plik


ÿþOPRACOWANIE KURSU kierownik projektu: Joanna Opoka metodycy: Ilona UrbaDska-Grzyb graficy: Joanna Graczyk Urszula Tylki informatycy: Maciej Czerczak Arkadiusz Kusznierski SBawomir Walinowicz Choroby wieku starczego w psychogeriatrii Choroby wieku starczego w psychogeriatrii Wstp 1. Geriatria. Psychogeriatria dr. Pitta 2. ZespoBy uwarunkowane organicznie. ZespoBy otpienne. Zaburzenia zachowania i objawy psychotyczne otpienia u osób starszych 3. Choroba Parkinsona, czyli dr|czka porazna 4. Zaburzenia psychiczne u osób w wieku podeszBym. ZespoBy czynno[ciowe 5. Organizacja opieki psychogeriatrycznej 1 Choroby wieku starczego w psychogeriatrii Wstp W ostatnich latach coraz wicej uwagi po[wica si starzeniu. Jest to fizjologiczny proces polegajcy na zmniejszeniu aktywno[ci biologicznej organizmu, co przejawia si mniejsz zdolno[ci do regeneracji i adaptacji. O tempie starzenia decyduje w du|ej mierze czynnik genetyczny, determinujcy dBugo[ |ycia. Znaczenie maj tak|e czynniki zewntrzne: przebyte choroby, urazy, nieprawidBowe od|ywianie si, niewBa[ciwy tryb |ycia, mieszkanie na terenach ekologicznie zniszczonych, praca w szkodliwych warunkach (górnictwo, hutnictwo). ModuB pierwszy obejmuje wiadomo[ci dotyczce najczstszych zaburzeD psychicznych wystpujcych u ludzi w podeszBym wieku. ZostaBy tu omówione m.in. choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, zespoBy otpienne, ich objawy oraz sposób postpowania. Poruszone zostaBy tak|e zagadnienia dotyczce opieki psychogeriatrycznej w Polsce. 2 Choroby wieku starczego w psychogeriatrii 1. Geriatria. Psychogeriatria dr. Pitta Mo|na filozoficznie stwierdzi, |e wszyscy pByniemy rzek, której na imi przemijanie. Zmier stanowi kres |ycia. Fatali[ci uwa|aj, |e czBowiek jest na caBe |ycie genetycznie zaprogramowany i moment [mierci równie| jest przewidziany w tym programie. Wszyscy boj si [mierci i tego, co ich czeka in extermis (w ostatnich chwilach |ycia). Próbuj zatem walczy z przeznaczeniem i tutaj spotykaj ich niespodzianki. Niektórzy prowadz zdrowy i higieniczny tryb |ycia, nie pal papierosów i nie pij alkoholu, przestrzegaj skrupulatnie wszystkich znanych ograniczeD dietetycznych, uprawiaj sporty, dbaj o regularny sen i unikaj stresów, ale okazuje si, |e dziaBania te nie przedBu|aj im |ycia. Z drugiej strony zdarza si, |e hedoni[ci, którzy nie gardz |adnymi przyjemno[ciami, racz si u|ywkami i alkoholem, nie rozstaj si z papierosami albo cygarami (Churchill), opychaj si do syta, unikaj ruchu i sportu  do|ywaj póznego wieku w dobrej kondycji psychicznej i niezBej fizycznej. PrzykBady te, by mo|e nieco przejaskrawione, zdaj si potwierdza sBuszno[  zegarowej teorii starzenia", gBoszcej, |e istnieje program, wbudowany prawdopodobnie w podwzgórze, który odmierza czas, kolejne fazy |ycia i moment [mierci. Nie jest zreszt wykluczone, |e poszczególne komórki organizmu maj wBasne zegary, które nie musz pracowa synchronicznie z zegarem centralnym. Z wiekiem sBabn zdolno[ci przystosowawcze. Ludzie starsi gorzej znosz kBopoty, wykonanie prostych codziennych czynno[ci sprawia im coraz wicej trudno[ci, a zrobienie zakupów i zaBatwienie drobnej sprawy urasta do rozmiarów gigantycznej przeszkody. Ludzie w podeszBym wieku maj coraz bardziej chwiejn homeostaz. Typowe dla nich zBamanie szyjki ko[ci udowej mo|e by pocztkiem koDca, zwBaszcza wtedy, gdy pacjent wymaga unieruchomienia, co zawsze zwiksza ryzyko zaka|enia i groznego w tym wieku zapalenia pBuc. Istnieje znane powiedzenie, |e starych drzew si nie przesadza. Starzy ludzie zle znosz zmian miejsca pobytu. O ile we wBasnym mieszkaniu, w otoczeniu znanych sprztów, maj poczucie bezpieczeDstwa, o tyle w nowym miejscu czuj si zagubieni, wytrceni z równowagi, odczuwaj lk i przygnbienie. Umieszczenie pacjenta w szpitalu lub domu pomocy spoBecznej mo|e wywoBa zmiany zachowania  niekoniecznie o charakterze psychotycznym  które wcze[niej nie wystpowaBy. 3 Choroby wieku starczego w psychogeriatrii Procesowi starzenia si towarzyszy wiele objawów somatycznych. Skóra staje si sucha, cienka i pomarszczona, wBosy siwiej i przerzedzaj si. Ko[ci ulegaj odwapnieniu, przez co staj si Bamliwe i znieksztaBcaj si. Charakterystyczne zmiany zachodzce w krgach doprowadzaj do skrzywienia krgosBupa i przyjcia pochylonej postawy ciaBa. Mi[nie sBabn i zanikaj, stawy ulegaj usztywnieniu. Chód staje si powolny, ka|dy wysiBek fizyczny sprawia du|e trudno[ci. Rysy twarzy zmieniaj si, a mimika ubo|eje. Wra|liwo[ zmysBów ulega zmianie ju| po 40. roku |ycia. SBuch sBabnie, pojawia si dalekowzroczno[ wymagajca korekcji, u wielu osób pogarsza si wch, co ma te| wpByw na zmysB smaku. Ludzie starzy maj nagminne kBopoty stomatologiczne. Wyrostki zbodoBowe zanikaj, zby staj si chwiejne i wypadaj. Wi|e si to z czstymi dolegliwo[ciami ze strony przewodu pokarmowego. W podeszBym wieku obserwuje si te| du| skBonno[ do zapar. U m|czyzn, wskutek powikszania si gruczoBu krokowego, wystpuj coraz wiksze trudno[ci w oddawaniu moczu. U kobiet czstym problemem jest nietrzymanie moczu. Wiek podeszBy wi|e si z mnóstwem chorób somatycznych, poczynajc od cukrzycy, niedokrwisto[ci, niewydolno[ci kr|enia, chorób ukBadu oddechowego, jaskry, zamy, a koDczc na chorobach nowotworowych. Powy|sze objawy somatyczne, doBczajce si choroby i wreszcie objawy starzenia si mózgu staj si przyczyn zmian w psychice, na które niewtpliwie wpBywa równie| sytuacja psychospoBeczna ludzi starych. Dowiedziono, |e ludzie aktywni, o szerokich zainteresowaniach, pracujcy stale umysBowo, a przy tym pogodni i nieunikajcy kontaktów spoBecznych, zachowuj dBu|ej sprawno[ intelektualn ni| samotnicy, którzy nie posiadaj hobby i nie umiej sobie wypeBni czasu po|ytecznymi