1352738699
LITERATURA ROSYJSKA A TERMIN „REALIZM KRYTYCZNY” 367
Wyżej i wyżej wzlatuj ku słońcu, orle rosyjski,
Ześlij nam światło na ziemię, poniechaj piorunów groźnych,
Pokój, swoboda i prawda niosą się ku nam od tronu *•.
— czyli sławił państwo. Uważa się, co prawda, że rok później Radiszczew całkowicie już rozczarował się co do dobrych zamiarów państwa i dlatego zażył truciznę {jest to hipoteza, a nie bezsporna prawda), ale jeśli nawet tak było, fakt bezpośredniej działalności państwowej Radiszczewa świadczy o możliwościach pewnej jedności państwa i nawet najradykalniej usposobionej jednostki.
Rzeczywiste wzajemne nieprzejednanie pomiędzy ożywioną przez wartości ogólnonarodowe jednostką a państwem ujawniło się dopiero po powstaniu dekabrystów. Do lat czterdziestych kultura rosyjska całkowicie „odseparowała się” od państwa. Było to jednak zarazem końcem rosyjskiego odrodzenia, którego najwyższy wzlot przypada, tak jak na Zachodzie, na końcową fazę epoki (lata dwudzieste—trzydzieste). Zachowując jednolitość wizji świata, literatura wyzbyła się zarazem złudzeń charakterystycznych dla XVIII i początku XIX wieku. W Jeżdźcu Miedzianym, jak już była o tym mowa, ucieleśniło się i równouprawnienie, i nieprzejednana opozycja podstawowych sił historycznych.
*
Okres najwyższego wzlotu renesansowego realizmu był zarazem (i jest to zupełnie prawidłowe) okresem ostatecznego kształtowania się nowej literatury w Rosji. Od tego czasu rozpoczyna się naprawdę intensywny rozwój literacki.
Dojrzała twórczość Gogola (od połowy lat trzydziestych), a także twórczość Tiutczewa i jego szkoły, Lermontowa, W. Odojewskiego, późna poezja Boratyńskiego i Jazykowa itp. — to już nie renesansowy realizm. Kontrastową, dysharmonijną sztukę tych artystów należałoby określić jako rosyjski barok 30. Jest to sztuka przenikliwie obnażająca sprzeczności bytu, sztuka niespokojnego napięcia i ostrych kontrastów, skomplikowanych form i metaforycznej symboliki.
Typologicznie sztuka ta jest pokrewna późnym dziełom Szekspira i Cervantesa, sztuce Tassa, d’Aubignś, Scarrona, Gongory, Quevedo, Calderona, Johna Donnę, Miltona, Webstera itd., tj. zachodnioeuropejskiej literaturze barokowej. W literaturze tej znalazł swój wyraz kryzys epoki odrodzenia, uwarunkowany przez rozpad tej względnej jedności narodu, jednostki i państwa, o której była mowa.
29 A. H. PaflHmcB, OcMHadąamoe cmoAemue. 1801.
*° W tym samym stadium, podobnie jak na Zachodzie, w literaturze rosyjskiej po raz pierwszy tworzy się silny nurt masowej beletrystyki, tzw. ludowy barok — utwory Marlinskiego, Kukolnika, Bieniediktowa, Sienkowskiego i innych.
Wyszukiwarka