plik


ÿþMgr Jolanta Sadek KOZCI I STAWY TKANKA KOSTNA Tkanka kostna (textus osseus) jest rodzajem tkanki Bcznej, w której istocie podstawowej znajduj si sole mineralne, co nadaje jej twardo[, sztywno[ i wytrzymaBo[ na od- ksztaBcenia. Tkanka kostna ma charakterystyczn organizacj przestrzenn, tworzc ko[ (os). Ko[ci ze wzgldu na sztywno[ odgrywaj rol ochronn dla narzdów we- wntrznych oraz rol dzwigni, do których si przyczepiaj mi[nie. Ta ostatnia wBa[ciwo[ pozwala na ruchy jednych cz[ci ciaBa wzgldem innych. Ponadto tkanka kostna jest wa|nym rezerwuarem Ca2+. W skBad tkanki kostnej wchodz: 1. Komórki  osteoblasty, osteocyty i osteoklasty, które stanowi ok. 5% masy tkanki kostnej a) osteoblasty (komórki ko[ciotwórcze)  s to gBówne komórki tworzce tkank kostn; wytwarzaj elementy skBadowe substancji midzykomórkowej (macierz pozakomórkow, osteoid, osseina); kontroluj proces jej mineralizacji; wielko[ okoBo 25 mikrometrów; budowa biegunowa; posiadaj liczne wypustki cytoplazmatyczne (w celu Bcznia si z wypustkami innych osteoblastów); syntezuj i wydzielaj kolagen typu I i proteoglikany. Czynno[ osteoblastów jest regulowana przez hormon gruczoBów 1 przytarczycznych - parathormon i witamin D3. Receptory dla tych zwizków znajduj si na powierzchni osteoblastów b) osteocyty (komórki kostne) - powstaj w wyniku mineralizacji osteoblastów; mBode posiadaj struktur podobn do osteoblastów; dojrzaBe s pBaskie i maj bardzo sBabo rozwinite elementy takie jak aparat Golgiego czy szorstka siateczka [ródplazmatyczna. Wielko[ci ok. 20-50 ¼m. Ich gBówn rol jest wymiana substancji od|ywczych i metabolitów w ko[ci - odpowiadaj za utrzymanie macierzy ko[ci we wBa[ciwym stanie oraz za przemieszczanie du|ych ilo[ci jonów wapnia do i z ko[ci (a wic odgrywaj wa|n rol w utrzymaniu homeostazy wapniowej). c) osteoklasty (komórki ko[ciogubne) rodzaj makrofagów o [rednicy do 100 mðm; wystpuj najcz[ciej na powierzchni ko[ci; posiadaj wiele jder; wydzielaj enzymy, fagocytuj rozkBadana ko[ (ich funkcj jest niszczenie ko[ci) i rozkBadaj w lizosomach. Pod wpBywem kalcytoniny osteoklasty redukuj wypustki i zmniejszaj swój degradujcy wpByw na ko[ci. Powoduje to zmniejszenie st|enia wapnia we krwi (hipokalcemia). 2. Istota midzykomórkowa (macierz) skBadajca si z: a) cz[ci organicznej  osteoid, osseina, stanowicej ok. 25% masy tkanki, ­ wBókna kolagenowe - (kolagen typu I syntezowany w osteoblastach) ­ organiczna substancja bezpostaciowa - gBównie biaBka niekolagenowe b) cz[ci nieorganicznej - soli mineralnych, stanowicej 60-70% masy tkanki. Najwa|niejszym skBadnikiem mineralnym tkanki kostnej jest fosforan wapnia, który tworzy krysztaBy hydroksyapatytu, oraz zwizki wapnia, magnezu RODZAJE TKANKI KOSTNEJ Wyró|nia si dwa rodzaje tkanki kostnej: . 1. grubowBóknista,, czyli splotowat, 2. drobnowBóknist, czyli blaszkowat 1. Tkanka kostna grubowBóknista. czyli splotowa ta. ·ð Jest pierwszym rodzajem tkanki kostnej pojawiajcym si w rozwoju ko[ci, w |yciu pBodowym i w pierwszym okresie |ycia pozapBodowego. ·ð U czBowieka dorosBego ten rodzaj tkanki spotyka si w miejscach przyczepów [cigien do ko[ci, wyrostkach zbodoBowych, bBdniku kostnym oraz szwach ko[ci czaszki, a tak|e w czasie reperacji uszkodzeD ko[ci. ·ð Ko[ grubowBóknista pojawia si równie| w przebiegu wielu chorób ko[ci. ·ð W tkance kostnej grubowBóknistej jest stosunkowo wiele osteocytówów i osteoidu w porównaniu z substancj nieorganiczn. ·ð Charakterystyczn cech tej tkanki jest wystpowanie wBókien kolagenowych w grubych pczkach, które maj nieregularny przebieg, Std wywodzi si nazwa tkanki - ko[ grubowBóknista. 