zajciami. Ustanowienie tzw. wieku prekluzyjnego (wieku starczego) w sposób sztywny, na podstawie wieku metrykalnego, nie jest dziaBaniem sBusznym i sprawiedliwym, poniewa| ludzie starzej si niejednakowo. Historia zna wielu polityków, pisarzy czy artystów, którzy do bardzo póznego wieku byli czynni, nowatorscy i twórczy. Wszelkie ustawodawcze granice emerytalne pomijaj te indywidualne ró|nice midzy ludzmi. O ile przej[cie na emerytur jest dla jednych wybawieniem i szcz[liw okazj do zajcia si realizacj ciekawszych pragnieD i planów, o tyle dla innych mo|e by ci|kim ciosem skracajcym im |ycie. Bardzo istotne dla utrzymania dobrej kondycji psychofizycznej ludzi w podeszBym wieku s stymulujce warunki [rodowiska. Z przeprowadzonych przez J. Skowskiego w 1984 r. badaD wynika, |e u ludzi w podeszBym wieku wystpuj mechanizmy umo|liwiajce adaptacj do stymulujcych warunków [rodowiska. Mocno stymulujce [rodowisko rodzinne rozwija po|dane  z punktu widzenia zdrowia psychicznego  cechy temperamentu i osobowo[ci w badanej grupie (do badaD dobrano losowo 180 osób w podeszBym wieku). 4 Choroby wieku starczego w psychogeriatrii Mimo istnienia indywidualnych ró|nic, w podeszBym wieku wystpuj czsto cechy, okre[lane jako psychika starcza. Zalicza si do niej zaw|enie zainteresowaD, skostnienie pogldów, obaw przed wszelkimi zmianami i nowo[ciami (neofobia starcza), upo[ledzenie kojarzenia i bystro[ci spostrze|eD, osBabienie wra|liwo[ci uczuciowej, Batwe wzruszanie si, poczucie wBasnej nieomylno[ci, czyli tzw. mdro[ starcz, oszczdno[ posunita do skpstwa i zbierania przedmiotów zu|ytych lub przedstawiajcych znikom warto[ (wedBug zasady to si mo|e kiedy[ przyda). Z codziennych spostrze|eD wynika te|, |e negatywne cechy charakteru na staro[ wyraznie si zaostrzaj. Je|eli chodzi o sprawno[ pamici, to zdania s podzielone. Pomijajc zaburzenia pamici w ramach otpienia starczego, co nie mie[ci si w omawianych tutaj objawach fizjologicznych starzenia si, ludzie starzy wracaj chtnie wspomnieniami do wydarzeD z przeszBo[ci. Czy |ywsza pami dawnych wspomnieD [wiadczy o gorszej pamici zdarzeD aktualnych? Pitt sBusznie zauwa|a, i|  przeszBo[ ttni |yciem w porównaniu z terazniejszo[ci, kiedy to egzystencja peBna jest ograniczeD, a przyszBo[ krótka (Pitt B., 1986: 23). Istniej natomiast ró|nice midzy zwykBym obni|eniem sprawno[ci pamici w podeszBym wieku a zaburzeniami wystpujcymi w otpieniu. To obni|enie okre[la si jako Bagodne. Mo|na je te| nazwa wybiórczym. Sprawy wa|ne, odnoszce si do codziennej egzystencji (przestrzeganie terminów pBatno[ci, orientacja w bie|cych sprawach) nie ulegaj bowiem zakBóceniom. Starym ludziom obojtne s natomiast wydarzenia polityczne, zmiany personalne w rzdzie itd. Cech osobowo[ci, która wysuwa si na pierwszy plan jest introwersja. Je|eli nie powoduj jej dolegliwo[ci fizyczne, które ze[rodkowuj uwag na funkcjonowaniu (czsto niesprawnym) organizmu, to mo|e j wywoBa irytujce zachowanie otoczenia i postpujce poczucie izolacji spoBecznej. 5 Choroby wieku starczego w psychogeriatrii 2. ZespoBy uwarunkowane organicznie. ZespoBy otpienne. Zaburzenia zachowania i objawy psychotyczne otpienia u osób starszych ZespoBy otpienne (uwarunkowane organicznie) dzielimy na: 1. Otpienie przedstarcze. 1. Otpienie pierwotne (choroba Alzheimera). 2. Otpienie starcze. 2. Otpienie wtórne: ¯# mia|d|yca ttnic mózgu, ¯# stwardnienie ttniczek, ¯# zawaBy mózgu. Analiza czsto[ci wystpowania i stopnia nasilenia zaburzeD psychicznych nie dostarcza nam informacji o etiopatogenezie otpienia, ale cz[ciowo wyja[nia patomechanizmy objawów, które mu towarzysz. Zaburzenia zachowania i objawy psychotyczne w otpieniu (ZZOP, behavioral and psychological symptoms of dementia  BPSD), które s gBówn przyczyn hospitalizacji pacjenta, dominuj w przypadku otpienia o [rednim i [rednio gBbokim nasileniu. Pojawienie si tego typu zaburzeD w wielu przypadkach jest bardzo obci|ajce dla opiekunów chorych (wyczerpanie, zaburzenia snu, depresja), u których obserwuje si wzrost wystpowania chorób somatycznych, zaostrzenie przebiegu schorzeD ju| obecnych i w efekcie  nadumieralno[. Czste zaburzenia zachowania stanowi powa|ny problem opiekuDczy w przypadku chorych przebywajcych w domu oraz w przypadku pacjentów znajdujcych si pod opiek instytucji (domy opieki  80% chorych z otpieniem). Do charakterystycznych psychopatologicznych objawów wystpujcych w otpieniu nale|: ¯# urojenia (20 73%), ¯# zespóB bBdnego rozpoznawania (23 50%), ¯# omamy sBuchowe i wzrokowe (15 49%), ¯# zaburzenia nastroju (do 80% chorych). Na podstawie powy|szych objawów (czsto wystpujcych razem) wydziela si podtypy otpienia. Analiza czynnikowa objawów psychopatologicznych w grupie 162 chorych z rozpoznaniem prawdopodobnej choroby Alzheimera (chA) wykazaBa obecno[ trzech podtypów obrazu klinicznego otpienia. ZespoBy te ró|niBy si pomidzy sob zarówno cechami klinicznymi, jak i demograficznymi. 6 Choroby wieku starczego w psychogeriatrii 1. W grupie pierwszej znalezli si chorzy z objawami psychotycznymi (pobudzenie, omamy, urojenia, dra|liwo[). Byli to pacjenci gBównie pBci mskiej, o póznym pocztku choroby, z bardziej nasilonymi zaburzeniami procesów poznawczych i szybk progresj choroby. 2. Druga grupa chorych z objawami  czoBowymi" (euforia, rozhamowanie, czyli nagBe i niespodziewane reakcje, apatia) charakteryzowaBa si wy|szym wyksztaBceniem, dBu|szym czasem trwania choroby i powoln progresj. 