wojna i POKÓJ 303
z wielkim wysiłkiem fizycznym i umysłowym. Wojna toczy się z nakładem energii większym, niż dawniej. Stała się inten-zywniejszą. Poza polem bitwy walki prawie niema. W czasach długoletniego pokoju walki są bardzo rzadkie. Pokój współczesny odpowiada idei pokoju w wyższym stopniu, niż dawniejszy stan pokojowy. Wojna także staje się coraz to pełniejszym wyrazem pojęcia oznaczanego mianem wojny.
Wojna współczesna jest wielkim nakładem energii i kapitału. Czyż dwa lata takiej wojny nie równoważy wielu lab pokojowych? Oceniając rozmiary intenzywności współczesnej wojny, nie można zapominać o tern, że ludzkość współczesną
f
stać na wielkie przedsięwzięcia wojenne. Państwa nowoczesne przewyższają — można bez wielkiej przesady powiedzieć — nieskończenie dawniejsze ilością ludzi. Przewyższają je orga-nizacyą życia społecznego. Dożyliśmy znacznego postępu wiedzy ludzkiej, jej rozpowszechnienia wśród szerokich mas. Społeczeństwa nowoczesne górują zasobnością gospodarczą. Inten-zywność nowoczesnej wojny zmniejsza jej miejscowe ograniczenie. Stosunkowo małe przestrzenie państw wojujących są bezpośrednio wciągnięte w wir wypadków wojennych. W Belgii i we Francyi wojska jednej i drugiej strony walczą od półtora
roku mniej więcej na tych samych stanowiskach. Wojna austry-
♦
acko-włoska toczy się dziesiąty miesiąc na stanowiskach, zajętych przez obie strony w chwili wybuchu wojny. Umiejscowienie wojny na stosunkowo małej przestrzeni łączy się z przekształceniem bitwy polowej w walkę, toczoną przeważnie w okopach.
Można podawać w wątpliwość większą pokojowość współczesnej cywilizacyi rozumowaniem bardziej pódstawowem i nieco więcej uzasadnionem, niż powoływanie się na koszta zbrój-nego pokoju. Jest bardziej pokojową, atoli tylko dzięki ciągłej groźbie użycia przymusu fizycznego. Wewnątrz państwa władza ogranicza walki poddanych groźbą kary, a na zewnątrz wstrzymuje napaść sąsiadów groźbą zbrojnego ich odparcia. Popiera
swe groźby utrzymywaniem odpowiedniego aparatu admini-
*
stracyjnego, policyi, wojska. Przymus fizyczny w wielkich roz-