1352737848

PARADOKSY I OGÓLNIKI

*

chać, a wpadającego w złość najwyższą, skoro jeno jakiś nagły przeciąg myśli czy słowa zamąci mu jego stęchliznę.

Taka złość filisterska, widowisko bardzo zabawne, bardzo ucieszne. Nie dziw, że niejeden antyfilistersko usposobiony psotnik lubi się podniecać swymi paradoksami; ale podobne figle nic nie mają wspólnego z twórczą pracą myśli.

Zestawiać dla igraszki rozbieżne pierwiastki ideowe, to zupełnie co innego, aniżeli tworzyć nowe ideowe wartości; — przejaskrawiać barwy swej myśli ku własnej uciesze, lub ku zdumieniu rozgapionej na wszelkie jaskrawości gawiedzi intelektualnej, nie jest tern samem co rozjaśniać zbyt przyćmione zakamarki duszy światłem szerokich i widnych przestworów myślowych.

A jednak jak wiele takich figlów ideowych, takich łamańców słownych, nietylko u różnych kuglarzy i trefnisiów słowa, lecz także u szczerych i poważnych jego rzeczników, posługujących się niem w służbie wyższej idei. Ludzie tak lubią popisywać się, własną zręcznością i zabawiać się kosztem cudzej słabości.

Pytanie: jak odróżnić paradoks twórczy, który przy twarzą nowych wartości myślowych, od paradoksu psotnego, który bawi, i paradoksu popisowego, który służy ku zadowoleniu próżności?

Brzmieć to może będzie jak paradoks o paradoksie, jeśli powiem, że myśl lub czyn, sięgające po nowe zdobycze i w przeciwieństwie do przestarzałych ogólników zdające się paradoksalnymi, wtedy tylko spełnią twórcze swe zadanie, gdy na dobrze ustalonym gruncie ogólników zrodzą się i rozwiną.

Przyjrzyjmy się jednak bliżej temu jaskrawemu przeciwieństwu. Czy niedaje się ono sharmonizować w akordzie przeci-wieństw koniecznych, nieodzownie warunkujących się nawzajem?

Sądzę, że przykład najlepiej rzecz tu wyjaśni — wielki, arcy-wymowny przykład, wzięty z najwyższych sfer naszego rozwoju duchowego.

Rozumni szałem! — Czyż można sobie wyobrazić oczy-

^s    V

wistszy od tego hasła mickiewiczowskiego paradoks z punktu widzenia powszednio życiowych ogólników? — w większym po-

P. P. T. CIII.    11

Wyszukiwarka