3. W trzeciej grupie znalezli si chorzy z zaburzeniami nastroju (depresja, lk, apatia). Wystpowanie zaburzeD zachowania stwierdzono znaczco cz[ciej w grupie chorych z objawami psychotycznymi oraz w grupie chorych z objawami  czoBowymi". Zestawienie czsto[ci wystpowania zaburzeD nastroju i objawów psychotycznych przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Czsto[ wystpowania zaburzeD psychicznych w otpieniu Tre[/Rodzaj Tre[/Rodzaj Tre[/Rodzaj Tre[/Rodzaj Tre[/Rodzaj Urojenia Omamy Depresja ZBR Mania Bcznie 10 73% Bcznie 12 49% Bcznie 40 50% Bcznie 6,6 37,5% Bcznie 3 15% okradanie 18 43% wzrokowe 30% nastrój 0 86% porzucenia 3 18% w OCL do 80% zespóB 19 45% niewierno[ 1 9% sBuchowe 10% choroba 1,5 9% OCL  otpienie ZBR  zespóB bBdnego z ciaBami Lewy ego rozpoznawania yródBo: KBoszewska I., Rabe-JabBoDska J., 1998: 121 134. DokBadny przegld klasyfikacji zaburzeD zachowania przedstawiaj KBoszewska i Rabe- JabBoDska (8), podkre[lajc, |e jest to termin niejednoznaczny. Wielu autorów wBcza do tej grupy tak|e zaburzenia psychiczne. Oddzielenie zaburzeD psychicznych od zaburzeD zachowania jest trudne, lecz ze wzgldów praktycznych wa|ne. Obecnie w krajach zachodnich standardy leczenia otpienia zalecaj, aby w zaburzeniach psychicznych stosowa neuroleptyki, natomiast w przypadku postawienia rozpoznania zaburzeD zachowania  leki nieneuroleptyczne. PrzykBadem takich niejasno[ci s wskazania do stosowania leków przeciwpsychotycznych u chorych z zaburzeniami zachowania, przebywajcych w domach opieki w USA. Do zaburzeD zachowania zaliczono nie tylko bicie, uderzanie, szczypanie i inne zachowania niebezpieczne lub utrudniajce opiek nad pacjentem  krzyk, pBacz i cigBe chodzenie (pacing) pogarszajce zdolno[ funkcjonowania 7 Choroby wieku starczego w psychogeriatrii chorego, ale tak|e pogorszenie funkcjonowania spowodowane obecno[ci omamów i urojeD. Jest to wic niejednorodna grupa objawów (tabela 2). Tabela 2. Zaburzenia zachowania w otpieniu Najczstsze Do[ czste Rzadkie cigBe pytania pobudzenie pBaczliwo[ bBdzenie zachowania kulturowo niedostosowane przeklinanie niepokój narastanie zaburzeD zachowania wieczorem obni|enie napdu psychoruchowego osBabienie zaburzenia Baknienia cigBe chodzenie agresja fizyczna pokrzykiwanie rozhamowanie seksualne yródBo: opracowanie wBasne. Wyniki badaD wskazuj, |e niezale|nie od przyczyny, w miar narastania gBboko[ci otpienia, zwiksza si zarówno liczba objawów psychopatologicznych, jak i nasilenie zaburzeD zachowania. Czsto[ ich wystpowania jest najwiksza w otpieniu o nasileniu [rednim i [rednio gBbokim, w otpieniu gBbokim prawdopodobnie wystpuj one rzadziej, lecz z powodu trudno[ci metodologicznych trudno jest to oceni. Sdzi mo|na, |e wystpowanie cz[ci objawów psychopatologicznych zwizane jest bezpo[rednio z podstawowym patomechanizmem otpienia i pojawia si wskutek niszczenia kolejnych struktur o[rodkowego ukBadu nerwowego (OUN), co powoduje znaczce zaburzenia st|enia katecholamin (np. depresja, omamy, urojenia, zespóB bBdnego rozpoznawania  ZBR). Natomiast zaburzenia zachowania cz[ciej zale|ne s od nasilenia zaburzonych procesów poznawczych i s reakcj na niedostateczn percepcj otoczenia i brak krytycyzmu (np. bBdzenie, agresja, lk, krzyk, ZBR). Leczenie zaburzeD psychicznych i zaburzeD zachowania mo|e by efektywne, umo|liwiajc choremu funkcjonowanie w [rodowisku prawie przez caBy czas trwania choroby. Zasady terapii zaburzeD zachowania i objawów psychotycznych w otpieniu (ZZOP) wymagaj: ¯# oceny czynników, które wpBywaj na farmakokinetyk i farmakodynamik stosowanych leków (np. masa ciaBa, stopieD nawodnienia, wspóBwystpowanie innych chorób, nasilenie otpienia), ¯# odstawienia i/lub niestosowania leków nasilajcych zaburzenia funkcji poznawczych, ¯# unikania leków o licznych, znanych objawach niepo|danych, które mog wystpi ju| w dawkach terapeutycznych, 8 Choroby wieku starczego w psychogeriatrii ¯# unikania polifarmakoterapii z powodu interakcji i dziaBania antagonistycznego, ¯# leczenia jak najni|szymi dawkami i bardzo powolnego podwy|szania ich. W ostatnich latach w leczeniu depresji u chorego z otpieniem osignito znaczce postpy dziki wprowadzeniu nowych leków przeciwdepresyjnych, pozbawionych licznych objawów niepo|danych i niewpBywajcych na funkcje poznawcze. Do leków takich zaliczy mo|na np. inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (np. Citalopram, Fluwoksamina, Paroksetyna, Sertralina), odwracalne inhibitory monoaminooksydazy (np. Moklobemid) lub selektywnych antagonistów receptora noradrenergicznego i serotoninergicznego (np. Mirtazapina, Wenlafaksyna, Milnacipran). Stosowane s nadal, cho wymagaj du|ej uwagi w dawkowaniu, niektóre klasyczne leki trójpier[cieniowe (np. Dezypramina, Nortryptylina, Lopramina), leki czteropier[cieniowe (np. Mianseryna) lub nowe leki o wybiórczym dziaBaniu serotoninergicznym (np. Tianeptyna). W wytycznych dotyczcych leczenia pobudzenia w otpieniu grupa ekspertów amerykaDskich zaproponowaBa metod leczenia depresji w zale|no[ci od jej nasilenia. Autorzy zalecaj stosowanie leków przeciwdepresyjnych w depresji o nasileniu lekkim, [rednim i gBbokim bez objawów psychotycznych. W depresji z objawami psychotycznymi zalecane jest leczenie Bczone lekiem przeciwdepresyjnym i neuroleptykiem, a w przypadku oporno[ci na leczenie  w depresji o nasileniu gBbokim i z objawami psychotycznymi  stosowanie leczenia elektrowstrzsowego. Zwraca si jednak uwag na czstsze wystpowanie zaburzeD pamici i innych procesów poznawczych u pacjentów z otpieniem leczonych elektrowstrzsami. W chorobie Alzheimera (chA) najpózniej ulegaj uszkodzeniu komórki warstwy wewntrznej hipokampa. Jednym z prawdopodobnych mechanizmów odpowiedzialnych za uszkodzenie komórek hipokampa jest zwikszenie sekrecji kortykosteronu spowodowane stresem. Zastosowana nowa metoda leczenia Tianeptyn, wpBywajc na poszczególne dziaBania glikokortykoidów, zmniejsza wpByw stresu na komórki hipokampa, spowalniajc uszkodzenie i zanik. Jednocze[nie zwikszajc wychwyt serotoniny, przeciwdziaBa jej niedoborowi, co mo|e wpBywa na objawy depresji i zaburzenia zachowania. Nieliczne objawy niepo|dane zwikszaj zainteresowanie stosowaniem leku w depresji wystpujcej w chorobie Alzheimera i w zaburzeniach zachowania w otpieniu o innej etiologii. Stosowanie trzeciorzdowych amin trójpier[cieniowych w depresji wspóBwystpujcej z otpieniem jest obarczone znacznym ryzykiem wystpienia objawów niepo|danych. 