2 2. Tkanka kostna drobnowBóknist, czyli blaszkowat. ·ð Jest dojrzaB form tkanki kostnej, która wchodzi w skBad ko[ci dBugich i pBaskich. ·ð Zbudowana jest z blaszek kostnych, o grubo[ci 3-7 ¼m, w których skBad wchodz pojedyncze wBókna kolagenowe o grubo[ci 1-4 ¼m (std nazwa drobnowBóknist) zbudowane z kolagenu typu I. Ponadto w skBad blaszek kostnych wchodzi osteoid i mineraB. Wyró|nia si dwa rodzaje tkanki kostnej drobnowBóknistej: 1. ko[ gbczast 2. ko[ zbit 1. Ko[ gbczasta (os spongiosum)  skBada si z blaszek kostnych, tworzcych zazwyczaj beleczki, których ksztaBt i wielko[ zale| od kierunków dziaBania siB na ko[.  Przestrzenie midzy beleczkami wypeBnia szpik kostny (medulla ossium).  Ko[ gbczasta znajduje si w nasadach (epiphyses) i przynasadach (metaphyses) ko[ci dBugich oraz wypeBnia wntrze ko[ci pBaskich.  Wewntrz beleczek, w jamkach kostnych, le| osteocyty, które Bcz si z innymi komórkami za po[rednictwem wypustek cytoplazmatycznych biegncych w kanalikach kostnych. Na powierzchni beleczek mog si znajdowa nieliczne osteoblasty i osteoklasty. 2. Ko[ zbita (os compactum)  jest zbudowana z blaszek kostnych, które wypeBniaj objto[ tkanki, stwarzajc warunki du|ej wytrzymaBo[ci na dziaBanie siB mechanicznych.  Wchodzi w skBad zewntrznych warstw ko[ci pBaskiej oraz znajduje si w trzonach ko[ci dBugich (diaphyses).  Podstawowym skBadnikiem strukturalnym i czynno[ciowym tkanki kostnej zbitej jest osteon czyli system Haversa. ·ð Jest to ukBad 4-20 (zwykle 6 lub mniej) blaszek kostnych, podobnych do rurek, które le| jedne w drugich. ·ð pomidzy blaszkami lub w ich obrbie znajduj si jamki kostne z osteocytami ·ð W [rodku osteonu znajduje si kanaB zawierajcy wBosowate naczynie krwiono[ne i nerw. ·ð Naczynia krwiono[ne ró|nych osteonów Bcz si midzy sob za po[rednictwem bocznych odgaBzieD, które biegn w poprzek ko[ci zbitej 3 blaszki blaszki podstawowe systemowe zewntrzne blaszki osteon podstawowe wewntrzne kanaB osteonu kanaB od|ywczy okostna [ródkostna kanaB osteonu OKOSTNA I ZRÓDKOSTNA Zewntrzna powierzchnia ko[ci jest pokryta okostn (periosteum), a wewntrzna powierzchnia (od strony jamy szpikowej) - [ródkostn (endosteum). Okostn nie s pokryte powierzchnie stawowe ko[ci. Brak okostnej lub [ródkostnej na powierzchni ko[ci prowadzi nieuchronnie do osadzania si osteoklastów i niszczenia ko[ci. Okostna Jest zbudowana z tkanki Bcznej wBa[ciwej, ukBadajcej si w dwie warstwy: 1. zewntrzn - zawierajc wiele wBókien kolagenowych i niewiele komórek, 2. wewntrzn - zawierajc du|o komórek, a w[ród nich komórki macierzyste, które maj zdolno[ci dzielenia si i które mog si ró|nicowa w osteoblasty. Liczne wBókna kolagenowe przenikaj z okostnej i wtapiaj si w ko[, umacniajc poBo|enie okostnej wzgldem ko[ci. W okostnej znajduje si du|o naczyD krwiono[nych i nerwów oraz ich zakoDczeD, w tym du|o zakoDczeD bólowych. Dlatego okostna w stosunku do ko[ci, a tak|e szpiku, peBni funkcje od|ywcze. 4 Komórki wewntrznej warstwy okostnej i komórki [ródkostnej mog si przeksztaBca w osteoblasty i bra udziaB w przebudowie ko[ci oraz w reperacji uszkodzeD ko[ci. Zródkostna skBada si z komórek podobnych do komórek nabBonka, przylegajcych do siebie i tworzcych jednowarstwow bBon, która pokrywa beleczki kostne od strony jamy szpiku. W jej skBad wchodz komórki macierzyste, które mog si stawa komórkami zrbu szpiku, majcymi zdolno[ do podziaBów; reguluj wytwarzanie komórek krwi oraz s zródBem osteoblastów. OSTEOGENEZA - POWSTAWANIE KOZCI Powstawanie ko[ci, czyli ko[ciotworzenie (osteogenesis), jest procesem zachodzcym na podBo|u tkanki Bcznej wBa[ciwej (mezenchymatycznej) lub chrzstki. ·ð Na podBo|u tkanki