175

Poglądy Kanta

Zagadnienie i metoda filozofii

Nowe wyniki w filozofii Kant zawdzięczał w znacznej części temu, że postawił w niej nowe pytanie : Jak na podstawie przedstawień możemy wiedzieć cokolwiek o rzeczach ? Boć dane nam są tylko przedstawienia , a my sady wypowiadamy o rzeczach ; jakże możliwe jest to przejście od przedstawienia do rzeczy, od podmiotu do przedmiotu ? ‘ 'Zauważyłem ‘pisał w liście do M. Hertza - "że brak mi jeszcze czegoś innego, na co w mych długotrwałych badaniach metafizycznych , podobnie jak i inni, nie zwracałem uwagi, a co rzeczywiście jest kluczem całej tajemnicy, jaka dotychczas tkwi w metafizyce. Postawiłem sobie mianowicie pytanie , na jakiej podstawie to, co w nas zowie się przedstawieniem, odnosi się do przedmiotu’

Badania jakie w tej sprawie zainicjował, Kant nazwał " transcendentalnymi "(od transcendere, przekraczać): miały bowiem odnaleźć przedstawienia , które przekraczają granice podmiotu i stosują się do przedmiotów . Badania te były dla Kanta najważniejsze z całej filozofii poznania , toteż filozofię swą dla której potem utarła się nazwa "krytycznej" , sam przeważnie nazywał " transcendentalną".

Aby zagadnieniu temu dać bardziej dokładne i fachowe sformułowanie , Kant przeprowadził dwojaki podział sądów . Po pierwsze , rozróżnił sądy uzyskane na podstawie doświadczenia i sądy od niego niezależne ; pierwsze nazywał empirycznymi lub sądami a posteriori, drugie -sądami a priori.

Sądy a priori jako niezależne od doświadczenia , mogą mieć źródło tylko w samym umyśle. Cechami zaś, po których dają się poznać, są konieczność i powszedniość.

"Doświadczenie poucza bowiem, że coś jest takie a nie inne , ale nigdy, że inne być nie może. Jeśli więc znajdzie się twierdzenie , które w myśli występuje jako konieczne, to jest ono sądem a priori.

Następnie doświadczenie nie daje sądom nigdy właściwej i ścisłej powszechność, lecz tylko przypuszczalną i względna... Jeśli więc jakiś sąd pomyślany jest jako ściśle powszechny, tzn. jeśli nie dopuszcza wyjątku , to nie jest wyprowadzony z doświadczenia, lecz jest ważny a priori".

Po wtóre Kant podzielił sądy na analityczne i syntetyczne. Sądy analityczne są to takie , które po orzeczeniu wypowiadają to tylko , co jest zawarte w podmiocie zdania , czyli to, co należy do definicji podmiotu bądź też daje się z definicji jego wyprowadzić. Syntetyczne są zaś sądy takie , które w orzeczeniu wypowiadają coś, co w podmiocie nie jest zawarte , co się z definicji podmiotu wyprowadzić nie da. Pierwsze objaśniają tylko wiedzę już posiadaną, drugie zaś rozszerzają wiedzę , bo pierwsze jedynie rozczłonkowują pojęcie będące podmiotem sądu, drugie zaś dodają do niego cechy nowe.

Podział ten Kant połączył z poprzednim podziałem sądów na apriotyczne i aposteriotyczne. I otrzymał następujące rodzaje sądów; analityczne które są zawsze a priori, syntetyczne a posteriori i syntetyczne a priori.

Metoda transcendentalna-Sformułowanie takie ujawniało dobitnie nowość w postawieniu filozoficznego zagadnienia przez Kanta. Punktem wyjścia jego był fakt istnienia nauki. Dla Kanta nauka , taka mianowicie , która kroczy drogą ciągłego rozwoju, jest faktem ustalonym przez stulecia pracy badawczej; krytyka filozoficzna nie może tego faktu kwestionować , natomiast powinna go wytłumaczyć. Filozofia ma poddać analizie naukę i wskazać warunki, pod jakimi nauka jest możliwa. Stosownie do przyjętej przez się terminologii, postępowanie to nazywał "transcendentalnym". Transcendentalna metoda , w przeciwieństwie do psychologicznej, badała przedstawienia i sądy nie przez analizę umysłu , lecz jego wytworów ; analizowała obiektywny fakt: naukę. Faktem były dla Kanta takie nauki, jak matematyka ,