9 Choroby wieku starczego w psychogeriatrii Najczstszymi z nich s: nadmierne spowolnienie, objawy antycholinergicze (np. cholinergiczne wBókna ukBadu nerwowego, na których jest wydzielana acetylocholina), dziaBanie kardiotoksyczne, ortostatyczne spadki ci[nienia ttniczego krwi. WspóBwystpowaniu depresji i otpienia towarzyszy mo|e pogorszenie efektywno[ci dziaBania leków przeciwdepresyjnych. Odnotowano zwBaszcza sBab reakcj na stosowane leki trójpier[cieniowe u chorych z poszerzeniem komór bocznych mózgu. Wiedza na temat wspóBwystpowania depresji i otpienia jest niepeBna, mechanizmy powstawania tzw. depresji naczyniowej niejasne, nieliczne opublikowane dotd badania wskazuj na wiksze bezpieczeDstwo i skuteczno[ dziaBania nowych leków zarówno wpBywajcych wybiórczo na ukBad serotoninergiczny, jak i na ukBad serotoninergiczny i noradrenergiczny. Obraz depresji wystpujcej w otpieniu jest czsto nietypowy. Poza obni|onym nastrojem i zaburzeniami napdu psychoruchowego czsto wystpuje dra|liwo[, impulsywno[, labilno[ afektu, dysforia. Stosowanie inhibitorów transportera serotoniny poprawia zarówno nastrój, jak i inne objawy niedoboru serotoniny (np. Citalopram). Efektywno[ dziaBania leków z grupy SI-5HT stwierdzono u 53% chorych. Wyniki badaD wskazuj tak|e na efektywne dziaBanie Fluoksetyny (lek antydepresyjny) w depresji wystpujcej w otpieniu naczyniopochodnym. W miar zwikszania si liczby badaD nad inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny coraz cz[ciej pojawiaj si informacje na temat objawów niepo|danych. Zwraca si uwag na wystpowanie pobudzenia, zaburzeD snu, nadmiernej sedacji, objawów ze strony ukBadu pokarmowego i upadków. Wyniki badaD potwierdzaj zasadno[ stosowania nowych leków przeciwdepresyjnych w depresji wystpujcej w otpieniu. Tabela 3. Zmiany neuropatologiczne i neurochemiczne w ZZOP Psychopatologia Neuropatologia Neurochemia Psychoza T pBytki w podkBadce serotonina w podkBadce T tangle w korze czoBowej noradrenalina w istocie czarnej i gsto[ struktur ukB. Limbicznego i gsto[ dróg wzrokowych Depresja i gsto[ w miejscu sinawym noradrenalina w korze nowej i gsto[ w istocie czarnej serotonina we wszystkich polach i gsto[ we wszystkich polach T dopamina w podkBadce wielko[ komór T monoaminooksydaza we wszystkich polach gsto[ w jdrze szwu i somatostatyna w pBynie mózgowo-rdzeniowym Zaburzenia snu i gsto[ w pniu mózgu Zmiany osobowo[ci i gsto[ w j. podstawnym Meynerta i acetylocholina w korze czoBowej yródBo: KBoszewska I., Rabe-JabBoDska J., 1998: 121 134. 10 Choroby wieku starczego w psychogeriatrii Prawdopodobnie za objawy psychotyczne wystpujce w otpieniu odpowiedzialny jest gBównie ukBad dopaminergiczny i cholinergiczny. W otpieniu z objawami psychotycznymi stwierdzono zmniejszone dziaBanie dopaminy i obni|on reakcj ukBadu dopaminergicznego. W zaburzeniach zachowania obserwuje si zmiany neuroprzekaznictwa i liczby receptorów we wszystkich ukBadach neuroprzekaznikowych. W licznych badaniach stwierdzono zwizek pomidzy pobudzeniem i zwikszonym st|eniem metoksyhydroksyfenyloglikolu (MHPG) w pBynie mózgowo-rdzeniowym (pmr) oraz zmniejszeniem st|enia korowej serotoniny. W ostatnich latach zwikszyBa si znacznie mo|liwo[ stosowania ró|nych leków w leczeniu objawów psychotycznych. W[ród leków efektywnie zmniejszajcych nasilenie objawów wymienia si klasyczne i atypowe neuroleptyki, leki przeciwpadaczkowe, inhibitory acetylocholinesterazy i leki o dziaBaniu przedwiekowym. Stosowanie klasycznych leków neuroleptycznych w otpieniu czsto powoduje wystpienie objawów niepo|danych. Zwizane jest to ze zmienion farmakodynamik stosowanych leków. U ludzi starych wystpuje wiksza skBonno[ do objawów pozapiramidowych, szczególnie parkinsonowskich (dr|czki porannej), akatyzji (niemo|no[ usiedzenia w miejscu) i póznych dyskinez (przymusowe ruchy twarzy, jzyka, koDczyn i ramion), Batwiej pojawiaj si ortostatyczne spadki ci[nienia ttniczego krwi oraz nadmierna sedacja. Objawy te wystpuj zarówno wskutek stosowania wy|szych dawek neuroleptyków, jak te| niskich dawek przez dBugi czas. Szczególnie czste jest stosowanie neuroleptyków w leczeniu zaburzeD zachowania u chorych w domach opieki. Klasycznymi neuroleptykami w leczeniu ZZOP s: Haloperidol, Tiotyksen, Tiorydazyna, Chlorpromazyna, a w Polsce Perazyna i Promazyna. Brak jest jednak dowodów na lepsz efektywno[ terapeutyczn w usuwaniu objawów behawioralnych jakiegokolwiek neuroleptyku w porównaniu z innymi. Ocenia si, |e skuteczno[ ich dziaBania jest niewielka. Argumentem przeciwko stosowaniu klasycznych neuroleptyków w zaburzeniach zachowania jest stwierdzony negatywny wpByw na funkcje poznawcze. By mo|e obecno[ objawów behawioralnych wi|e si z zaburzeniami nie tylko ukBadu dopaminergicznego, ale tak|e innych ukBadów neuroprzekaznikowych (np. serotoninergicznego). Dlatego te| w leczeniu zaburzeD zachowania, wystpujcych w otpieniu proponuje si, |eby zamiast neuroleptyków stosowa leki nieneuroleptyczne, leki serotoninergiczne (np. Sertralina, Paroksetyna) lub neuroleptyki atypowe dziaBajce zarówno na ukBad dopaminergiczny, jak i serotoninergiczny (np. Risperidon, Olanzapina). 