Bcznej wBa[ciwej powstaj ko[ci czaszki, ko[ci twarzy oraz cz[ciowo - Bopatka i obojczyk. Natomiast pozostaBe ko[ci ciaBa czBowieka powstaj na podBo|u chrzstki. Tkanka Bczna wBa[ciwa, na której powstaje ko[, ma posta bBony i dlatego wytwarzanie ko[ci na jej podBo|u nazywa si czsto ko[ciotworzeniem na podBo|u bBoniastym (osteogenesis membranacea). Spo[ród komórek mezechymy wyró|nicowuj si osteoblasty, majce zdolno[ syntezy proteoglikanów, kolagenu, osteokalcyny (wi|e Ca2+ pod wpBywem witaminy D i K) i osteonektyny (fosfoglikoproteina tworzca z kolagenem kompleks wi|cy zwizki fosforowo-wapniowe). Pocztkowo powstaje tkanka kostna grubowBóknista, która przed urodzeniem i w pierwszych tygodniach |ycia dziecka jest zastpowana przez tkank kostn drobowBóknist. ·ð Ko[ciotworzenie na podBo|u Bcznotkankowym ko[ci czaszki, ko[ci twarzowych i obojczyka rozpoczyna si midzy 7 a 12 tygodniem |ycia pBodowego i koDczy si pod koniec |ycia pBodowego lub wkrótce po urodzeniu. ·ð Wytwarzanie ko[ci na podBo|u chrzestnym (osteogenesis cartilaginea) polega na powstaniu punktów kostnienia wewntrz chrzstnego modelu ko[ci. W punktach rozpoczyna si budowa tkanki kostnej- kostnienie [ródchrzstkowe. W kostnieniu odochrzstnym tkanka kostna narasta od strony ochrzstnej pokrywajcej chrzstn ko[. Zawizek chrzestny ko[ci ma ksztaBt paBeczki, z rozszerzeniami na koDcach. Rozszerzenia odpowiadaj nasadom ko[ci (epiphyses), a w|sza cz[ midzy nimi odpowiada trzonowi ko[ci (diaphysis). Na podBo|u chrzestnym powstaj wszystkie ko[ci dBugie z wyjtkiem obojczyka, pBaskie, krgi , ko[ci podstawy czaszki. Rozpoczyna si w siódmym tygodniu |ycia pBodowego w dBugich Wzrost ko[ci: Ko[ci dBugie rosn na dBugo[ dziki staBym podziaBom komórek chrzstki w tej cz[ci pBytki nasadowej, która jest skierowana ku nasadzie. Natomiast w cz[ci pBytki nasadowej skierowanej ku trzonowi ko[ci nastpuje niszczenie chrzstki i odkBadanie ko[ci. W ten sposób pBytka nasadowa przesuwa si, nie zmieniajc swojej grubo[ci, a jej przemieszczanie wyznacza tempo wzrostu ko[ci na dBugo[. U kobiet, ok. 18 roku |ycia i u m|czyzn ok. 20 roku |ycia nastpuje poBczenie 5 nasady z trzonem wskutek zaniku pBytki nasadowej. Hamuje to wzrost szkieletu. Zwikszanie [rednicy ko[ci, czyli wzrost ko[ci na szeroko[, odbywa si dziki odkBadaniu ko[ci przez osteoblasty okostnej z jednoczesnym jej niszczeniem od strony jamy szpikowej. Wzrost ko[ci pBaskiej powstajcej na podBo|u Bcznotkankowym odbywa si na jej ob- wodzie. Bior w nim udziaB osteoblasty powstajce z tkanki mezenchymatycznej ciemiczek (fonticuli). W ten sposób zwiksza si ko[ pBaska, wzrastajc promieni[cie w wielu kierunkach. Ciemiczka stopniowo zmniejszaj si, zanikajc przed 2 rokiem |ycia. Midzy ko[mi pBaskimi pozostaj wskie rozstpy, wypeBnione tkank Bczn wBa[ciw, w której obrbie zachodzi ko[ciotworzenie w miar zwikszania si jamy czaszki, OkoBo 30 roku |ycia nastpuje ostateczne zaro[nicie szwów i wytworzenie ko[ciozrostu (synostosis). Wzrost ko[ci pBaskiej na grubo[ odbywa si przez nakBadanie ko[ci z udziaBem osteoblastów okostnej od strony zewntrznej z jednoczesnym niszczeniem ko[ci przez osteoklasty od strony przeciwnej. Taki sam mechanizm prowadzi do zmian krzywizny ko[ci pBaskich midzy urodzeniem a pokwitaniem. Pobudzanie wzrostu ko[ci. Pobudzenie wzrostu chrzstki nasadowej, a tym samym wzrostu ko[ci dBugich i wzrostu caBego ciaBa mo|na uzyska u dzieci przez podawanie hormonu wzrostu (STH) lub somatomedyny C, czyli IGF I (insulinopodobny czynnik wzrostu ). Unaczynienie ko[ci Krew dociera do ko[ci dBugich przez 1 lub 2 ttnice od|ywcze trzonu, ttnice przynasadowe i nasadowe. Ttnice