3124726782

Bierzemy tutaj pod uwagę pozytywne skojarzenia związane z enklawami. Takie enklawy to sfery bezpieczne, a przynajmniej kojarzone z poczuciem bezpieczeństwa; to obszary intymne, bliskie, znane, spokojne. W tym rozumieniu enklawami są nasze własne grupy społeczne, nasi bliscy, nasze domy czy mieszkania (a w nich ulubione fotele z lampą obok), nasze ogrody, kluby. Słowem, wszystko to, co jest przez dane podmioty uznawane, a nawet wykreowane na użytek własnej wolności, a przynajmniej jej poczucia. To nasz prywatny świat.

Problemem tutaj podjętym jest pytanie o to, czy w takim prywatnym świecie można się zamknąć przed oddziaływaniem kultury medialnej.

Kultura medialna

By dojść do określenia kultury medialnej, zacznę od uwag na temat kultury masowej¹.

Obecnie prawdopodobnie większość osób powyżej dwudziestego roku życia najwięcej wolnego czasu spędza przed telewizorami (zazwyczaj jest to tak powszechne zachowanie, że ludzie nie mają świadomości, iż dzieje się to właśnie w wolnym czasie). Dużo czasu upływa też ludziom na słuchaniu radia lub muzyki z wszelkich odtwarzaczy. Dość często ludzie też czytują (czy choćby przeglądają) ilustrowane czasopisma. To jest aura kulturowa, w której żyje większość współczesnych ludzi. Tam powstają ich marzenia, tęsknoty, nadzieje; tam umiejscowione są ich fikcyjne „grupy odniesienia” (z nader realnym jednak oddziaływaniem!). Zauważamy przy tym, że w pewnym stopniu zmienia się to wszystko pod wpływem internetu, który skądinąd staje się całym światem dla wielu ludzi, szczególnie młodych.

Biorąc pod uwagę sugestie różnych autorów, można przyjąć, że kultura masowa to treści przekazywane za pomocą technicznych środków masowego przekazu (prasy, radia i telewizji), które cechują się, z jednej strony, dużym scentralizowaniem procesu nadawania i, z drugiej strony, dużym rozproszeniem bardzo licznych i różnorodnych odbiorców.

Trzeba wyraźnie podkreślić, że nie należy całkowicie utożsamiać kultury masowej i kultury popularnej. Choć te pojęcia, a właściwie określane przez nie zjawiska społeczno-kulturowe wiele łączy, to jednocześnie wiele dzieli. Tak więc częściowo nakładają się one na siebie, a częściowo krzyżują. To, co je łączy, to duża liczba odbiorców, choć w obu formach może być ona różna. To, co dzieli te pojęcia, to mechanizm funkcjonowania kultury i komunikowania - w kulturze masowej jest on z natury rzeczy oparty na technicznych środkach przekazu, zaś w kulturze popularnej może przejawiać się kontakt bezpośredni.

Kulturę popularną można określić jako treści, które - niezależnie od środka przekazu - są łatwe w odbiorze, często bardzo skonwencjonalizowane oraz zawierające wyraźne elementy zabawowe i, tym samym, przyciągające liczną publiczność.

Kultura masowa zdefiniowana jest więc przez charakter przekazu: obejmuje wszystko to, co jest publikowane, nadawane przez prasę wysokonakładową, przez radio, częściowo także przez kinematografię, a przede wszystkim przez telewizję (lecz już nie przez internet).

Kultura popularna zdefiniowana jest raczej przez cechy treści przekazu: obejmuje zarówno te przejawy kultury masowej, które budzą zainteresowanie licznych odbiorców (oczywiście z pominięciem treści bardziej wyrafinowanych, interesujących niewielu odbiorców), jak i - przede wszystkim - przejawy kultury ludycznej funkcjonującej poza środkami masowego przekazu (festyny, mecze, pokazy jarmarczne, odpusty itp.).

Nieco inaczej jawi się internet i jego oddziaływanie. Choć jest i będzie coraz powszechniejszy, to nie można nazwać go medium masowym w sensie socjologicznym, gdyż

Wykorzystuję tu niewielkie fragmenty mej książki: M. Gołka, Socjologia kultury, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2013, s. 171 i n.