11 Choroby wieku starczego w psychogeriatrii Zaburzenia zachowania mog by zwizane z obecno[ci objawów psychopatologicznych lub te| mog wystpowa niezale|nie od nich. Lekarz staje wic przed decyzj, jak wybra grup leków: neuroleptyki czy leki nieneuroleptyczne. Objawy niepo|dane, wystpujce podczas stosowania klasycznych neuroleptyków, mog nasila zaburzenia zachowania, co spowoduje podwy|szenie dawki. W zwizku z tym nale|y ograniczy stosowanie neuroleptyków i zaleca je tylko wtedy, gdy istniej bezwzgldne wskazania. Dotyczy to zwBaszcza choroby Parkinsona lub choroby ciaB Lewy'ego. Kazuistyczne opisy leczenia choroby ciaB Lewy'ego Klozapin wykazuj, |e w czasie kuracji nie wystpuj co prawda objawy pozapiramidowe, ale cz[ciej pojawiaj si zaburzenia [wiadomo[ci. Uspokajanie chorych neuroleptykami zwiksza nasilenie objawów pozapiramidowych, ryzyko upadków, zBamaD szyjki ko[ci udowej, pogarsza sprawno[ ruchow. Stosowanie leków o dziaBaniu antycholinergicznym powoduje zatrzymanie moczu, zaparcia i zaburzenia [wiadomo[ci. Tabela 4. Niepo|dane objawy stosowania neuroleptyków u osób w wieku podeszBym Lek Neuroleptyki ++++d ++++ +++a +++ +++d ++?d ++ ++++d konwencjonalne Klozapina + ++++ +++ ± ± +++ ++++ ++++ +e Risperidon +?  ++c ± ++ +e  + Sertindol ? + +  ++ ++ +++ Olanzapina ± +? +b ++c  +++ ++c ±  Kwetiapina ? ++c ± ± b ± ++ ++? ±  minimalne nasilenie objawu niepo|danego   objaw niepo|dany nie wystpuje ?  brak potwierdzonych danych a  dla neuroleptyków o dziaBaniu antycholinergicznym b  olanzapina dziaBa na receptory muskarynowe silniej o[rodkowo ni| obwodowo c  przej[ciowe d  niektóre leki e  w zalecanych niskich dawkach yródBo: Wyrzykowski B., 1997: 239 249. Leczenie farmakologiczne zaburzeD zachowania czsto jest niewystarczajce, efektywno[ dziaBania neuroleptyków  niska. Form leczenia chorych jest tak|e pomoc ich opiekunom. 12 Zaburzenia rytmu serca Nadmierna sedacja Obni|enie ci[nienia krwi DziaBanie antycholinergiczne Agranulocytoza Masa ciaBa Objawy pozapiramidowe Dyskinezy pózne Choroby wieku starczego w psychogeriatrii Du|e znaczenie ma uczenie opiekuna sposobu kontaktowania si z chorym i radzenia sobie z zaburzeniami zachowania. Informacje o kolejnych etapach choroby zmniejszaj u opiekunów lk przed nieznanym, pozwalaj fizycznie i psychicznie przygotowa siebie i otoczenie do opieki. Obecno[ w grupach wsparcia zmniejsza poczucie izolacji spoBecznej, a organizowanie miejsc pobytu odci|a opiekuna (domy dziennego, okresowego i staBego pobytu). Z drugiej strony na wspólnych wyjazdach weekendowych i wakacjach, opiekun uczy si nowych technik radzenia sobie z chorym. We wczesnym etapie choroby celowe jest stosowanie ró|nych technik wspomagania pamici, metod rehabilitacji ruchowej i fizykoterapii. W otpieniu o niewielkim nasileniu istotne s wiczenia pamici, które poprawiaj koncentracj uwagi. Ostatnio ukazuj si coraz liczniejsze prace o korzystnym wpBywie fototerapii na zaburzenia snu i zachowania. Jest to bezpieczna metoda do zastosowania zarówno w szpitalu, jak i w domu. W ostatnich latach znaczco zwikszyBy si mo|liwo[ci bezpiecznego leczenia zaburzeD psychicznych i zaburzeD zachowania w otpieniu. Omawiane leki cechuje znaczne bezpieczeDstwo pod warunkiem [cisBego przestrzegania zasad terapii. Leki te s równie efektywne jak stosowane dotychczas neuroleptyki, a objawy niepo|dane wystpuj rzadziej i s mniej nasilone. Podawanie nowych neuroleptyków lub nowych leków przeciwdepresyjnych wymaga ostro|no[ci do czasu uzyskania dokBadnej wiedzy na temat ich interakcji z innymi stosowanymi lekami. 13 Choroby wieku starczego w psychogeriatrii 3. Choroba Parkinsona, czyli dr|czka porazna Choroba Parkinsona jest to zwyrodnieniowy proces o nieustalonym podBo|u dotyczcy jder podkorowych, a zwBaszcza istoty czarnej. Zachorowalno[ w Polsce obecnie szacuje si na 2 2,5 tys. przypadków rocznie. Choroba wystpuje cz[ciej u m|czyzn i rozpoczyna si przed 60. rokiem |ycia. Wystpuj zmiany zwyrodnieniowe w ró|nych okolicach mózgu, przede wszystkim jednak w istocie czarnej mózgu (komórki zawierajce melanin) oraz w miejscu sinawym. Etiopatogeneza nie jest do tej pory wyja[niona. W ostatnich latach zwrócono uwag, |e w jdrach podkorowych chorych zmarBych na t chorob stwierdza si obni|enie zawarto[ci dopaminy. Zwizek ten stanowi jeden z mediatorów w ukBadzie pozapiramidowym, na zakoDczeniach poBczeD midzy istot czarn a pr|kowiem (cz[ jder podkorowych mózgu). Odró|nia si dwa typy receptorów dopaminowych: D1 i D2. W chorobie Parkinsona zachodz zmiany dotyczce receptora D2. W wyniku niedoboru dopaminy miaBoby dochodzi do zniesienia regulujcych wpBywów istoty czarnej na czynno[ ruchow i pojawienie si objawów choroby, np. sztywno[ mi[niowa ma zale|e od przewagi cholinergicznych komórek w gaBce bladej. Jednak ujcie choroby Parkinsona jako czystej niewydolno[ci dopaminowej stanowi prawdopodobnie du|e uproszczenie. W patogenezie choroby zaanga|owane s równie| inne mediatory, odpowiadajce im receptory oraz ukBady neuronalne, a wic GABA, serotonina, kwas glutaminowy, enkefaliny. Nadal pozostaje niejasna przyczyna zwyrodnienia komórek ukBadu pozapiramidowego. Pierwszym objawem choroby bywa dr|enie, które na pocztku mo|e dotyczy jednej koDczyny. Na rozwinity obraz chorobowy skBada si wiele objawów: 1. Ogólne spowolnienie ruchowe, przejawiajce si midzy innymi zaburzeniami mimiki (hypomimia), brakiem wspóBruchów, spowolnieniem mowy, która staje si monotonna. 2. Zgiciowa (pochylona do przodu) postawa ciaBa. 3. Znamienne dr|enie spoczynkowe, zwBaszcza palców rk, przypominajce ruch krcenia piguBki, dr|enie obejmuje niekiedy koDczyny dolne i gBow. 4. Chód drobnymi krokami z towarzyszc niekiedy pro- lub retropulsj (szybki, a nastpnie coraz wolniejszy i ponownie szybki chód do przodu, czasem z przerw). 