od|ywcze tworz po wewntrznej stronie [ródkostnej liczne anastomozy z ttnicami przynasadowymi i daj dwa rodzaje odgaBzieD: obwodowe (kostne) i [rodkowe (szpikowe). Obwodowe odgaBzienia rozpadaj si na naczynia wBosowate wchodzce do kanaBów od|ywczych i dochodzce do kanaBów Haversa. PrzepByw krwi w tych naczyniach jest powolny. W ko[ci i szpiku nie ma naczyD limfatycznych. - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - vð Masa ko[ci zmienia si w cigu caBego |ycia czBowieka. Zazwyczaj najwiksz mas ko[ci osigaj midzy 20 a 30 rokiem |ycia, przy czym masa ta pozostaje staBa (okres konsolidacji) do okoBo 40 roku |ycia. vð Ci|ar ko[ca niemacerowanego (wraz ze szpikiem kostnym) wynosi okoBo 12 kg u m|czyzny i okoBo 10 kg u kobiety, czyli waha si od 10 do 20% ci|aru ciaBa. vð Po 40 r.|. czynniki zwizane z wiekiem powoduj, |e masa ko[ci w ró|nym stopniu maleje. vð Szczególnie du|y ubytek wystpuje u kobiet w czasie menopauzy, co zwizane jest ze zmniejszeniem st|enia estrogenu (typowy objaw wystpujcy w tym okresie |ycia kobiety). vð SkBadnik organiczny (oseina) daje ko[ciom du|y stopieD spr|ysto[ci, a komponenta nieorganiczna (sole wapnia i fosforu) twardo[ i wytrzymaBo[ na ci[nienie 6 i rozciganie. vð WytrzymaBo[ ko[ci na ci[nienie wynosi od 12,5 do 17 kg na 1 mm2 powierzchni, a na rozciganie od 9 do 12 kg na 1 mm2, vð Np. ko[ udowa wytrzymuje siB ci[nienia okoBo 7780 kg, a siB rozcigania okoBo 5600 kg. vð Znacznie mniej odporne s ko[ci ludzkie na dziaBanie siB poprzecznych - wyginanie, np. ko[ udowa Bamie si przy obci|eniu poprzecznym wynoszcym okoBo 380 kg. vð Pomimo tak du|ej twardo[ci i wytrzymaBo[ci, ko[ci s plastyczne, czyli s podatne na ksztaBtujcy wpByw ssiednich narzdów. vð PrzykBadem tej plastyczno[ci mog by bruzdy |Bobione na powierzchni ko[ci przez naczynia i nerwy, ró|nego rodzaju wyniosBo[ci i wgBbienia na skutek dziaBania mi[ni szkieletowych, ksztaBt jamy mózgoczaszki bdcej negatywem rozwijajcego si w niej mózgowia itd. vð Ko[ci maj równie| zdolno[ regeneracji na skutek ko[ciotwórczej dziaBalno[ci okostnej, któr zachowuj w zasadzie do koDca |ycia ustroju, s równie| narzdem krwiotwórczym: szpik kostny wytwarza czerwone i biaBe ciaBka krwi. Remodelowanie ko[ci Øð Zarówno ko[ gbczasta, jak i ko[ zbita podlegaj staBej przebudowie przez caBe |ycie osobnicze. Øð Proces ten nazywamy przebudow wewntrzn tkanki kostnej (ang. remodeling). Øð Rocznie odnowie poddawane jest w ten sposób 5-10% caBej masy szkieletu czBowieka Øð Kiedy masa ko[ci jest najwiksza i zarazem staBa, tkanka kostna ulega staBemu, powolnemu odtwarzaniu /remodelowaniu. Proces ten zachodzi w odpowiedzi na m.in. nacisk mechaniczny, sygnaBy hormonalne Øð Ten skomplikowany proces, polegajcy na resorpcji, a nastpnie odbudowywaniu tkanki, wymaga komunikacji midzy trzema rodzajami komórek ko[ci. Øð Po osigniciu wieku okoBo 40 lat nastpuje demineralizacja ko[ci (szczególnie u kobiet podczas i bezpo[rednio po menopauzie) - zaczyna przewa|a resorpcja nad syntez. Masa i gsto[ ko[ci powoli, ale nieustannie malej. Øð Zmniejszona masa ko[ci i ich zaburzona mikrostruktura mo|e powodowa pkanie i zwiksza ryzyko zBamaD. Schorzenie takie nazywamy osteoporoz. Ryzyko zBamaD, dotyczce w sposób szczególny gBówki ko[ci udowej i nadgarstka, zwiksza si wraz z wiekiem. 7 KsztaBt ko[ci Pod wzgldem ksztaBtu, ko[ci szkieletu ludzkiego dzielimy na: 1. dBugie, 2. pBaskie, 3. krótkie, 4. ró|noksztaBtne 5. pneumatyczne. 