje samodzielnie ten wBa[nie sd. prawo wspólnotowe nie okre[la postpo- wania przed sdami krajowymi w kwestii zwizanej z wystpowaniem przez te sdy z pytaniami prawnymi. Zagadnienia te nale| do ustawodawcy krajowego. wystpienie z pytaniem prawnym wymaga wydania przez sd paDstwa czBon- kowskiego stosownego orzeczenia w tej kwestii (postanowienia). wi|e si to najcz[ciej z zawieszeniem postpowania gBównego, cho nie ma formalnie ta- kiego wymagania38. 37 szerzej na ten temat zob. t. t. Koncewicz, Postpowanie dowodowe przed TrybunaBem Spra- wiedliwo[ci Wspólnot Europejskich (zagadnienie ogólne),  radca prawny 2003, nr 6, s. 139 145. 38 tam|e, s. 343 344. anD|eliKa leja 582 Formalnie orzeczenie wydane przez ets w odpowiedzi na pytanie prawne zgBoszone przez sd krajowy wi|e tylko okre[lony sd w okre[lonej sprawie. w rzeczywisto[ci po dokonaniu interpretacji okre[lonego przepisu w okre[lony sposób przez ets wszystkie sdy wspólnotowe maj obowizek interpretowania tego przepisu zgodnie z orzeczeniem trybunaBu. system prawa europejskiego przypomina de facto system prawa anglosa- skiego, a sprawy rozstrzygane przez ets w trybie pytania prawnego stanowi swoiste precedensy i mog by przywoBywane przed sdami krajowymi39. poDsUMowanie pozycja i rola jednostki w ró|nych spoBeczno[ciach zarówno midzynaro- dowej, jak i wewntrzpaDstwowej pojmowanej powszechnie jako naród ma podstawowe znaczenie dla rozwoju i prawidBowego funkcjonowania ka|dego ogóBu, w jakim jest ona usytuowana. aby móc zapewni prawidBowe funkcjo- nowanie wikszych organizmów spoBeczno-politycznych takich jak paDstwo, czy te| powoBywane w ró|nych celach organizacje midzynarodowe, takie jak Unia europejska, nale|y stworzy uniwersalne mechanizmy stawiajce sobie za podstawowy cel ochron tych jednostek w ramach istniejcych struktur spo- Beczno-politycznych. analizujc literatur tematu staraBam si zalez odpowiedz na pytanie, czy i na ile mechanizmy stworzone przez Uni europejsk w celu ochrony podstawowych praw jednostki s skuteczne. w mojej opinii, punktem zwrotnym w usystematyzowaniu praw jednostki oraz systemu ochrony tych praw byBo przyjcie w formie uroczystej Deklaracji podczas szczytu w nicei w 2000 r., Karty praw podstawowych, wszak|e do- kumentu o charakterze przede wszystkim politycznym, ale zawierajcym jak|e wa|ne z punktu widzenia praw jednostki regulacje prawne. Umacniajca si pozycja praw jednostek w ramach Unii europejskiej, a tym samym w paDstwach czBonkowskich Ue znalazBa równie| odzwierciedlenie w projekcie traktatu Ustanawiajcego Konstytucj dla europy. ZeszBoroczne odrzucenie w referendum unijnym przez Francj i Holandi traktatu znacznie osBabiBo ten mechanizm ochrony praw jednostek w Unii europejskiej poprzez nienadanie dotychczas zebranym prawom mocy prawnie wi|cej, co jest szcze- gólnie istotne dla osób fizycznych walczcych o nienaruszanie swych niezby- walnych praw. w moim przekonaniu, szans na wzmocnienie ochrony praw jed- nostek w Unii europejskiej jest udana reanimacja traktatu Konstytucyjnego dla europy, który, miejmy nadziej, powróci za spraw austrii sprawujcej w tym 39 o. Kopiczko, Polski..., wyd. cyt., s. 41 42. systeM oCHrony prawnej praw jeDnostKi w Unii eUropejsKiej 583 póBroczu przewodnictwo w Unii europejskiej. wszak|e losy tych|e praw le| w rkach krajów czBonkowskich. literatUra Biernat s., WspóBpraca