5. Znaczne wzmo|enie napicia mi[niowego o typie sztywno[ci. 6. Mikrografia (pisanie coraz mniejszymi literami). 7. Objawy autonomiczne w postaci [linotoku, naoliwienia twarzy (wzmo|one wydzielanie gruczoBów Bojowych), napadowych potów. 8. Niewielkie spowolnienie psychiczne, czasem zaburzenia emocjonalne. 14 Choroby wieku starczego w psychogeriatrii Choroba postpuje powoli, prowadzc w cigu kilku lat do zupeBnego inwalidztwa. Czasami rozwój jej jest szybki, w innych przypadkach  bardzo Bagodny, a niewielkie objawy nie postpuj przez dBu|szy czas. Je[li chodzi o mo|liwo[ powrotu do zdrowia, to w chorobie Parkinsona rokowanie jest niepomy[lne, ale staBe stosowanie preparatów lewodopy daje szans na dBugotrwaB remisj. Lewodopa nie hamuje jednak procesu zwyrodnieniowego, dziaBa jedynie objawowo- substytucyjnie. W miar upBywu czasu efekt jest coraz sBabszy, natomiast zwikszenie dawek nasila objawy uboczne, doBczaj szczególne zjawiska, jak na przykBad zespóB przeBczania, czyli on-off (wBczania i wyBczania). W tych przypadkach wystpuj po sobie stany nagBego nasilania objawów chorobowych (akineza  off) i szybkiej poprawy (on). Obecnie istnieje wiele metod leczenia choroby Parkinsona, co daje wiksze mo|liwo[ci wyboru. Wi| si z tym jednak skomplikowane schematy leczenia i dezorientacja lekarzy. Przy tym |adna z metod nie jest w monoterapii (leczenie lekiem jednego rodzaju) wystarczajca skuteczna. Poza tym nie wykazano te|, aby którakolwiek spowalniaBa albo zatrzymywaBa postp choroby. Od momentu rozpoznania choroby, po jej zaawansowane stadia, cennym wspomo|eniem farmakoterapii s metody niefarmakologiczne. Problemy chorych to utrata masy ciaBa, odwodnienie, nudno[ci, osBabienie perystaltyki przewodu pokarmowego oraz zBamania ko[ci, zatem du|e znaczenie ma dieta oraz prowadzony styl |ycia. Udzielajc chorym porad, nale|y kBa[ nacisk na odpowiedni warto[ energetyczn posiBków i zawarto[ w nich mikroelementów, bBonnika i wody. Posta pokarmów jest niezwykle wa|na przy gro|cej zachBy[niciem dysfagii (utrudnienie poBykania). Istotne jest równie| przyjmowanie du|ej ilo[ci bezkofeinowych napojów oraz wBczenie do diety pokarmów bogatych w bBonnik, w celu zminimalizowania zapar. Zwikszenie liczby zBamaD ko[ci uzasadnia potrzeb suplementacji wapnia w dawkach co najmniej 1000 1500 mg/24 h. Korzystne jest równie| przyjmowanie witamin o wBa[ciwo[ciach przeciwutleniajcych (C i E). Najbardziej charakterystyczne dla choroby Parkinsona s nastpujce leki: agoni[ci receptorów dopaminowych  Bromokryptyna, Pergolid, Pramipeksol, Ropinirol, inhibitory onoaminooksydazy typu B  Selegilina, leki przeciwwirusowe  Amantadyna, leki cholinolityczne  Triheksifenidil, inhibitor dekarboksylazy DOPA  Karbidopa (lewodopa), inhibitory COMT  Entakapton. Znane jest równie| postpowanie chirurgiczne, niestety jest 15 Choroby wieku starczego w psychogeriatrii ono bardzo drogie (umieszczany gBboko w mózgu stymulator kosztuje ponad 10 tys. dolarów). Chorych nale|y wcze[nie konsultowa u fizjoterapeuty, który pomaga w pokonywaniu wikszo[ci problemów. SBu| temu specjalnie ukierunkowane wiczenia usprawniajce ukBad ruchu i mow oraz terapia zajciowa. Wa|na jest tak|e edukacja chorych i udziaB w grupach wsparcia, dziki czemu chorzy Batwiej znosz chorob. 16 Choroby wieku starczego w psychogeriatrii 4. Zaburzenia psychiczne u osób w wieku podeszBym. ZespoBy czynno[ciowe Nie bd tutaj wymieniaB zaburzeD psychicznych, na które ludzie cierpieli w cigu caBego swojego |ycia. Jednak ich objawy w wieku podeszBym albo si nasilaj, albo przeciwnie  Bagodniej. Znani mi s chorzy na schizofreni, u których objawy psychotyczne z wiekiem si zmniejszyBy, tak i| w okresie starzenia si wykazywali co najwy|ej osiowe objawy tej choroby. Kryteria klasyfikacyjne zaburzeD psychicznych u ludzi w wieku podeszBym nie ró|ni si od stosowanych u osób mBodszych. Odznaczaj si one jednak pewn specyfik. Pitt wymienia nastpujce grupy zaburzeD: 1. Choroby psychiczne: ¯# zespoBy uwarunkowane organicznie: " majaczenie (ostry zespóB mózgowy), " otpienie (przewlekBy zespóB mózgowy). ¯# zespoBy czynno[ciowe: " choroby afektywne, zespóB depresyjny, zespóB maniakalny, " zespoBy urojeniowe, " nerwica. 2. Zaburzenia osobowo[ci i zachowania. Klasyfikacja ta wymaga krótkiego komentarza i uzupeBnienia. To, co zostaBo okre[lone jako  ostry zespóB mózgowy" (majaczenie), w polskiej psychiatrii oznacza psychozy z jako[ciowymi zaburzeniami [wiadomo[ci. W wieku podeszBym równie czsto zdarzaj si wic psychozy majaczeniowe (delirium), jak i zespoBy zamroczeniowe lub pomroczne (obnubilatio). Pogarszaniu si stanu somatycznego chorego mog te| towarzyszy objawy spltania (amentia), co jest przewa|nie sygnaBem prognostycznie niepomy[lnym. W tym podziale nie wymieniono z nazwy psychoz parafrenicznych (organicznych halucynoz), które Pitt zalicza do zespoBów urojeniowych (w grupie zespoBów czynno[ciowych). Psychozy urojeniowe (paranoiczne) i omamowo-urojeniowe (parafreniczne) mog by przyczyn udrki zarówno dla samego chorego, jak i dla jego najbli|szego otoczenia. Chorzy ci pisz skargi na ssiadów, wnosz pozwy do sdu, domagaj si interwencji policji i sBu|b spoBecznych, barykaduj si w mieszkaniu, nie dopuszczajc do siebie lekarza i innych pracowników poradni zdrowia psychicznego. Odró|nienie objawów chorobowych od rzeczywistych przejawów dyskryminacji starego czBowieka jest dla pracowników socjalnych zadaniem trudnym i niezwykle delikatnym. Trzeba wreszcie doda, |e brak rozwizaD prawnych w zakresie leczenia psychicznie chorych w Polsce utrudnia lub wrcz uniemo|liwia 17 Choroby wieku starczego w psychogeriatrii ingerencj wszelkich sBu|b dopóty, dopóki nie zostaB naruszony porzdek publiczny. NiebezpieczeDstwo [mierci gBodowej staruszka, który z