1. Ko[ci dBugie W ko[ciach dBugich (ossa longa) dBugo[ jest wiksza od dwu pozostaBych wymiarów - szeroko[ci i grubo[ci. Do tej grupy nale| gBównie ko[ci koDczyn, np.: ko[ ramienna, promieniowa, Bokciowa, udowa, piszczelowa, strzaBkowa itd. Ko[ci te maj cz[ [rodkow, czyli trzon (corpus), oraz dwa, zwykle zgrubiaBe koDce (nasady): bli|szy lub górny (extremitas proximalis s. superior) i dalszy albo dolny (extremitas distalis s. inferior). Trzon ma jam szpikow (cavum medullare), zawierajc szpik kostny. W miejscu, w którym koniec ko[ci Bczy si z ssiedni ko[ci w sposób ruchomy, znajduje si powierzchnia stawowa pokryta chrzstk stawow. U osobników mBodych koDce ko[ci dBugich s poBczone z trzonem chrzstk nasadow (cartílago epiphysialis) i nosz nazw nasad (epiphysis). Chrzstka nasadowa umo|liwia w tym wieku wzrost ko[ci na dBugo[. OkoBo 20 roku |ycia chrzstka nasadowa zanika, a istoty kostne trzonu i nasad zrastaj si ze sob. 2. Ko[ci krótkie (ossa brevia) S mniej wicej równomiernie rozwinite we wszystkich trzech kierunkach, np. ko[ci nadgarstka lub stpu. 3. Ko[ci pBaskie (ossa plana) Maj du| powierzchni przy bardzo maBej grubo[ci: ko[ci sklepienia czaszki, Bopatka, ko[ci biodrowe 4. Ko[ci ró|noksztaBtne( ossa multiformia) Wystpuj jako bryBy najrozmaitszej postaci, których nie mo|na opisa trzema podstawowymi wymiarami, przykBadem s krgi. 5. Ko[ci pneumatyczne. Niektóre ko[ci czaszki, jak ko[ sitowa, klinowa, czoBowa, skroniowa i szczki zawieraj wewntrz przestrzenie wysBane bBon [luzow i wypeBnione powietrzem. Ko[ci te nazywamy pneumatycznymi (ossa pneumatica), a wewntrzne jamy najcz[ciej zatokami. 8 PoBczenia ko[ci. PoBczenia midzy ko[mi szkieletu wystpuj w organizmie w dwu postaciach: I. poBczenia [cisBe, czyli nieruchome, które zale|nie od rodzaju tkanki zespalajcej ko[ci, dzielimy na: A. Wizozrost lub inaczej poBczenie wBóknistej (junturae fibrosae), wystpuje w trzech postaciach: a) wizozrostu wBóknistego (syndesmosis fibrosa) utworzonego przez wBókna klejodajne, np. bBony midzykostne przedramienia i goleni; b) wizozrostu spr|ystego (syndesmosis elastica), w którym elementem Bczcym ko[ci s wBókna spr|yste, elastyczne, nadajce tkance |óBte zabarwienie, np. wizadBa |óBte rozpite midzy Bukami krgów; c) szwów (suturae), w których wBókna Bczce ko[ci s bardzo liczne i krótkie (okoBo 0,5 mm), a poBczenia niezwykle mocne. W zale|no[ci od uksztaBtowania brzegów Bczcych ko[ci wyró|nia si: 1. szew piBowaty (sutura serrata), w którym nieregularne brzegi jednej ko[ci wchodz we wgBbienie drugiej; jest to najmocniejsze, a zarazem najczstsze poBczenie ko[ci sklepienia czaszki, np. ko[ci czoBowej z ko[mi ciemieniowymi, Buski ko[ci potylitycznej z ko[mi 1 ciemieniowymi, ko[ci ciemieniowych midzy sob; 2. szew gBadki albo prosty (sutura plana s. levis) jest poBczeniem dwu ko[ci, których brzegi s prawie proste, np. poBczenie wyrostków podniebiennych ko[ci szczki; 3. szew Buskowy (sutura squamosa) przebiega nie prostopadle, lecz sko[nie do powierzchni ko[ci; w tym poBczeniu brzegi ko[ci zachodz na siebie dachówkowato (lub jak Buski na rybie), np. Buska ko[ci skroniowej na ko[ ciemieniow; 4. wklinowanie (gomphosis), jest rodzajem szczególnego umocowania zbów w szczkach; korzenie zba tkwi w zbodole, podobnie jak gwózdz (gomphos) w desce. Szwy we wczesnym okresie |ycia umo|liwiaj, proporcjonalnie do wzrostu mózgowia, powikszanie mózgoczaszki. Z chwil zakoDczenia powikszania masy mózgowia, szwy ulegaj powolnemu kostnieniu i zanikowi. B. PoBczenia chrzestne (juncture cartilagineae) s to poBczenia ko[ci chrzstk szklist lub wBóknist. Chrzstkozrosty s czstym poBczeniem ko[ci w okresie rozwoju organizmu, na przykBad midzy trzonem a nasadami ko[ci dBugich. - PoBczenie ko[ci za pomoc chrzstki szklistej okre[la si mianem chrzstkozrostu (synchondrosis), np. chrzstkozrost klinowo-potyliczny (pomidzy tyln powierzchni trzonu k. klinowej i cz[ci podstawn k. potylicznej), - Za pomoc chrzstki wBóknistej - spojeniem (symphysis), np. spojenie Bonowe, Bczce ko[ci Bonowe miednicy, poB. midzy |ebrami i mostkiem oraz midzy krgami. 