sdów paDstw czBonkowskich z ETS w ramach procedury pytaD praw- nych, [w:]  prawo Unii europejskiej , j. Barcz (red.), warszawa 2003, s. 337 338. goBaDczyDski j., Krzywonos a., Prawo do sdu, [w:] Prawa i wolno[ci obywatelskie w Kon- stytucji RP, B. Banaszak, a. preisner (red.), warszawa 2002, s. 743. Hambura s., MuszyDski M., Karta Praw Podstawowych. Komentarz, Bielsko-BiaBa 2001, s. 187. Koncewicz t. t., Postpowanie dowodowe przed TrybunaBem Sprawiedliwo[ci Wspólnot Europejskich (zagadnienie ogólne),  radca prawny 2003, nr 6, s. 139 145. Koncewicz t. t., O wyrokach TrybunaBu Sprawiedliwo[ci Europejskich. Kwestia podstawowa  gdzie poszukujemy regulacji proceduralnej?,  palestra 204, nr 5/6 s. 201 209. Kopiczko o., Polski obywatel przed sdami wspólnotowymi (pytanie prawne do ETS),  pra- wo Unii europejskiej 2004, s. 40. Aazowski a., Ochrona praw jednostek w prawie Wspólnot Europejskich. Pozasdowe me- chanizmy ochrony praw przed instytucjami i organami Wspólnot Europejskich, Kraków 2002, s. 78 79. o Keeffe D., Maro p., Wprowadzenie do prawa Wspólnot Europejskich, Aódz 1998, s. 33-  34. perkowski M., Ludzki wymiar integracji europejskiej, [w:] Integracja Europejska, wprowa- dzenie, warszawa 2002, s. 340 341. redelbach a., Natura praw czBowieka. Strasburskie standardy ich ochrony, toruD 2001, s. 123. sozaDski j., TrybunaB Sprawiedliwo[ci WE,  prawo spóBek 2003, nr 12, s. 42 45. sozaDski j., Typy orzeczeD TrybunaBu Sprawiedliwo[ci WE a sdy krajowe,  prawo Unii europejskiej 2003, s. 40. stefanicki r., Procedura orzeczenia wstpnego w sBu|bie jednolitej wykBadni prawa wspól- notowego,  przegld sdowy 2004, nr 2, s. 118 129. wojtowicz K., Sdowa ochrona praw podstawowych w Unii Europejskiej, [w:] System ochro- ny praw czBowieka, j. skóra (red.), Kraków 2003, s. 208 i n. Wymiar Sprawiedliwo[ci Unii Europejskiej. Wybrane zagadnienia, perkowski M. (red.), war- szawa 2003, s. 185 i n. ZieliDski a., Postpowanie cywilne. Kompendium, warszawa 2000, s. 16. yródBa internetowe http://europa.eu.int/eur-lex/lex/joHtml.do?uri=oj:C:2004:310:soM:pl:HtMl anD|eliKa leja 584 System of Legal Protection of Individual Rights in European Union Summary this paper presents analysis of legal protection system of individual in european Un- ion. this article explores basic principles and instruments that are designed to provide par- ties with full legal protection before european courts. Fundamental rights of individual to fair trial and other crucial regulations aimed to improve legal protection are put forward in this research as well. to deliver a full view of the topic the author described develop- ment of judicial institutions of european Community and their historical, substanitive and formal origin in Community law.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
system ochrony prawnej w unii europejskiej
Oleksiewicz Ewolucja systemu praw człowieka w Unii Europejskiej
KARTA Praw Podstawowych Unii Europejskiej
2 System ochrony prawnej w UE zdobyczne
System ochrony prawnej
karta praw podstawowych unii europejskiej
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej rewizja 1988
System ochrony prawnej UE
katalog praw czlowieka w unii europejskiej krotka charakterystyka
SYSTEM OCHRONY PRAWNEJ w UE KONSPEKT dla 3 ZAJEC STYCZNIOWYCH
europejski system ochrony praw czlowieka

więcej podobnych podstron