przyczyn psychotycznych nie przyjmuje po|ywienia, wzbudza u prawników wtpliwo[ci, czy istniej uzasadnione podstawy do przymusowego wtargnicia do jego mieszkania. Powy|szy podziaB zaburzeD psychicznych, jakkolwiek prosty i klarowny dla celów dydaktycznych, nie musi przystawa do codziennej rzeczywisto[ci. Chocia| ka|da z wymienionych chorób mo|e teoretycznie wystpowa w czystej postaci, specyfika psychopatologii wieku podeszBego polega wBa[nie na tym, |e obraz zaburzeD psychicznych jest przewa|nie zBo|ony. Objawy psychotyczne, depresyjne i nerwicowe nakBadaj si na demencj. Zaburzenia osobowo[ci i zachowania wystpuj prawie u ka|dego chorego. Na pozór górowanie nastroju euforycznego u tych chorych uBatwia z nimi kontakt i mo|liwo[ leczenia. Pacjenci ci potrafi jednak pBata figle, nie podporzdkowywa si zaleceniom lekarskim, przejawia upór i apodyktyczno[ wobec wspóBpacjentów na sali chorych, co wywoBuje nieustanne konflikty i zadra|nienia. Chorzy dysforyczni (o zmiennych nastrojach) stwarzaj oczywi[cie wicej kBopotów  s z wszystkiego niezadowoleni: lekarzy uwa|aj za ignorantów, pielgniarki s ich zdaniem gruboskórne i niewra|liwe, salowe ordynarne, leki nieskuteczne, wy|ywienie skandaliczne, oddziaB haBa[liwy, Bó|ko odpowiada przysBowiowemu  madejowemu Bo|u" itd. Agresja sBowna i fizyczna takich pacjentów mo|e wyprowadzi z równowagi najcierpliwsz pielgniark. Dobre efekty przynosi koedukacyjny oddziaB subrejonowy (maBy kilkuBó|kowy oddziaB). Obecno[ kilku staruszków wzbudza u innych pacjentów postawy opiekuDcze, a personel pielgniarski ma wiksze mo|liwo[ci troskliwego zajmowania si poszczególnymi chorymi. Gromadzenie osób z podobnymi schorzeniami i wBa[ciwo[ciami charakterologicznymi nadaje oddziaBom szpitalnym pitno monotonii i pesymizmu. Zaburzeniom osobowo[ci i zachowania nale|y po[wici wicej miejsca, gdy| najcz[ciej z ich powodu rodzina osoby starej zabiega o jej leczenie w szpitalu psychiatrycznym. Zmczeni ssiedzi równie| pisz zbiorowe petycje do poradni zdrowia psychicznego i innych wBadz o przymusowe leczenie psychiatryczne kBótliwego starca. DziaBania takie s pozbawione sensu. Szpitale powinny zajmowa si leczeniem, a blokowanie Bó|ek szpitalnych przypadkami opiekuDczymi jest nieuzasadnione merytorycznie i ekonomicznie. Rodzinom trzeba tBumaczy, |e nie ma lekarstwa na zaburzenia osobowo[ci. SpoBeczeDstwo musi rozumie, |e ludzie starzy, nawet gdyby ich zachowanie byBo uci|liwe i nieprzyjemne, maj prawo |y w[ród nas. Ich izolacja jest postpowaniem niehumanitarnym, a z punktu widzenia psychoprofllaktycznego  szkodliwym. PogBbia w starym czBowieku poczucie odrzucenia, frustracji, 18 Choroby wieku starczego w psychogeriatrii krzywdy i dyskryminacji. Stymulowanie spoBecznych postaw tolerancji, wyrozumiaBo[ci, |yczliwo[ci dla drugiego czBowieka, powinno by obowizkiem ka|dego lekarza i pracownika sBu|by zdrowia. Inaczej ma si sprawa z ewidentnymi objawami chorobowymi. Z pewno[ci leczenia szpitalnego wymagaj chorzy z zespoBami zaburzeD [wiadomo[ci, z objawami psychotycznymi i depresyjnymi. U ludzi w podeszBym wieku mo|na si liczy zarówno z wystpowaniem faz depresyjnych na podBo|u choroby afektywnej, z depresj somatogenn wywoBan chorob somatyczn, jak i z pojawieniem si depresji psychogennych (nerwicowych i reaktywnych). U wszystkich pacjentów depresyjnych ryzyko samobójstwa jest du|e. Lista zwikszajcych je czynników zwiksza si z wiekiem. Czynnikiem wyzwalajcym depresj mo|e by ci|kie prze|ycie, np. [mier kogo[ bliskiego. Zmniejszajcy si krg krewnych i znajomych pogBbia poczucie osamotnienia i zmniejsza przywizanie do |ycia. Najwikszym ciosem jest zwykle [mier wspóBmaB|onka. Uraz ten dekompensuje mechanizmy przystosowawcze, co znajduje odbicie zarówno w pogorszeniu si stanu psychicznego, jak i fizycznego. Leczenie chorego na depresj nie nale|y do zadaD Batwych. Wikszo[ leków przeciwdepresyjnych oraz w ogóle leków psychotropowych jest w starszym wieku zle tolerowana. Przede wszystkim trzeba unika leków o dziaBaniu cholinolitycznym. Wi|e si to z wystpujc w podeszBym wieku niewydolno[ci ukBadu cholinergicznego. Nie ma te| wielu punktów zaczepienia dla psychoterapii. Nie oznacza to jednak rezygnacji z tej metody oddziaBywania. Oprócz [rodków farmakologicznych, za pomoc których uda si usun lub zmniejszy lk, poprawi sen, zBagodzi przygnbienie, pozostaje zawsze jeszcze ciepBe i |yczliwe zainteresowanie problemami pacjenta. Je|eli czynniki psychologiczne i spoBeczne doprowadziBy do wystpienia zaburzeD psychicznych, w tym przypadku depresji, to dlaczego metodami psychologicznymi i socjologicznymi nie udaBoby si tego stanu rzeczy naprawi? Poprawienie relacji rodzinnych poprzez kontakt z dziemi i wnukami, pomoc choremu w rozwizaniu trapicych go problemów mieszkaniowych, materialnych czy innych  wywoBa z jego strony wdziczno[ i wpBynie korzystnie na nastrój. Tak rozumiem rol tzw. psychoterapii podtrzymujcej, która powinna trwa do koDca |ycia. Wielu profesjonalnych psychoterapeutów uwa|a sBusznie, |e celem psychoterapii powinno by przywrócenie choremu poczucia godno[ci. Cel ten jest szczególnie adekwatny do sytuacji czBowieka starego. Trudno zreszt w psychoterapii ustala arbitralnie cele uniwersalne. O ile u jednego chorego osigniciem celu bdzie 19 Choroby wieku starczego w psychogeriatrii poprawienie jego samopoczucia, o tyle u drugiego powinno by nim uzyskanie wgldu w mechanizmy le|ce u podBo|a objawów chorobowych. Tak si ma sprawa z chorymi na nerwice. Objawy neurotyczne u ludzi w podeszBym wieku nie nale| do rzadko[ci. Chorzy ci wykazuj objawy nerwicowe  histeryczne, depresyjne, lkowe, anankastyczne (natrctwa polegajce na zastanawianiu si nad zagadnieniami nonsensowymi) w odpowiedzi na frustracj uczuciow, deprywacj elementarnych potrzeb |yciowych, konflikty, monotoni |ycia, nieakceptowanie otoczenia itd. Zrozumienie przyczyn zachowania si pacjenta psychogeriatrycznego jest pocztkiem sukcesu psychoterapii. Okazywanie choremu serdeczno[ci i szczerego zainteresowania wcale nie musi wzmacnia jego postawy egocentrycznej, a nawet gdyby tak byBo, to nie przyniesie to |adnej szkody. Za bBd nale|y natomiast uzna tBumienie niektórych objawów za pomoc leków. Dotyczy to np. bezsenno[ci, lku, zachowaD agresywnych. Podawanie [rodków farmakologicznych chorzy odczytuj bdz jako zupeBne niezrozumienie ich poBo|enia, bdz odbieraj jako kar za  niegrzeczne zachowanie". 