9 C. W miar dojrzewania ustroju wikszo[ chrzstkozrostów przeksztaBca si w ko[ciozrosty, (synostosis). Øð Przesuwalno[ lub ruchomo[ ko[ci wzgldem siebie w poBczeniach [cisBych jest nieznaczna - równa zeru w ko[ciozrostach, w chrzstkozrostach zale|y od rodzaju, grubo[ci i podatno[ci warstwy chrzestnej na ucisk. Najwiksza, chocia| równie| nieznaczna, jest w wizozrostach spr|ystych. II. PoBczenia ko[ci  wolne, ruchome, czyli stawy Stawy, czyli poBczenia maziowe (articulationes s. juncturae synoviales), s najbardziej ruchomymi poBczeniami ko[ci, a jednocze[nie najbardziej zBo|onymi. Ka|dy staw wolny skBada si z: 1. powierzchni stawowych, facies articulares) s to zazwyczaj gBadkie powierzchnie dwu lub wicej ko[ci, które si ze sob stykaj. Powierzchnie stawowe mog przyjmowa rozmaity ksztaBt krzywizny, zale|nie od ruchu dokonywanego w danym stawie, Zazwyczaj powierzchnia stawowa jednej ko[ci jest wypukBa - nazywamy j gBówk stawow, druga stanowi jej negatyw - jest wklsBa  nazywana panewk Ka|da z powierzchni jest pokryta najcz[ciej chrzstk szklist (rzadziej chrzstk wBóknist), zwan chrzstk stawow (cartílago articularis). Chrzstka stawowa ma zwykle grubo[ od 0,5 do 3 mm, jest bardzo gBadka i odporna na ci[nienie i tarcie, chroni powierzchnie stawowe przed uszkodzeniem. 2. torebki stawowej (capsula articularis) - Bczy powierzchnie stawowe ko[ci, tworzc jednocze[nie Bcznotkankow osBon stawu - Bczy i ustala poBo|enie ko[ci w stawie, od|ywia staw oraz wytwarza pByn stawowy. Otaczajc koDce ko[ci, wytwarza jednocze[nie jam stawow (cavum articularis). SkBada si z dwóch warstw: a. zewntrznej  wBóknistej. BBona wBóknista (membrana fibrosa) zawiera wBókna klejodajne i maB liczb wBókien elastycznych. WBókna te przebiegaj przewa|nie równolegle do siebie lub cz[ciowo krzy|uj si, przechodzc w okostn w miejscu przyczepu. Zewntrzne, wzmacniajce wizki wBókien nazywamy wizadBami (ligamento). WpBywaj one na rodzaj i zakres ruchów w danym stawie. b. wewntrznej - maziowej. BBona maziowa (membrana synovialis), cienka, delikatna, bogato unaczyniona i unerwiona na powierzchni wewntrznej, zwróconej do jamy stawowej, pokryta jest komórkami Bcznotkankowymi, które wydzielaj maz stawow (synovia). Maz stawowa jest gstym, cigncym si pBynem, zawierajcym wod, mucyn i kuleczki tBuszczu. Maz stanowi bardzo wa|ny skBadnik stawu, bez którego nie mo|e on prawidBowo dziaBa Zadaniem mazi, która pokrywa powierzchnie stawowe i jest jakby naturalnym smarem stawu, jest zmniejszenie do minimum tarcia w czasie przesuwania si powierzchni stawowych wzgldem siebie. 10 Ponadto jej przylepno[ (adhaesio) ma udziaB w [cisBym przyleganiu do siebie powierzchni stawowych. BBona maziowa mo|e tworzy liczne faBdy i uwypuklenia zarówno do wewntrz jamy stawowej, jak i na zewntrz torebki.  Do wntrza jamy stawowej mog wpukla si kosmki i faBdy maziowe , powikszajce wewntrzn powierzchni bBony maziowej.  Na zewntrz jamy bBona maziowa mo|e tworzy uchyBki, zwane kaletkami maziowymi (bursae synoviales), które uBatwiaj [lizganie si mi[ni lub [cigien. Maj posta zbudowanego z tkanki Bcznej worka o pcherzykowatym ksztaBcie, zwykle komunikuj si z jam stawow i wytwarzaj maz stawow. Mog by podzielona na osobne komory, zarówno caBkowicie, jak i cz[ciowo. 