20 Choroby wieku starczego w psychogeriatrii 5. Organizacja opieki psychogeriatrycznej W ka|dym przypadku konieczne jest ustalenie, jakie objawy i zachowania pacjenta s wynikiem choroby, a jakie nastpstwem wpBywu otoczenia. Dotyczy to w równym stopniu pacjenta leczonego ambulatoryjnie i przebywajcego w jakimkolwiek szpitalu. Wezwanie lekarza na wizyt domow, konsultacja w izbie przyj szpitala psychiatrycznego w godzinach nocnych (gdy istniej trudno[ci zobiektywizowania wywiadu rodzinnego) lub wezwanie psychiatry na konsultacj do szpitala ogólnego mog by oczywi[cie podyktowane potrzeb i trosk o stan psychiczny pacjenta, ale mog by te| prób pozbycia si z domu czy ze szpitala pacjenta uci|liwego. Lekarz, który w takich sytuacjach chce unikn pomyBki diagnostycznej, powinien trzyma si zasad, zaproponowanych trafnie przez Z. Falickiego (10): 1. Mimo ró|nych statystyk, wskazujcych na czsto[ zaburzeD psychicznych w wieku podeszBym, nale|y zakBada, |e zdecydowana wikszo[ osób w tym wieku jest zdrowa psychicznie. 2. U osób w wieku podeszBym nieznaczne dolegliwo[ci podmiotowe mog wynika z powa|nych zmian somatycznych. 3. Z teoretycznego punktu widzenia mo|na dyskutowa, czy staro[ jest chorob, w praktycznym postpowaniu lepiej przestrzega zasady: senectus ipsa morbus est (staro[ sama w sobie jest chorob). 4. W stosunku do ka|dego pacjenta geriatrycznego musimy zada sobie pytanie, czy jeste[my dostatecznie obiektywni i opiekuDczy. Ma to istotne znaczenie, poniewa| jeste[my uczuciowo  zaprogramowani bardziej na dzieci i mBodzie|, bardziej na przyszBo[ ni| przeszBo[. Je[li w stosunku do osób w wieku podeszBym nasza postawa instynktowo-uczuciowa nie jest nam pomocna, to powinni[my j korygowa intelektem. 5. Nasza postawa w stosunku do pacjentów z przewlekBymi dolegliwo[ciami, maBo podatnymi na leczenie, mo|e ulega dodatkowemu, negatywnemu wzmocnieniu. W takich przypadkach wystpuj niekiedy postawy agresywne ukierunkowane przeciwko pacjentowi  lekarz, zamiast irytowa si na siebie, |e nie jest w stanie choremu pomóc, irytuje si na chorego, poniewa| jego stan nie poprawia si. U[wiadomienie sobie tego mechanizmu powinno lekarza skBania do skorygowania postawy. Nie ulega wtpliwo[ci, |e tworzenie wBa[ciwych form opieki psychogeriatrycznej jest konieczno[ci wynikajc ze swoistych dla póznego wieku potrzeb medycznych i socjoekonomicznych. W wielu krajach istniej w tym wzgldzie godne na[ladowania 21 Choroby wieku starczego w psychogeriatrii wzorce. W Polsce nie ma jak dotd sprawnego systemu opieki nad pacjentem geriatrycznym. W 1984 r. S. KrzymiDski, psychiatra, przedstawiB interesujc propozycj modelu opieki psychogeriatrycznej. W jego konstrukcji autor wykorzystaB do[wiadczenia brytyjskie. Wydaje si, |e proponowane rozwizania s proste i adekwatne do potrzeb. W modelu tym gBówna rola przypada wojewódzkiej poradni geriatrycznej, w skBad której wchodziBby gabinet psychogeriatryczny, klub pacjentów psychogeriatrycznych i oddziaB hospitalizacji domowej. Wojewódzka poradnia geriatryczna powinna [ci[le wspóBpracowa z oddziaBem psychogeriatrycznym w szpitalu, z rejonowymi poradniami zdrowia psychicznego, z ogólnymi poradniami rejonowymi, z domem pomocy spoBecznej, a tak|e z rodzin, ssiadami pacjenta, organizacjami spoBecznymi i innymi zainteresowanymi instytucjami. Wa|nymi elementami tego modelu s nie tylko oddziaB szpitalny i poradnia, ale równie|, a mo|e przede wszystkim, oddziaB leczenia domowego i klub pacjentów psychogeriatrycznych. Obydwie te formy speBniaj niezwykle wa|n rol oparcia spoBecznego dla osób w podeszBym wieku. Zarówno pobyt w szpitalu, jak i skierowanie do domu pomocy spoBecznej jest bowiem rozwizaniem ostatecznym po wyczerpaniu wszystkich dostpnych sposobów utrzymania pacjenta w jego naturalnym [rodowisku rodzinnym. Popraw opieki psychogeriatrycznej mo|na uzyska stosunkowo tanim kosztem poprzez zmian postaw spoBecznych wobec ludzi starych. Nie sdz, aby byBo w tym celu konieczne tworzenie nowej specjalno[ci  psychogeriatrii. W Polsce specjalno[ci lekarskie ulegBy zreszt zbyt du|emu rozdrobnieniu. Uwa|am natomiast, |e tworzenie stanowisk lekarzy rodzinnych, oczywi[cie po ich odpowiednim doborze i szkoleniu, usprawniBoby w krótkim czasie opiek psychogeriatryczn. 22 Choroby wieku starczego w psychogeriatrii Literatura podstawowa 1. Aleksandrowicz J., 1988: Nerwice. Psychopatologia i psychoterapia, PZWL, Warszawa. 2. Bilikiewicz T., 1989: Psychiatria kliniczna, PZWL, Warszawa. 3. Falicki Z., 1982: Psychiatria spoBeczna, PZWL, Warszawa. 4. KpiDski A., 1978: Podstawowe zagadnienia wspóBczesnej psychiatrii, PZWL, Warszawa. 5. KpiDski A., 1978: Poznanie chorego, PZWL, Warszawa. 23

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
pielęgniarstwo geriatryczne cz3
Pielęgniarka pielęgniarstwa geriatrycznego 4106
pielęgniarstwo geriatryczne m2
pielęgniarstwo geriatryczne m4
2 Dynamika cz1
Wykonywanie zabiegów higieniczno pielęgnacyjnych(1)
ratownictwo medyczne dla piel?gniarek
Mikrokontrolery ARM cz1
CZ1 roz 1 12

więcej podobnych podstron