3. jamy stawowej. W niektórych stawach oprócz skBadników gBównych mog znajdowa si elementy uzupeBniajce, takie jak: Øð obrbek stawowy (labrum glenoidale) powikszajcy i pogBbiajcy panewk, np. w stawie ramiennym; Øð chrzstka [ródstawowa (discus articularis) dopasowujca powierzchnie stawowe, a równie| dzielc staw na dwie komory wzbogaca lub zwiksza jego ruchomo[, np. staw mostkowo-obojczykowy, staw skroniowo-|uchwowy; Øð Bkotki stawowe (meniscus articulares), które podobnie jak kr|ki dziel staw i wyrównuj nie dopasowane powierzchnie oraz sBu| jako przesuwalne powierzchnie stawowe, np. staw kolanowy. PodziaB stawów vð Stawy pod wzgldem morfologicznym, w którym kryterium podziaBu jest liczba ko[ci biorcych udziaB w utworzeniu danego stawu, dzielimy na; 1. stawy proste (articulatio simplex W stawie prostym Bcz si ze sob dwie ko[ci, np. staw ramienny (Bopatka z 11 ko[ci ramienn), staw biodrowy (ko[ miedniczna z ko[ci udow), stawy [ródrczno-paliczkowe (ko[ [ródrcza z bli|szym paliczkiem), stawy midzypaliczkowe (dwie ko[ci paliczkowe) itd., 2. stawy zBo|one (articulatio composita). W stawach zBo|onych trzy lub wiksza liczba ko[ci, np. staw Bokciowy (ko[ci ramienna, promieniowa i Bokciowa), staw promieniowo-nadgarstkowy (ko[ promieniowa i trzy ko[ci szeregu bli|szego nadgarstka - Bódeczkowata, ksi|ycowata i trójgraniasta), staw kolanowy (ko[ udowa, piszczelowa oraz rzepka) itd. Òð Je|eli przy wykonywaniu jakiego[ ruchu równocze[nie zaanga|owane s dwa lub wicej stawów, to stawy takie nazywamy sprz|onymi, na przykBad ruch nawracania i odwracania przedramienia wraz z rk zachodzi jednocze[nie w stawach promieniowo-Bokciowym bli|szym i dalszym. vð Ze wzgldu na uksztaBtowanie powierzchni stawowych i rodzaj, wykonywanych ruchów, odró|niamy 1. Stawy jednoosiowe, b. staw zawiasowy, (ginglymus) - ma gBówk stawow ksztaBtu wycinka walca, a panewka jest przybli|onym negatywem gBowy. W stawie tym mog zachodzi ruchy zginania i prostowania wokóB osi prostopadBej do dBugiej osi ko[ci. PrzykBadem mog by stawy midzypaliczkowe. c. staw obrotowy articulatio trochoidea - ma cylindrycznie uksztaBtowan gBówk, której powierzchnia boczna styka si z panewk. GBowa obraca si w panewce jak o[ w Bo|ysku, czyli równolegle do dBugiej osi ko[ci, np. ruch obrotowy w stawie promieniowo-Bokciowym bli|szym. d. staw [rubowy, articulatio cochlearis - uwa|any jest za odmian stawu jednoosiowego, ruch obrotowy wokóB osi podBu|nej Bczy si bowiem w tym stawie z równoczesnym ruchem posuwistym (postpowym) wzdBu| tej osi - podobnie jak przy wkrcaniu [ruby. Ruch taki zachodzi w stawie szczytowo-obrotowym po[rodkowym. W ruchu obrotowym krgu szczytowego wokóB zba krgu obrotowego, odbywa si równocze[nie ruch [rubowy wzdBu| zba. 2. Stawy dwuosiowe Do stawów dwuosiowych zaliczamy a. staw kBykciowy, elipsoidalny  gBówka stawowa na przekroju ma ksztaBt eliptyczny. Staw kBykciowy articulatio condylaris ma gBówk stawow eliptyczn (jajowat), czyli wypukB, zarówno w dBugiej, jak i krótkiej osi. Panewka stawowa jest w obu osiach wklsBa. Staw ma dwie osie prostopadBe do siebie, wokóB których odbywaj si ruchy. PrzykBadem mo|e by staw promieniowo-nadgarstkowy, w którym zachodz ruchy zginania dBoniowego, prostowania i zginania grzbietowego oraz przywodzenia i odwodzenia lub inaczej zginania Bokciowego i 12 promieniowego rki. Z poBczenia wszystkich ruchów podstawowych powstaje zBo|ony ruch obwodzenia rki. b. staw siodeBkowy (articulatio sellaris) - ma obie powierzchnie stawowe uksztaBtowane w formie siodBa, tzn. wypukBe w jednej pBaszczyznie, a wklsBe w drugiej, prostopadBej do poprzedniej. Jedno siodeBko jest tutaj,  jezdzcem dla drugiego. Ruch w tym stawie mo|na przyrówna do ruchu jezdzca na koniu: ku przodowi i tyBowi oraz z boku na bok. Typowym przykBadem jest staw nadgarstkowo-[ródrczny kciuka, w którym mo|na przywodzi, odwodzi, przeciwstawia i odprowadza kciuk. Skojarzenie wszystkich ruchów pozwala na ruch obwodzenia. 3. wieloosiowe, czyli stawy o jednym, dwóch lub trzech stopniach swobody ruchów Do stawów wieloosiowych zalicza si stawy kuliste (articulationes spheroidaeae), w których gBówka stawowa jest mniejszym lub wikszym wycinkiem kuli (1/3 - 2/3). W zale|no[ci od wielko[ci powierzchni oraz gBboko[ci panewki, stawy kuliste mo|na podzieli na: a. stawy kuliste wolne, na przykBad staw ramienny, w którym panewka jest maBa i lekko wklsBa, a staw charakteryzuje du|a obszerno[ ruchów, b. stawy kuliste panewkowe, w których wiksza i gBbsza panewka obejmuje znaczn cz[ gBówki ograniczajc jednocze[nie zakres ruchów, np. staw biodrowy. Ruchy w stawach kulistych mog odbywa si wokóB dowolnych osi. W stawach kulistych oprócz ruchów zasadniczych (zginania, prostowania, odwodzenia, przywodzenia, nawracania i odwracania) mog równie| zachodzi ruchy zBo|one, na przykBad zginanie i odwodzenie, prostowanie i nawracanie itd.. 3. Stawy pBaskie articulationes planae - charakteryzuj pBaskie lub prawie pBaskie powierzchnie stawowe gBówki i panewki. Ruchomo[ w tego rodzaju stawach jest nieznaczna, zale|y jednak w pewnym stopniu od napicia torebek stawowych i wizadeB. Intensywnie i systematycznie prowadzone wiczenia (zwBaszcza w wieku dziecicym i mBodocianym) mog doprowadzi do zwikszenia ruchomo[ci w tych stawach, mo|na to zaobserwowa u akrobatów, gimnastyków czy tancerzy. Wskutek wiczeD nastpuje znaczne rozluznienie torebek stawowych i aparatu wizadBowego. Sumowanie si nieznacznych nawet ruchów w stawach pBaskich pozwala na przykBad na dostosowanie powierzchni stopy do nierówno[ci podBo|a, a tak|e na plastyczny uchwyt przedmiotów i narzdzi rk 4. Stawy nieregularne - te stawy, których powierzchnie stawowe s nietypowe. Ruch w tych stawach jest mo|liwy dziki wBczeniu chrzstki [ródstawowej (np. staw mostkowo-obojczykowy). Staw mo|e w ten sposób uzyska znaczn ruchomo[, zbli|on do ruchomo[ci stawu kulistego wolnego. 13 Na ko[ciach mog znajdowa si liczne wyniosBo[ci i wgBbienia wytworzone przez przyczepy mi[ni albo przebiegajce naczynia, nerwy lub [cigna. Najcz[ciej u|ywane oznaczenia :  kBykie  condylus  gBowa  caput  nadkBykie  epicondylus  gBówka  capitulum  krtarz  trochanter  otwór  foramen  guz  tuber  wcicie  incissura  guzek  tuberculum  wydr|enie - cavitas  guzowato[ - tuberositas  szyja, szyjka - collum  kolec - spina  grzebieD  crista, pecten  linia, kresa  linea  szczelina  fissura  bruzda  sulcus  wycisk  impressio  dóB  fossa  kanaB  canalis  doBek  fovea  jama  cavum  panewka  acetabulum Literatura: 1. Bochenek A. - Anatomia czBowieka tom I, PZWL Warszawa 2004 2. Feneis, Dauber - Podrczny atlas anatomii 3. Marecki BogusBaw - Anatomia funkcjonalna, tom I, PoznaD 2000 4. McLaughlin D, Stamford J..- Fizjologia czBowieka, Krótkie wykBady Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2008 5. Sawicki W.: Histologia. PZWL, Warszawa 2005 6. Sobotta - Atlas anatomii czBowieka, tom I. Urban&Partner, WrocBaw 1997 7. www.chorobyonline.pl/kostnego/gonarthroza.html 14

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
połączenia kości i stawy
Tkanka kostna i chrzęstna
9 Kości i stawy TSM
Lekcja 4 Miednica kostna(1)
Kinezjologia kosci, stawy, miesnie
tkanka chrzęstna i kostna
www livemocha com angielski lekcja audio
fizjologia serce i kości
jezyk ukrainski lekcja 03
Lekcja sortowanie
lekcja12
Kris Jamsa Wygraj Z C lekcja32
TKANKA LACZNA WLASCIWA
lekcja1 (2)
Lekcja7

więcej podobnych podstron